Cha̍p-hāng Koán-kiàn/Tē 10 hāng

Cha̍p-hāng Koán-kiàn (1925 nî)
Tē-cha̍p hāng Lūn chîⁿ-gîn ê tāi-chì
Chok-chiá: Chhoà Poê-hoé

Ū chîⁿ sái kúi ē e-bō

『Ū chîⁿ sái kúi ē e-bō.』Chit kù sio̍k-gú ū hâm kúi-nā khóan ê ì-sù. Phó͘-thong teh iōng ê ì-sù sī m̄-hó. Phó͘-thong sī kóng sè-kan kan-ta ū chîⁿ tio̍h hó, chîⁿ sī chòe iàu-kín , chòe kùi-khì, nā ū chîⁿ m̄-bián koh pa̍t-mi̍h to lóng chò ē kàu. Che sī kiò-chò pài-kim chú-gī ê só͘ siūⁿ, sī khòaⁿ chîⁿ kòe-thâu-tāng ê lâng ê kháu-khì, put-chí ū tōa m̄-tio̍h. Chāi sè-kài chit khóan pài-kim chú-gī ê kha-siàu sī hui-siông chē. Se-iûⁿ ū chi̍t-chéng kiò-chò î-bu̍t chú-gī kan-ta ū mi̍h, í-gōa bô pa̍t hāng, lâng ê sim-su hêng-tōng to lóng sī tùi mi̍h lâi, siū mi̍h ê chi-phòe. Só͘-ì chit khóan lâng bián kóng iā sī khòaⁿ chîⁿ chhin-chhiūⁿ sèⁿ-miā.

chîⁿ khiok sī iàu-kín , tio̍h pó-tiōng , chóng-sī m̄-sī chhin-chhiūⁿ pài-kim chú-gī ê lâng só͘ kóng hit khóan ê kùi-khì. i̍-lâng kóng, 『Chîⁿ sì-kha, lâng nn̄g-kha.』Chîⁿ kiám ū kàu hiah-nih o̍ah? Chîⁿ kiám m̄-sī chîⁿ mah? chîⁿ sī sí-mi̍h lah, chîⁿ sī lâng chò--ê; bô lâng , tó-ūi ū chîⁿ neh? Sī ū lâng chiah ū chîⁿ, m̄-sī ū chîⁿ chiah ū lâng.

Pài-kim chú-gī ê lâng chiū-sī tò-péng kóng; i kóng, Tio̍h ài ū chîⁿ chiah ū lâng. Tàu-tí kiám si̍t-chāi sī án-ni? Lán kóng chîⁿ siá Hàn-jî tio̍h siá (財) im tha̍k 『châi 』Chit-jī (財) sī nn̄g-jī lâi ha̍p-chiâⁿ--ê, chiū-sī (貝) kap (才) lâi ha̍p chiâⁿ--ê. (貝) chit jī ê im tha̍k 『pòe,』 chiū-sī ham-khak, hún-giô-khak chit chióng-lūi,『khak-á 』ê ì-sù. (才) chit jī ê im tha̍k 『châi,』chiū-sī lâng ê 『châi-chêng,』『châi-lêng 』『châi-tiāu 』ê ì -sù . Thang chai 『chîⁿ 』chiū-sī 『khak-á 』kap 『lâng ê châi-chêng 』lâi chiâⁿ--ê.

Hiān-kim khiok m̄-sī án-ni, che sī kó͘-chá ê tāi-chì. Kó͘-chá khí-chho͘ ê sî-tāi, lâng-lâng bô chò seng-lí bóe-bōe ê sū-gia̍p. Hit-chūn ê lâng nā ài mi̍h , lóng tio̍h chià ka-tī ê khùi-la̍t khì chhái-chhú, á-sī chiong ka-tī só͘ ū ê mi̍h kap pa̍t-lâng kau-ōaⁿ ka-tē só͘ bô--ê. Chiàu án-ni chò, sī chin bô lī-piān, só͘ beh kau-ōaⁿ ê mi̍h tio̍h ài poaⁿ-lâi poaⁿ-khì. Āu-lâi lâng tām-po̍h khah chìn-pō͘ , chiū siūⁿ chhut chit ê hoat-tō͘, chiū-sī khì hái-kiⁿ khioh chióng-chióng ê khak-á lâi, chiong hit hō khak-á chò chîⁿ iōng, the̍h khak-á hō͘ lâng, lâng chiū the̍h só͘ khiàm-ēng ê mi̍h hō͘ lán, m̄-bián the̍h mi̍h khì ōaⁿ-mi̍h.

Án uni5 sī ke chin lī-piān. Chóng-sī bô thò-tòng. Cháiⁿ-iūⁿ kóng? In-ūi lâng beh khioh khak-á sī khah-khòai, koh-chài khak-á iā sī khah-khòai pháiⁿ, khòai-pòa. Só͘-í lâng āu-lâi chiū ōaⁿ khóan. Lâng ê tì-sek châi-chêng jú chìn-pō͘, kàu-bóe sòa ē-hiáu chù-tâng chù-gîn chù-kim. Ē-hiáu sī ē-hiáu, chāi hit-sî khiok m̄-sī hiah-nih khin-khòai ê tāi-chì, Só͘-í chiū iōng tâng chù-chîⁿ, ia̍h kàu-bóe chiū iōng gîn chù tōa-gîn, gîn-kak-á; iōng kim chù kim-kak. Án- ni khiok chiū ke chin tōa lī-piān.

Chóng-sī lâng ê tì-sek sim-su sī chhin-chhiūⁿ chúi teh lâu, sī put-sî teh chìn-pō͘, só͘-í iā bô lia̍h án-ni chò chiâu-chn̂g. Kàu chò-kin bô lōa-kú, hiâm chîⁿ khah tāng khah phōng-song, hùi-khì the̍h, hùi-khì sǹg, hùi-khì siu, chiū chiong chîⁿ hòe-tiāu, kan-ta iōng khin-séng khin-séng ê tâng-sián gîn-kak kap kim-kak. Chóng-sī án-ni iáu hiâm hùi-khì, sòa siat chióng-chióng ê gîn-phiò kim-phiò tī-teh ēng, Khah chá cha̍p-chheng ê chîⁿ siang-chhiú chiū kōaⁿ bô hoat, hiān-sî cha̍p ê gîn ê gîn-phiò thèng hó seh tiàm phīⁿ-khang lāi. Thang chai kó͘-chá ê chîⁿ kap hiān-sî ê chîⁿ sī bô siāng.

Kó͘-chá ê chîⁿ sī iōng khak-á chò, hiān-kim sī iōng gîn iōng chóa chò. Lâng sī ūi-tio̍h ài piān-lī chiah siat chîⁿ. Chîⁿ sī iok-sok ê piáu-kì. Chîⁿsi7 lâng kap lâng chò-hóe iok-sok chò chiâⁿ--ê. Ia̍h lâng ē thang chò-hóe siat iok-sok sī in-ūi tāi-ke ū sìn-iōng. Thang chai sī ū lâng ū sìn-iōng chiah ū chîⁿ, tòan-jiân m̄-sī ū chîⁿ chiah ū lâng.

Chîⁿsi7 lâng siat--ê, chóng-sī kiám ē thang lōan-lōan chè-chò tit? Ài chîⁿ kiám ē sui-sî ū? Tek-khah m̄-sī. (財) chit jī 『châi 』--jī ê lāi-té, sī ū chit jī (才) tī-teh, ia̍h chit jī chiū-sī 『châi-chêng 』á-sī 『lêng-le̍k 』ê ì-sù.

Tùi án-ni lán ē thang kàu-gia̍h bêng-pe̍k chîⁿ-châi ê ì-gī. Chîⁿ-châi sī sím-mi̍h? Chîⁿ-châi sī lâng chò--ê, sī lâng iōng i ê châi-chêng só͘ chò--ê. Koh-chài chîⁿ-châi tio̍h put-sî kap châi-chêng chò-hóe. Ōaⁿ chi̍t kù-ōe kóng, lâng só͘ siat só͘ chō ê chîⁿ-châi kiat-kio̍k sī sím-mi̍h, bē thang chò siáⁿ-sū. Chîⁿ-châi tio̍h put-sî óa tī ū châi-chêng ê lâng chiah ē ū lō͘-iōng.

Koh-chài kóng chi̍t-kù, chîⁿ-chāi sī châi-chêng lêng-le̍k ê piáu-kì, só͘-í bô châi-chêng bô lêng-le̍k ê só͘-chāi sī m̄ eng-kai ū chîⁿ, Nā-sī ū hiah-ê chîⁿ chiū thang kiò-chò sī pháiⁿ-chîⁿ, m̄-nā bô lō͘-ēng, tian-tò ē seⁿ-chhut pháiⁿ-sū lâi. Só͘-í thang chai chîⁿ bô te̍k-hāng ē. Ū chîⁿ kiám-chhái ē thang sái kúi khì chò kúi-sū; chóng-sī kan-ta chîⁿ tek-khak bô hoat-tit lâng tâ-ôa. Gôan-lâi chîⁿ sī tio̍h hō͘ lâng sái, m̄-sī beh sái-lâng.

Pài-kim chú-gī ê lâng sī khòaⁿ chîⁿ khah tāng sèⁿ-miā , kìⁿ-tio̍h chîⁿ chiū pài chūi kūi. Chit-khóan lâng ji̍t-ji̍t sī kan-ta teh kā chîⁿ chhit-sian, ūi-tio̍h chîⁿ thoa-bôa,chò chîⁿ ê lô͘-châi. Kan-ta ūi-tio̍h chîⁿ teh o̍ah ê lâng láu-si̍t sī ji̍t-ji̍t ūi-tio̍h chîⁿ teh sí.

『Ū chîⁿ sái kúi ē e-bō.』Chit kù-ōe kiám lóng bô-iáⁿ á m̄-sī? M̄-sī chôan-jiân bô-iáⁿ, khiok iā ū chi̍t bīn ê chin-lí. Hoat-kok ū chi̍t-kù sio̍k-gú kóng, 『Chîⁿsi7 bān-lêng ê ông.』Láu-si̍t chîⁿ nā-sī kui-tī ū châi-lêng ū tek-hēng ê lâng ê chhiú-lāi, si̍t-chāi ē thang chò chiâⁿ chin-chē chin-tōa ê tāi-chì. Tī téng-bīn ū kóng chîⁿ-châi sī lâng ê châi-lêng khùi-la̍t ê piáu-kì, iáu ē thang koh kóng, chîⁿ-châi iā-sī bān-hāng mi̍h-kiāⁿ ê chóng tāi-piáu.

Só͘-í nā ū chîⁿ-châi, sim siūⁿ hit-hāng mi̍h, hit-hāng mi̍h chiū kàu; kan-ta ū chin-hāng chîⁿ, chiū kap u bān-hāng ê mi̍h-kiāⁿ sī sio-siāng. 『Ū chîⁿ sái kúi ē e-bō.』Chit-kù-ōe nā-sī iōng chò kóng, put-lūn sím-mi̍h thiⁿ-o͘ tē-àm ê tāi-chì, chiū-sī hōan-tio̍h sím-mi̍h khah-tōa ê tāng-chōe, iōng chîⁿ chiū ē thang chhú-siau-khì. Lâng sûi-jiân sī chin chhàu, chin-chiâⁿ bô jîn-keh, chóng-sī kan-ta nā ū chîⁿ, chiū chek-sî ē thang pìⁿ-chò phang, pìⁿ-chò tōa-tōa ū bêng-bōng, chit-khóan sī m̄-tio̍h, sī hui-siông ê chhò-gō͘.

M̄-kú nā-sī pah-hāng mi̍h-kiāⁿ ê châi-lêng ê piáu-kì, koh-chài m̄-sī pah-hāng mi̍h-kiāⁿ ê chóng tāi-piáu, só͘-í ū chîⁿ sī put-chí lī-piān,, put-chí ē thang pang-chān lâng chò-sū, ē thang sêng-chiū lâng ê hó chì-khì, che khiok sī si̍t-chāi. Tùi chit-ê ì-sù kóng, chîⁿ-châi tio̍h ài tōa-tōa lâi pó-sioh. Khóng-chú ū kóng, 『Chîⁿ-châi nā-sī ū lō͘ thang khì kiù, sui-sī kā lâng khan-bé ê tāi-chì, góa iā sī hoaⁿ-hí chò 』I kóng chit-kù -ōe sī cha̍p- hun piáu-bêng chîⁿ-châi tio̍h pó-tiōng. Chóng-sī i iā ū kóng 『Chò hit hō put-gī ê tāi-chì lâi ti̍t-tio̍h hó-gia̍h, chit-khóan hó-gia̍h góa kā khòaⁿ chò chhin-chhiūⁿ tī thiⁿ-téng teh poe ê hûn-bū.』Khòaⁿ chîⁿ chhin-chhiūⁿ sèⁿ-miā, ūi-tio̍h chîⁿ khah sím-mi̍h ok-chhok ngē-sim ê tāi-chì to káⁿ khì chò ê lâng, thiaⁿ-tio̍h chit-kù-ōe tio̍h ài tēng-sîn siūⁿ chi̍t-ē khòaⁿ!