Pêng-bîn ê Ki-tok-toān/Tē VI Koàn/Tē-2 chiuⁿ

Tē-2 chiuⁿ: CHÍ-THEK

Chit ê khái-sôan ê hêng-lia̍t, hoán-tńg sī hō͘ chèng chè-si-thâu put-chí chhiⁿ-kiaⁿ. Ná-sat-le̍k ê Iâ-so͘ si̍t-chāi sī pôaⁿ-kè in sī àn-sǹg--ê, sī chám-jiân ū koân-sè tī-teh. Tī chit-tia̍p in Sī bōe thang kóng-khí I beh cháiⁿ-iūⁿ lâi sú-iōng I ê khùi-la̍t. Tōa-bīn I ōe thang chū-chi̍p choân kok-bîn, lâi khí kek-bēng tí-khòng Lô-má. In khiok ū kiaⁿ-hiâⁿ I sī beh khí ê kek-bēng sī ū gûi-hiám tī-teh, iáu-kú m̄-sī in sī tē-it chhiⁿ-kiaⁿ--ê. si̍t-chāi lâi kóng, siat-sú I ê bo̍k-tek nā-sī ài beh kek-bēng, liân chiah ê Hoat-lī-sài lâng to kiám-chhái iā ài beh ka-ji̍p tī i ê tóng, in-ūi in iû-goân sī jia̍t-sim ê kok-sùi chú-gī-chiá. In sī tē-it lô-hôan ê sū, chiū-sī I m̄-gōan hòng-jīm chong-kàu. I sī ài beh kái-kek kàu-hōe, iā ài beh chhia-tó "Kì-sêng ê cho͘-chit." I sī ài hòe-bô kū Si̍p-koàn, iā sī ài tùi kun-pún lâi kái-kek. Kàu-hōe lóng sī siū kàu-chit kai-kip sī giâm-giâm chi-phòe, só͘-í I ū hoán-tùi kàu-chit kai-kip.

Hit ê būn-tôe sī bêng-liâu ê sū. Khòaⁿ sī Ιû-thài ê kàu-hōe tio̍h kái-kek, á-sī Ná-sat-le̍k ê Iâ-so͘ tioh sí. In í-keng koat-tēng chit ê būn-tôe lah. "Kàu-hōe tek-khak tio̍h hòng-jīm, iā chit ê lâng tek-khak tio̍h sí!"

Chóng-sī in lóng sī ū chhiú-oán ê lâng. In ū ha̍k-Si̍p chi̍t tiâu ê kà-sī. Chiū-sī chai-iáⁿ nā beh kong-jiân lâi lia̍h Iâ-so͘, sī hoán-tńg ōe hō͘ peh-sìⁿ kong-kek. In ài thèng-hāu kàu khah bān chiah lâi su-iâⁿ, Tōa-bīn hiah ê hù Pôaⁿ-kè-choeh ê kûn-chiòng lóng tńg-khì liáu, hit-sî in ê ki-hōe chiah ōe kàu.

Tī chit tiong-kan in ū siat-hoat, siūⁿ ài hō͘ peh-sìⁿ bô sìn-jīm I, lâi khòaⁿ I sī bô koan-sim kok-bîn ê chì-khì, iā bô tiong-si̍t tī Mô͘-se kap kàu-hōe, ū siat-to̍k Iâ-hô-hoa; á-sī khòaⁿ ū sím-mi̍h hoat-tō͘ thang hō͘ chèng-hú bô sìn-jīm I, khòaⁿ chòe sī gûi-hiám jîn-bu̍t, ài phah-lōan siā-hōe pêng-an ê tia̍t-sū, in ū àn-sǹg, nā Ēng chit nn̄g hoat, chiū kiám-chhái ōe sêng-kong. Chóng-sī in tek-khak tio̍h chin kín-sīn lâi chòe.

"Hit-sî Hoat-lī-sài lâng khì chham-siông, khòaⁿ thang cháiⁿ-iūⁿ chiū I ê ōe lâi tauh I." Che sī thâu-chi̍t pō͘, chiū-sī ài chiong I ê ōe lâi tauh I, ài tī peh-sìⁿ á-sī tī lô-má ê koân-sè ê bīn-chêng lâi hāi I, lâi tauh I, in lóng bô gî-ngái, chai-iáⁿ I teh kóng-ōe sī bô ké-chòe, sêng-si̍t, só͘-í ún-tàng thang tùi I ê ōe-phāng lâi hām-hāi I.

Chhin-chhiūⁿ án-ni, tī hit ê pài-it kap pài-jī, tiàm tī Tiānni̍h, tng lé-pài soah, teh hioh-khùn ê tiong-kan, I ū khui-chhùi lâi kà-sī lâng, hit-sî in í-keng ū "kè-bô͘," chhe lâng chit-būn I. Chiông-tiong kúi ê būn-tôe ū chiūⁿ kì-lio̍k, ū lâu kàu tī lán.

In siūⁿ tio̍h lâi chit-būn chit ê la̍p-sè ê sū, che si̍t-chāi sī chi̍t ê chin gâu ê kè-e̍k. Ιû-thài lâng Sī bô ài la̍p sòe-gûn. Lán khah chōe mā-sī bô ài nò. Te̍k-pia̍t tio̍h la̍p-sòe-gûn lâi hō͘ gōa-kok, piáu-bêng chìn-kòng lán ê chú-koân-chiá, chiah sī koh-khah bô ài. Chū-jiân hiah ê káu-kòai ê chí-tō-chiá, Sī bô beh pún-sin lâi thê-chhut in ê būn-tôe mn̄g I. Che sī kàu-gia̍h bêng ê lí-khì. In ū chhe in ê siàu-liân ha̍k-seng, í-ki̍p in sī hoán-tùi ê Hi-lu̍t tóng saⁿ-kap khì, kah ná chhin-chhiūⁿ in í-keng ū saⁿ-kap piān-lūn chit ê būn-tôe. Hiah ê saⁿ-kap kè-bô͘ ê lâng, ū tìⁿm̄-chai ê bīn-māu, óa-lâi chiū-kūn chit ê tōa ê Lia̍p-pí, ài I lâi thòe in koat-tēng chit ê liông-sim būn-tôe. In sī í-keng kàu-gia̍h siū thâu-lâng ê kà-sī lah. "Sian-siⁿ ah, goán chai lí sī chin-si̍t, koh ēng chin-si̍t chiong Siōng-tè ê lō͘ kà-sī lâng; lí iā bô lia̍h sím-mi̍h lâng chòe iàu-kín, in-ūi lí bô khòaⁿ lâng ê gōa-māu. La̍p-sè hō͘ Kai-sat ha̍p-gî á-bô? Lí phah-sǹg cháiⁿ-iūⁿ? chhiáⁿ kā goán kóng."

Chit ê sī sòe-sòe ê o̍ah-tauh, iáu-kú sī ū lī-hāi ê só͘-chāi tī-teh. Nā beh kóng "thang," chiū it-poaⁿ ê bîn-chiòng ún-tàng beh kong-kek I. M̄-kú nā beh kóng "m̄-thang," mī chèng-hú ōe kong-kek I, khòaⁿ I sī ài beh chō-hoán. Si̍t-chāi khiok iā sī ū tām-po̍h lí-khì thang ūi kok-sùi chú-gī-chiá chit pêng. Chóng-sī iû-goân ū tām-po̍h lí-khì thang ūi Kai-sat hit pêng, in-ūi Kai-sat tio̍h hū-tam chèng-tī ê hùi-iōng, iā tio̍h siu-chéng hit ê pe̍h-sek ê tōa tō-lō͘. Chóng-sī Iâ-so͘ ū sî-sak hit ê būn-tôe, bô ài gī-lūn siáⁿ khoán. In-ūi Iâ-so͘ chai in ê pháiⁿ, chiū kā in kóng, "Lín ké-hó ê lâng, siáⁿ-sū chhì góa? Ēng la̍p-sè ê gûn-á hō͘ góa khòaⁿ. Chit ê siōng kap hō sī chī-chūi?" In kā I kóng, "Kai-sat." I chiū kā in kóng, "Án-ni lín Ēng i ê gûn-á chiū-sī ū sêng-jīn i ê koân-ui. Só͘-í lín tio̍h chiong Kai-sat ê mi̍h la̍p hō͘ Kai-sat, chiong Siōng-tè ê mi̍h la̍p hō͘ Siōng-tè." In thiaⁿ-liáu bōe thang Tī chèng-lâng ê bīn-chêng lâi lia̍h I ê ōe-phāng.

Āu-lâi ū Sat-thó͘-kai lâng, chiū-sī hó͘-jīn koh-o̍ah--ê, chhōa chi̍t ê bat kè chhit ê tiōng-hu ê hū-jîn-lâng, chiū-sī lán só͘ bat kóng liáu koh kóng--ê, lâi chiū-kūn I, ì-sù ài léng-chhiò I, mn̄g kóng, "TĪ koh-o̍ah ê sî, chhit lâng tiong hū-jîn-lâng beh chòe chī-chūi ê bó͘?" I bô hoaⁿ-hí chit khoán bô ha̍p sî ê chhiò-khoe ōe. Tī hit-sî ū chèng-lâng teh thiaⁿ; iā tī tiap-á-kú ê tiong-kan, I ū thê-ko in ê sim kàu tī khah ko-siōng ê tōe-pō͘, chiū-sī kàu tī thiàⁿ-thàng sī kiat-liân ê sè-kài, hō͘ in chai-iáⁿ Tī hia it-chhè bô m̄ lóng lêng-hòa, bí-hòa khì. "Lín chhò lah, in-ūi lín m̄-bat Sèng-keng kap Siōng-tè ê koân-lêng. In-ūi koh-o̍ah ê sî, bô kè bô chhōa; sī chhin-chhiūⁿ thiⁿ-sài chi̍t-iūⁿ. Lūn kàu sí-lâng koh-o̍ah, lín ū giâu-gî, chóng-sī lín kiám bē tha̍k-tio̍h Mô͘-se sī kà-sī lín--ê, chiū-sī kóng, Siōng-tè sī A-pek-lia̍p-hán, Í-sat kap Ngá-kok ê Siōng-tè; I m̄-sī sí-lâng ê Siōng-tè, sī o̍ah-lâng ê Siōng-tè. Tī I ê bīn-chêng in lóng sī iáu teh o̍ah, lín ū tōa-tōa chhò lah." Che sī ū la̍t ê lūn-chèng, sī tú-tú teh kóng in pún-sin. Chèng-lâng ū put-chí hoaⁿ-hí thiaⁿ chit ê ōe. Liân Hoat-lī-sài lâng tiong, ū-ê to bōe kìm-tit bô o-ló I ê gâu ìn, kóng, "Sian-siⁿ ah, lí só͘ kóng ê sī hó!"

Āu-lâi Hoat-lī-sài lâng chiū koh saⁿ-kap chū-chi̍p iā sòa chhe chi̍t ê Hoat-lī-sài chòe kàu-hoat-su ê, ài i Ēng in ê kàu-mn̂g tiong chi̍t tiâu khùn-lân ê būn-tôe lâi chhì I. Keng-ha̍k-sū sī chòe ê kài-bēng, chóng-kiōng ū 613 tiâu, chiông-tiong chū-jiân ū-ê sī khah tiōng-iàu, iā ū-ê khah bô tiōng-iàu, in tiong-kan ū Sám-mái ha̍k-phài (Shammai) kap Hi-lé-luh ha̍k-phài (Hillel) tāi-ke saⁿ-kap piān-lūn sím-mi̍h kài sī "khin," iā sím-mi̍h sī "tāng" ê kài-bēng. In chiū kong-jiân lâi chhì chit ê Lia̍p-pí Iâ-so͘, mn̄g I kóng, "Sian-siⁿ ah, lu̍t-hoat tiong sím-mi̍h kài chòe tōa?" Iâ-so͘ chiū hoaⁿ-hí giám-jiân lâi ìn in, ia̍h in thiaⁿ-liáu chiū sòa bōe kì-tit in Keng-ha̍k-sū sī ū it-chhè ê tūn-sû( ), lâi tì-ì thiaⁿ I ê ko-siōng ê soan-giân: Lí tio̍h chīn-sim, chīn-sèng, chīn-ì, thiàⁿ Chú lí ê Siōng-tè. Chit ê kài sī tōa--ê, iā sī thâu-chi̍t ê. TĒ-jī iā saⁿ chhin-chhiūⁿ, só͘ kóng, Lí tio̍h thiàⁿ chhù-piⁿ chhin-chhiūⁿ ka-kī. Chit nn̄g tiâu kài sī choân chong-kàu ê tiong-sim.

Hit ji̍t thèng-chiòng thiaⁿ-liáu ū chhim-chhim siū kám-tōng. Liân hit ê ài beh chit-būn Iâ-so͘ ê kàu-hoat-sū, to ōe hiáu-tit ka-kī kiàn-siàu, chai-iáⁿ Iâ-so͘ sī pí in ê tâng-phōaⁿ, chiū-sī saⁿ-kap teh kiōng-bô͘ ê, ū chám-jiân khah úi-tāi. "Ū-iáⁿ, sian-siⁿ ah, lí só͘ kóng ê chin-chiàⁿ tio̍h. Siōng-tè chí-ū chi̍t-ê, í-gōa bô pa̍t ê; nā chīn-sim, chīn ì, chīn la̍t thiàⁿ I, koh thiàⁿ chhù-piⁿ chhin-chhiūⁿ ka-kī, chiū iâⁿ-kè lóng-chóng kui chiah cheng-siⁿ ê sio-chè, kap chè-sū." Iâ-so͘ chai i sī sêng-si̍t, iā khòaⁿ-kìⁿ i ê bīn-māu ū hoaⁿ-hí chiap-la̍p I ê ōe, chiū kā i kóng, "Lí lī-khui Siōng-tè kok bô hn̄g lah!" "Tùi hit-sî bô lâng káⁿ koh mn̄g I."

Chóng-sī in m̄-sī hiah khòai thang soah--khì. Chit-tia̍p sī ōaⁿ I lâi mn̄g in kúi-nā ê būn-tôe.

"Lūn Ki-tok lín phah-sǹg cháiⁿ-iūⁿ? I sī chī-chūi ê hō͘-è? Tāi-pi̍t kì-jiân chheng I chòe Chú, chiū Ki-tok cháiⁿ-iūⁿ chòe i ê hō͘-è?"

"Koh thiaⁿ iáu chi̍t ê būn-tôe. Lâng ū nn̄g ê kiáⁿ. I ū chhe in khì i ê phû-tô-hn̂g chòe kang. Hit ê thâu-chi̍t ê khí-thâu kóng, m̄; āulâi hoán-hóe chiū khì. Hit ê tē-jī ê khí-thâu kóng, beh; sòa bôkhì. Chí(**Chit) nn̄g ê, tá-lo̍h chi̍t ê kiâⁿ lāu-Pē ê ì-sù ah?"

In chiū thàn chi̍t-sî ê chhiong-tōng, bô liâm-piⁿ bêng-pe̍k I ê sim-ì, chiū kóng, "Thâu-chi̍t ê!"

I kóng, "SĪ lah, sī thâu-chi̍t ê lah; iā lín sī hit ê tē-jī ê. Góa si̍t-chāi kā lín kóng, chiah ê ū hoán-hóe ê thiu-hiòng kap chhiong-ki, beh tāi-seng lín ji̍p Siōng-tè ê kok!"

Āu-lâi Hoat-lī-sài lâng iáu tī-hia teh thiaⁿ ê sî, I chiū n̂g chèng-lâng, siat chi̍t ê phì-jū lâi thòng-chhiat tùi in kóng-khí, chì-tōa ê Siōng-tè ū chiong I ê Í-sek-lia̍t ê phû-tô-hn̂g kau-thok hiah ê pháiⁿ ê tiān-hō͘, iā in sòa chiong chio̍h-thâu lâi tìm I ê lô͘-po̍k, chiū-sī beh khì siu-sêng ké-chí ê, iā sòa chòe-chhut chi̍t ê kàu-ke̍k ê chōe-ok, ū chiong I sī thiàⁿ ê Kiáⁿ lâi thâi-sí. "Taⁿ phû-tô-hn̂g ê hn̂g-chú beh cháiⁿ-iūⁿ pān in? I kiám m̄-sī tio̍h ēng ok-pò lâi bia̍t-bô in, sòa chiong i ê phû-tô-hn̂g kau-tài pa̍t lâng mah?

HIah ê thèng-chiòng chiū chhiⁿ-kiaⁿ, âu-kiò kóng, "Toàn-toàn m̄-thang."

"Hé, m̄-sī m̄-thang! Góa kā lín kóng, Siōng-tè ê kok beh tùi lín Í-sek-lia̍t chhiúⁿ-khì, lâi hō͘ kiat i ê ké-chí ê peh-sìⁿ!"

Tng chèng-lâng khiā tī i ê bīn-chêng, kiaⁿ kàu ngia̍uh-ngia̍uh-chhoah ê sî, ū kò͘-chhiàⁿ ê bo̍k-chiá tī-hia, in chiū-sī Siōng-tè sī chhiàⁿ, beh lâi koán-kò͘ I ê iûⁿ-kûn ê, tùi án-ni, Iâ-so͘ sim-lāi ū hoat tōa siū-khì, kah ná-chún chhin-chhiūⁿ thâu-ke teh chek-pī I ê bô chīn-tiong ê lô͘-po̍k chi̍t-iūⁿ, I ū tng chèng-lâng ê bīn-chêng kong-jiân lâi lêng-jio̍k in, sòa chin siū-khì lâi khiàn-chek in, hit ê khiàn-chek ê ōe, in sī chha-put-to it-seng Sī bōe-thang hut-lio̍k khì ê.

"lín ké-hó ê Keng-ha̍k-sū kap Hoat-lī-sài lâng, ū chai-Ē ah! in-ūi lín tī lâng ê bīn-chêng koaiⁿ-ba̍t thian-kok; lín ka-kī bô ji̍p, teh-beh ji̍p ê lâng, lín iā m̄-chún in ji̍p. In-ūi lín piàn kiâⁿ chúi-lō͘ lio̍k-lō͘, hō͘ chi̍t lâng ji̍p kàu; kì-jiân ji̍p, chiū hō͘ i chòe tē-ge̍k ê lâng, pí lín ka-Pē. Lín chhiⁿ-mî chòe chhōa thâu ê, ū chai-Ē ah! in-ūi lín báng-á chiū lu--khí-lâi, lo̍k-tô chiū thun--lo̍h-khì, lín chiong po̍k-hô, poeh-kak, má-khûn, cha̍p-hūn thiu chi̍t-hūn; iáu-kú lu̍t-hoat ê khah tùi-tiōng ê, chiū-sī kong-gī, lîn-bín kap sìn-si̍t, lín chiū pàng-sak; in-ūi lín chheng-khì poe-pôaⁿ ê gōa-bīn, iáu-kú hit lāi-bīn tóe le̍k-sek kap hòng-tōng móa-móa. Lín ké-hó ê lâng ū chai-Ē ah! in-ūi lín chhin-chhiūⁿ hún-pe̍h ê bōng, gōa-bīn khòaⁿ sī gī, iáu-kú lāi-bīn chiū-sī ké-hó kap put-hoat móa-móa. Lín ū chai-Ē ah! in-ūi lín chhòng sian-ti lâng ê bōng, siu-chéng gī-lâng ê hûn-bōng; ia̍h kóng, Siat-sú goán tī goán chó͘ ê sî, chiū bô kap in ū hūn tī lâu sian-ti lâng ê huih. Chòe lín khì móa lín ê chó͘ ê hūn-liōng. Siōng-tè ū chhe sian-ti, tì-sek ê lâng chiū-kūn lín; ū-ê lín beh thâi i, beh tèng i tī Si̍p-jī-kè; iā ū-ê beh tī lín ê hōe-tn̂g ēng piⁿ phah i, tùi chit ê siâⁿ kóaⁿ-tio̍k in kàu hit ê siâⁿ. Tì-kàu tōe-chiūⁿ sī lâu gī lâng ê huih, lóng kui tī lín, chiū-sī tùi gī-lâng A-pek ê huih kàu Pa-lia̍p-ka ê kiáⁿ Sat-ka-lī-a ê huih, i sī lín sī thâi tī tiān kap tôaⁿ ê tiong-kan ê. Góa si̍t-chāi kā lín kóng, Chiah ê sū lóng beh kui tī chit tāi!"

"Iâ-so͘ chiū chhut Tiān." I sī bô koh ji̍p Tiān-ni̍h.

Chhin-chhiūⁿ án-ni, Siōng-tè ê Kiáⁿ ū siū-khì khiàn-chek in ū ko͘-hū in sī siū-thok ê kang. Che chiū-sī chi̍t ê giâm-siok ê khé-sī, teh piáu-bêng chit ê chhin-chhiat ê Ki-tok ê khoán-sit. Kin-á-ji̍t ū chōe-chōe lâng phāu jiû-jio̍k ê kiàn-kái. Phah-sǹg Siōng-tè sī choân-jiân bô siū-khì lâng ê chōe-ok, I sī chhin-chhiat, hó sèng-chêng, khoan-iông ê Lāu-Pē, teh sím-phòaⁿ lâng ê pháiⁿ sī kiâⁿ, put-kò khòaⁿ chòe sī nńg-chiáⁿ ê sī chòe, kan-ta him-bō͘ I ê chèng kiáⁿ-jî bián thî-khàu, tio̍h khòai-lo̍k jî-í. Hé, toàn-toàn m̄-sī án-ni! Tùi kó͘-chá ê lâng, I ū siū-khì, iā tùi lán kin-á-ji̍t mā iáu sī án-ni. Chōe-chōe lâng tùi i ê pháiⁿ sī kiâⁿ ū kám-kak sī giâm-siok ê sū, put-chí chhám-chhoeh teh thòng-hóe, iā kóng sī in-ūi tī sim-lāi ū thiaⁿ-kìⁿ Siōng-tè ê siaⁿ-im teh khiàn-chek i. Hōan-nā ōe thiaⁿ-tio̍h hit ê siaⁿ, koh tùi pún-sin ōe hiáu-tit án-ni kóng ê, ū hok-khì. I sī put-chí kūn-oa 2 tī Siōng-tè, ōe thang chhē-tio̍h hó ê siau-sit.