Tē-káu hāng
Lūn Kiān-khong
1. Kiān-choân ê Cheng-sı̂n tiàm tı̄ Kiān-choân ê Seng-khu
“Kiān-choân ê Cheng-sı̂n tiàm tı̄ Kiān-choân ê Seng-khu” (Mens sana in corpore sano). Chit kù sı̄ Se-iûⁿ ê kek-giân, sı̄ bián-lē lâng tio̍h gâu hùn-liān chiàu-kò͘ seng-khu hō͘ i ióng ê chhut-miâ ê oē. Se-iûⁿ ê lâng kò-kò to sı̄ kah-ná chhin-chhiūⁿ chiong chit kù-oē khek tı̄ in ê náu-kin-lāi, in ta̍k lâng put-lūn ta-po͘, cha-bó͘, toā-lâng gín-ná, lóng sı̄ hui-siông gâu hùn-liān seng-khu. Só͘-í in ê lâng m̄-nā seng-khu ê kin-bah sı̄ chhin-chhiūⁿ thih phah--ê, in ê cheng-sı̂n kò-kò to sı̄ oa̍h-thiàu-thiàu.
Lán ê lâng m̄-chai sı̄ ūi-tio̍h sím-mı̍h iân-kò͘, kok-lâng ê seng-khu to sı̄ bē-hiáu-tit chiàu-kò͘--ê khah-chē, tı̀-kàu thé-chit hui-siông lám, cheng-sı̂n lóng bô kàu-gia̍h. Phó͘-thong nā chia̍h kàu gō͘-cha̍p hoè , chiū giám-jiân ū chı̍t ê lāu-lâng khoán. Se-iûⁿ lâng tùi gō͘-cha̍p hoè khí, tú-chiah sı̄ beh toā-toā chò tāi-chı̀; in hit-tia̍p ê cheng-sı̂n chha-put-to sı̄ kap lán jı̄-saⁿ-cha̍p hoè ê lâng tâng chı̍t-iūⁿ, kui seng-khu moá-moá to sı̄ chòng-liân ê khı̀-khài.
Ū lâng kóng Tang-iûⁿ kap Se-iûⁿ ê bûn-bêng kok-kok ū te̍k-sek, bô tek-khak Se-iûⁿ ū khah-iâⁿ. Goá siūⁿ lióng-pêng ê bûn-bêng kok ū te̍k-sek, che khiok sı̄ sı̍t-chāi; chóng-sı̄ kóng Tang-iûⁿ ê bûn-bêng bē khah-su Se-iûⁿ, che kiaⁿ chò kóng-liáu siuⁿ chū-khoa. Koh-khah án-choáⁿ siūⁿ , goá to m̄-káⁿ kóng Tang-iûⁿ ê bûn-bêng bē khah-su. Lâng kóng, Tang-iûⁿ ê bûn-bêng sı̄ chāi tı̄ cheng-sı̂n; Se-iûⁿ sı̄ chāi bu̍t-chit. Án-ni sı̄ ū-iáⁿ ; chóng-sı̄ m̄-thang tùi án-ni chiū lia̍h-chò Se-iûⁿ ê cheng-sı̂n bô bûn-bêng, á-sı̄ kóng Se-iûⁿ ê cheng-sı̂n bûn-bêng sı̄ khah-su Tang-iûⁿ--ê. Nā-sı̄ chı̍t-tiám tú chı̍t-tiám lâi phēng, Tang-iûⁿ ê cheng-sı̂n bûn-bêng , lāi-té pí Se-iûⁿ--ê khah chhut-sek iā sı̄ ū; m̄-kú nā tùi tāi-thé khoàⁿ, thang kóng m̄-nā Se-iûⁿ ê bu̍t-chit bûn-bêng ū khah-iâⁿ Tang-iûⁿ, cheng-sı̂n bûn-bêng ia̍h sı̄ pí lán khah chhut-tioh.
Chóng-kóng , Se-iûⁿ bûn-bêng sı̄ khah chek-ke̍k, lán Tang-iûⁿ bûn-bêng sı̄ khah siau-ke̍k. Se-iûⁿ--ê sı̄ khah hiòng-chiân khah oa̍h-tāng; lán--ê , sı̄ khah siú, khah tı̂m-chēng, khah thè-pı̄, khah iu-ut ê khoán. Phı̀-lūn kóng: Chāi lán sı̄ kóng, “Ka-tı̄ só͘ m̄-ài--ê m̄-thang hō͘ pa̍t-lâng, án-ni chiū-sı̄ ū jı̂n-ài.” Chāi Se-iûⁿ chiū m̄-sı̄ án-ni. In kóng, “Tio̍h chiong ka-tı̄ só͘ ài--ê, hoaⁿ-hí hō͘ lâng, chiah sı̄ ū jı̂n-ài.”
Kı̄n-kı̄n tùi chit kù-oē chiū ē thang chai-iáⁿ Se-iûⁿ ê cheng-sı̂n khah chek-ke̍k, khah thiat-té. Chhiáⁿ jı̄n-chin siūⁿ-khoàⁿ leh, lán só͘ m̄-ài--ê bo̍h-tit the̍h hō͘ lâng sı̄ khah-khoài, chiong lán só͘ ài--ê the̍h hō͘ lâng, sı̍t-chāi sı̄ khah-oh. Koh-chài chiong lán só͘ m̄-ài--ê bô the̍h hō͘ lâng; tùi hit ê lâng kóng sı̄ bô ūi-tio̍h án-ni ke-thiⁿ sím-mı̍h hoè, sı̄ pêng-siông ê tāi-chı̀. M̄-kú nā chiàu lán só͘ ài-ê the̍h hō͘ i, hit ê lâng ūi-tio̍h án-ni ke-thiⁿ lı̄-ek sı̄ khah chē.
Se-iûⁿ ê chong-kàu (Ki-tok-kàu ) kà lâng kóng, Lâng ê seng-khu sı̄ sèng-lêng ê pó-tián, só͘-í tùi seng-khu lāi só͘ hoat-chhut it-chhè ê kám-kak, nā siū sèng-lêng ê chí-tō , tio̍h lóng hō͘ i oa̍h-tāng chiah hó. Tang-iûⁿ ê chong-kàu( Pu̍t-kàu) kà lâng kóng, sè-kan bān-sū sı̄ khang-khang. Chiū-sı̄ lâng seng-khu kiat-kio̍k iā sı̄ bô; nā chiong bô-ê khoàⁿ chò ū, chiū-sı̄ chip-bê, só͘-í tùi seng-khu só͘ hoat it-chhè ê kám-kak, tio̍h kā i kı̀m-chè hō͘ i siau-bô--khı̀. Tùi án-ni sı̀n Pu̍t-kàu ê lâng ū-ê bô chhoā bó͘, ū-ê kı̀m bô khùn, bô chia̍h-pn̄g, kóng ia̍h ū káu-nı̂ kú kan-ta tiām-tiām chē khoàⁿ-piah, iā ū-ê chē teng-chhn̂g, kia̍h chǹg-á chha̍k seng-khu, hō͘ pa̍t khoán ê liām-thâu bē hoat-seⁿ, hō͘ jio̍k-thé ē thang khah kín bô--khı̀, thang sêng Pu̍t. Lia̍t-ūi , chhiáⁿ siūⁿ-khoàⁿ, chit nn̄g khoán chong-kàu, sı̄ Tang Sai nn̄g-pêng cheng-sı̂n bûn-bêng ê toā te̍k-sek. Chiàu án-ni pí-kàu khoàⁿ, Tang-iûⁿ Pu̍t-kàu só͘ kóng kiám m̄-sı̄ hui-siông siau-ke̍k mah?
Koh-chài Se-iûⁿ lâng tùi thiⁿ-tē-kan bān-hāng-mı̍h lóng sı̄ bô kiaⁿ-hiâⁿ ; in lóng káⁿ oá-kı̄n kā i gián-kiù kàu chin, kā i the̍h-lâi chò lâng ê lō͘-ēng. Lán Tang-iûⁿ lâng chiū m̄-káⁿ; tāi-khài ê mı̍h to sı̄ m̄-káⁿ khı̀ bong--i. Phí-lūn kóng, lán Tang-iûⁿ lâng kia̍h-hiuⁿ teh pài ê lûi-kong sih-nà; Se-iûⁿ lâng in lóng bô kap i sè-jı̄, kā i chhoā--lâi, chiū kiò i chò gû thoa-chhia, chò teng chiò-lō͘. In Se-iûⁿ lâng chāi chit tē-bı̄n-chiūⁿ bô chı̍t tah in m̄-káⁿ kàu; lán ê lâng sı̄ kan-ta chéng-kah lâu tn̂g-tn̂g, tiàm chhù-lāi kiâⁿ-lâi kiâⁿ-khı̀, siàu chng-á thit-thô koè-jı̍t.
Lūn kin-á-jı̍t ê Tang-iûⁿ lâng su Se-iûⁿ lâng ê tiám sı̄ chin-chē lah. Lán Tang-iûⁿ lâng ê chı̀-khı̀ sı̄ chin siau-tı̂m, chin bô oa̍h-tāng. Lán lóng chin khoài lāu, chin khoài sí. Che lóng sı̄ tùi lán ê sin-thé chin loán-jio̍k, tı̀-kàu cheng-sı̂n bô chhiong-chiok. Só͘-í sū-sū to sı̄ m̄-káⁿ hiòng-chêng chò, lóng sı̄ thè-pō͘ siú nā-tiāⁿ. “Kiān-choân ê cheng-sı̂n sı̄ tiàm tı̄ kiān-choân ê seng-khu.”
Lia̍t-ūi , chhiáⁿ lán ê ba̍k-chiu thí-khui khoàⁿ , lán ê lâng ū chiâⁿ chı̍t ê lâng-khoán--ê, ū kúi lâng? Khah-chē kiám m̄-sı̄ bı̄n-sek ko͘-tâ, phoê-bah siau-sán, ún-ku, chhiⁿ-mê, pái-kha--ê moá-moá sı̄ mah? Tùi chit khoán thé-keh bô kiông-chōng ê cheng-sı̂n thang hoat-hiān, sı̍t-chāi sı̄ eng-kai.
2. Ē thang hō͘ seng-khu ióng-kiāⁿ ê hoat-tō͘
Lán beh gián-kiù hō͘ seng-khu ē thang kiông-chòng ê hoat-tō͘ ê í-chêng, lán tio̍h seng ē kı̀-tit chı̍t hāng: chiū-sı̄ lán ài seng-khu ióng, m̄-sı̄ beh ài tn̂g hoè-siū ê ı̀-sù, sı̄ beh ài lán chı̄n chò lâng ê pún-hūn, chò hō͘ i thiat-té. Nā m̄-sı̄ án-ni siūⁿ, kóng hō͘ seng-khu ióng, sı̄ choan-choan ūi-tio̍h beh ài tn̂g-hoè-siū ê iân-kò͘, án-ni chiū toā-toā ū chhò-gō͘, koh lo̍h-khı̀ só͘ beh kóng ê gı̄-lūn chiū soà bē bêng-pe̍k.
Chhiáⁿ siūⁿ-khoàⁿ , chia ū chı̍t ki to. To, m̄-sı̄ beh pâi khoàⁿ-hóng. To, sı̄ beh chhiat mı̍h. To, nā ē thang chhiat jú-chē khoán, koh jú-chē ê mı̍h, sı̄ jú hó. To, kan-ta sok tı̄ to-siù, sui-jiân sı̄ khǹg ū kúi-nā chheng nı̂ ê kú, kiat-kio̍k ū sím-mı̍h ı̀-gı̄? To, tio̍h chhiat mı̍h, chhiat jú-chē jú-hó . Só͘-í to, tē-it iàu-kín tio̍h ū kǹg; tē-jı̄ , tio̍h ài lāi. To , beh ài ū kǹg tio̍h ài ēng hoé pû, ēng thûi liān, ēng chúi gàn, ia̍h beh hō͘ i lāi chiū tio̍h siah, tio̍h boâ. Nā-sı̄ án-ni, hit ki to tiāⁿ-tio̍h ē khah khoài liáu; ia̍h kiaⁿ khoài liáu, chiong to bô siah bô boâ, kan-ta siu khı̀ khǹg, kiù-kèng sı̄ chiâⁿ-sím-mı̍h? Chit ê ı̀-gı̄ nā ū bêng, beh hō͘ seng-khu ē ióng-chòng ê hoat-tō͘ chiū khah khoài chheng-chhó.
A. Hioh-khùn kap chò-kang
Hioh-khùn kap chò-kang, chún-chat hō͘ tú-hó, beh hō͘ seng-khu ióng, chit hāng sı̄ choè iàu-kín. Lán pêng-siông ê lâng put-chí khı̂n-bián, lóng sı̄ ē-hiáu siūⁿ chò-kang, bē-hiáu siūⁿ hiok-khùn. Se-iûⁿ ū chı̍t kù sio̍k-gú kóng, “Bô hioh-khùn lóng chò-kang, khiáu-khiáu gín-ná to ē pı̀ⁿ gōng-lâng.” Lán it-poaⁿ ê lâng chiàu-khoàⁿ khah-chē sı̄ chò-kang koè-thâu, siau-sán tı̍t-tı̍t beh ta-khı̀--ê sı̄ chin-chē. Ia̍h chı̍t pêng ū gia̍p-sán ū tē-ūi ê lâng, put-chí m̄-ài tín-tāng, choan-choan sı̄ hioh-khùn. In ê hioh-khùn thang kóng sı̄ chin ke̍k-toan ê chò-hoat, i ê kha-chhiú chha-put-to kui-sı̀-lâng lóng m̄-bat hō͘ i tín-tāng; i ê mn̂g-kńg-khang, tû-khı̀ phoà-pēⁿ hoat-jia̍t á-sı̄ la̍k-goe̍h thiⁿ í-goā, thang kóng sı̄ lóng m̄-bat ū lâu-koāⁿ chhut-lâi. Só͘-í khah-chē sı̄ kap pêng-siông lâng siāng-khoán, iû-goân sı̄ chı̍t têng-phoê nê chı̍t ki kut, nn̄g ki kha chài chı̍t ê seng-khu to soà beh bē chāi. Lán ê lâng thang kóng sı̄ ke̍k-toan kàu-ke̍k , chò-kang--ê tı̍t-tı̍t chò kàu sí, ia̍h hioh-khùn--ê bı̄ it-tı̍t khùn kàu khùi-si tn̄g. Che sı̄ i ê kéng-gū kiò i án-ni ia̍h sı̄ ū; chóng-sı̄ toā ê lí-iû sı̄ bē-hiáu chò-kang kap hioh-khùn ê ı̀-gı̄.
Tāng kha-chhiú, bē iōng-tit kóng sı̄ teh chò-kang; tiām-tiām chē, ia̍h bē iōng-tit kóng sı̄ teh hioh-khùn. Chò-kang kap hioh-khùn ê hun-pia̍t, khoàⁿ sı̄ ūi-tio̍h tāi-chı̀ teh chò tāi-chı̀, á-sı̄ ūi-tio̍h sim-ài teh chò tāi-chı̀. Ūi-tio̍h tāi-chı̀ teh chò tāi-chı̀ sı̄ chhut tı̄ bô-tâ-oâ, sı̄ ū kám-kak kan-khó͘. Ūi-tio̍h sim ài chò tāi-chı̀, sı̄ chhut tı̄ sim-koaⁿ ka-tı̄ boeh, só͘-í ū an-ùi. The̍h iû-piān ê lâng teh cháu-lō͘, cháu sio-lia̍h ê lâng ia̍h sı̄ teh cháu-lō͘; sui-jiân sı̄ pêⁿ-pêⁿ teh cháu-lō͘, the̍h iû-piān--ê sı̄ teh chò-kang, cháu sio-lia̍h ê lâng sı̄ teh hioh-khùn. Seng-lí lâng ūi-tio̍h seng-lí phóng chhùi-ē-táu tı̄-teh-siūⁿ, kap kiâⁿ-kı̂ ê lâng ūi-tio̍h kı̂-jí lián chhùi-chhiu tı̄-teh siūⁿ, pêⁿ-pêⁿ to sı̄ tı̄-teh siūⁿ; chóng-sı̄ chı̍t-ê sı̄ teh chò-kang, chı̍t-ê sı̄ teh hioh-khùn. Chò-kang sı̄ bô-tâ-oâ, sı̄ bián-kióng chò, sı̄ ûi-poē sim-koaⁿ ê só͘ ài, só͘-í toā-toā ū sún-hāi seng-khu ê khong-kiān. Hioh-khùn sı̄ chhut tı̄ sim só͘ ài, ū an-ùi, só͘-í tùi seng-khu ê kiān-khong ū lı̄-ek. Chò-kang sı̄ siū tāi-chı̀ só͘ pek tı̄-teh chò, tāi-chı̀ nā boē-liáu, kang chiū bē thang soah.
Só͘-í lô-tōng siuⁿ koè-thâu , tı̀-kàu hāi seng-khu. Hioh-khùn sı̄ chhut-chāi sim chù-ı̀, ài chò chiū lâi chò, ài hioh chiū ē thang hioh, chún-chat ē tú-hó; só͘-í tùi seng-khu ū lı̄-ek. Koh-chài chò-kang sı̄ khah ài choan-chú tı̄ chı̍t hāng, siūⁿ tāi-chı̀--ê tio̍h put-sı̂ choan-choan tı̄-teh siūⁿ, chhut-la̍t--ê, chhut-kàu la̍t chı̄n, to tio̍h ài koh chhut, iōng chhiú--ê tio̍h put-sı̂ iōng chhiú, iōng kha--ê put-sı̂ tio̍h iōng kha, tı̄ goā-bı̄n--ê tio̍h hō͘ jı̍t-thâu pha̍k kàu beh ta--khı̀, tı̄ lāi-bı̄n--ê tio̍h ı̀m kàu beh n̂g-sng.
Chóng-kóng chò-kang sı̄ iōng seng-khu ê chı̍t-pō͘, tı̀-kàu choân-thé bē tiâu-hô, pı̀ⁿ-chiâⁿ chit chéng phoà-siùⁿ ê khoán-sit. Hioh-khùn ē thang chiàu lán seng-khu ê khoat-khiàm, tiau-hô hō͘ hó-sè, só͘-í seng-khu ē khong-kiān , ē ná cheng-ka.
Lán tı̄-chia kóng hioh-khùn , bián kóng m̄-sı̄ kan-ta tó teh khùn ê ı̀-sù. Chóng-kóng, chhut tı̄ sim-koaⁿ ê só͘ ài lâi chò chiū-sı̄ hioh-khùn. Seng-khu ià-siān, sim-koaⁿ siūⁿ ài khùn, ia̍h chiū tó--lo̍h-khı̀ khùn, án-ni chiū-sı̄ hioh-khùn; che sı̄ an-chēng ê hioh-khùn. Seng-khu ià-siān , sim-koaⁿ siūⁿ ài tín-tāng , ia̍h chiū chhut-khı̀ goā-bı̄n kiâⁿ-cháu , á-sı̄ phah-kiû, peh-soaⁿ, che sı̄ kiò-chò ūn-tōng ê hioh-khùn. Phó͘-thong , lán ê lâng nā kóng hioh-khùn, chiū-sı̄ chí an-chēng ê ı̀-sù, lóng bô ūn-tōng ê ı̀-sù tı̄ hit nih.
Chit kù ūn-tōng ê oē sı̄ kı̄n-lâi chiah khah ū ēng, khah-chá lóng hán-tit thiaⁿ-kı̀ⁿ. Che sı̄ chèng-bêng lán tùi ūn-tōng bô chhù-bı̄, bô koan-sim. Chiông-lâi khoàⁿ ūn-tōng sı̄ chò chı̍t chèng m̄ chèng-keng ê tāi-chı̀, gín-ná chò ng ko̍k-ke bih sio-chhoē, á-sı̄ tioh koè-hûn, chha̍t ûi-kun , che-to lóng sı̄ chı̍t chéng ê ūn-tōng. It-poaⁿ ê lâng khoàⁿ che kóng sı̄ gín-ná teh sńg teh chok-gia̍t, lia̍h-chò m̄ eng-kai ê tāi-chı̀; toā-lâng choa̍t-tùi m̄-bat chò, iā m̄-khéng hō͘ gín-ná khı̀ chò.
Kàu chia, lán í-keng ē thang bêng-pe̍k lán ê lâng sin-thé loán-jio̍k ê lí-iû. Lán ê lâng thang kóng sı̄ ū lô-tōng, bô ūn-tōng. Lô-tōng , chiàu téng-bı̄n só͘ kóng ū hāi seng-khu sı̄ khah-chē; beh hō͘ seng-khu ióng, ài ūn-tōng chiah ē iōng-tit. Sui-jiân kóng lán m̄-sı̄ bô hioh-khùn, lán sı̄ kan-ta ū an-chēng ê hioh-khùn nā-tiāⁿ. An-chēng , khiok sı̄ iàu-kín; chóng-sı̄ nā kan-ta an-chēng, sı̄ hō͘ lâng ê kin-bah jú bô khùi-la̍t, hō͘ lâng ê cheng-sı̂n jú siau-tı̂m, jú nńg-chiáⁿ.
Tāi-ke chèng hiaⁿ-tı̄ chí-moē! Lán siū chin kú pháiⁿ sı̍p-koàn ê chek-pè chin chhim, hō͘ lán seng-khu loán-jio̍k , í-keng kàu ke̍k-khám, lán ê cheng-sı̂n siau-tı̂m í-keng kàu tı̄ ke̍k-thâu. Chò lâng eng-kai siū-tio̍h ê hok-khı̀, lán sı̍t-chāi pàng-sak chin-chiàⁿ chē, chha-put-to bô tàng thang sǹg-khí. Che lóng sı̄ tùi lán bē-hiáu chò-kang kap hioh-khùn ê ı̀-gı̄. bē-hiáu ūn-tōng ê iàu-kín só͘ tı̀--ê . Lán tio̍h chhiat-chhiat kín-kín séng-gō͘, kan-ta chò-kang bô hioh-khùn , kàu-boé sı̄ ē bô kang chò. Ia̍h koh-chài nā-sı̄ kan-ta an-chēng bô ūn-tōng, kàu-boé tio̍h ài pı̀ⁿ-chiâⁿ nńg-kha nńg-chhiú ê siān-lâng-á!
M̄-ài ūn-tōng, sı̄ Tang-iûⁿ lâng kiōng-thong ê sèng-chit. Chit cha̍p-goā nı̂ í-lâi, siū Se-iûⁿ ê hong-khı̀ toā kám-hoà, ūn-tōng ê chhù-bı̄ í-keng chı̍t-nı̂ chı̍t-nı̂ tióng. Chāi ha̍k-hāu ta̍k-jı̍t to ū kà ūn-tōng ê hoat-tō͘, múi-nı̂ ū siat chióng-chióng ê ūn-tōng-hoē teh kó͘-bú. M̄-nā ta̍k kok tiàm tı̄ i ê kok-lāi ka-tı̄ teh chióng-lē; kok tú kok ê tiong-kan iā ū siat-hoē teh kó͘-chhui.
Chāi lán Tang-iûⁿ, Jı̍t-pún , Tiong-kok, Hui-lı̄-pin chit saⁿ kok chū sı̀, gō͘ nı̂ chêng ū siat chı̍t ê hoē, kiò-chò “Ke̍k-tang Ou-lı̂n-phi-kuh.” Nn̄g nı̂ chiàu-lûn tı̄ chı̍t kok khui chı̍t pái. Thong sè-kài bān-kok iā ū sio-kap siat chı̍t ê Sè-kài Ou-lı̂n-phi-kuh ê hoē, káⁿ-sı̄ múi sı̀-nı̂ khui chı̍t pái. Kin-nı̂ (1924) sı̄ tiàm Hoat-kok ê Tè-to͘ Pa-lê khui, chit pái sǹg-sı̄ tē-peh pái. Tı̄ téng-goe̍h (4 goe̍h 27 jı̍t) tùi lán kok-lāi iā ū kéng jı̄-cha̍p-goā lâng phài khı̀ hù hit ê hoē, tio̍h chē gō͘-cha̍p jı̍t ê chûn chiah ē kàu-ūi. Chhin-chhiūⁿ án-ni , chit khoán ê hoē, só͘ khai ê chı̂ⁿ kap só͘ iōng ê sim-sı̂n, sı̍t-chāi sı̄ m̄-sı̄ sió-khoá. Ū-tang-sı̂ m̄ tú-hó tı̄ hit tiong-kan ū lâng tio̍h-siong, ū lâng liáu sèⁿ-miā--ê iā sı̄ bô hi-hán.
Láu-sı̍t, chit khoán ê tāi-chı̀ hō͘ lán ê lâng tek-khak sı̄ chò bē-tit-thang kàu; chóng-sı̄ ūi-tio̍h án-ni , kó͘-bú hō͘ thong sè-kài ê lâng , lóng-chóng chai-iáⁿ ūn-tōng ê iàu-kín, lóng-chóng tùi ūn-tōng ū chhù-bı̄; lâng-lâng lóng khı̀ chò. Tùi án-ni, thong sè-kài ê lâng sin-thé kap cheng-sı̂n chiū chiām-chiām ē khah ióng-chòng.
Se-iûⁿ lâng tùi chit khoán ūn-tōng ê chhù-bı̄, sı̍t-chāi sı̄ hui-siông. In tı̄ chhù-lāi ū chhù-lāi ê ūn-tōng , tı̄ goā-bı̄n ū goā-bı̄n ê ūn-tōng ; tı̄ soaⁿ-nih, ū soaⁿ-nih--ê ; tı̄ chhù-nih, ū chhù-nih--ê; ū-ê chı̍t lâng chò--ê, iā ū chē-chē lâng chò-hoé chò--ê; ū chheng-chheng pah-pah khoán. Kan-ta ūi-tio̍h chı̍t-hāng ūn-tōng , in ta̍k-nı̂ só͘ khai ê chı̂ⁿ m̄-chai ū loā-chē?
Ūi-tio̍h ka-tı̄ beh ūn-tōng bián-kóng ài iōng chı̂ⁿ, chiū-sı̄ beh khoàⁿ lâng ūn-tōng iā m̄-sı̄ sûi-piān ē sái-tit. Thiaⁿ-kı̀ⁿ kóng tı̄ ku-chûn-nı̂ chāi Bí-kok Niú-iok-chhı̄, sè-kài choè chhut-miâ ê kûn-tò͘-ka tı̄-hia pí-ián, chı̍p-oá lâi khoàⁿ ê lâng ū cha̍p-bān lâng , chē it-téng ūi ê jı̍p-tiûⁿ-liāu chı̍t-pah kho͘. Tùi hit ê thâu-chhiú sai-hū án-ni chı̍t-pái ê siā-lé, kóng sı̄ la̍k-cha̍p-bān kho͘ gı̂n, che sı̍t-chāi sı̄ hō͘ lán só͘ bē-hiáu siūⁿ , hō͘ lán thiaⁿ-liáu ē tio̍h-kiaⁿ.
Koh-chài ū khoàⁿ-tio̍h chêng tı̄ lán Tâi-oân chò Chóng-bū-tiúⁿ-koaⁿ Hā-chhoan Hông Sian-siⁿ ê chheh ū siá, kóng i tı̄ cha̍p-nı̂ chêng ū chhâ Eng-kok lâng pêng-kin chı̍t lâng chı̍t-nı̂ kan-ta ūi-tio̍h ūn-tōng, tio̍h khai jı̄-cha̍p-kho͘ gı̂n; ia̍h in choân kok chóng-kiōng tio̍h khai káu-ek chı̍t-chheng-bān gı̂n. Che sı̄ cha̍p-goā nı̂ chêng ê tāi-chı̀; hiān-sı̂ bián kóng , sı̄ koh-khah chē. Káu-ek chı̍t-chheng-bān gı̂n kiám m̄-sı̄ chin-chē mah? Lán Tâi-oân Chóng-tok-hú hiān-sı̂ chı̍t-nı̂ ê hùi-iōng sı̄ chiong-kı̄n chı̍t-ek gı̂n. Cha̍p-nı̂ chêng Eng-kok chı̍t-nı̂ só͘ iōng ê ūn-tōng hùi, hō͘ lán hiān-sı̂ Tâi-oân ê koaⁿ-hú ē thang khai káu-nı̂ kú lah! Lí khoàⁿ , thang kiaⁿ á m̄-thang kiaⁿ?
Ah! Se-iûⁿ-lâng pí lán khah ióng ū pah-poē, pí lán khah gâu ū chheng-poē; sı̍t-chāi m̄-sı̄ ngó͘-jiân ê tāi-chı̀. Goān lán tùi ūn-tōng tio̍h koh chı̍t-hoan ê iōng-sim. Sı̍t-chāi “Bô hioh-khùn lóng chò-kang, khiáu-khiáu gín-ná to tio̍h pı̀ⁿ gōng-lâng.” Chhiáⁿ put-sı̂ chò-kang ê tông-pau tio̍h ài ē kı̀-tit. Koh-chài Lô-má-lâng ū kóng , “Kiān-khong tı̄ mn̂g-goā .” Só͘-í goá hó-táⁿ chhiáⁿ ūi-tio̍h put-sı̂ kan-ta an-chēng hioh-khùn , tı̀-kàu phoà-pēⁿ teh kan-khó͘ ê tông-pau , chhiáⁿ lín sı̀n Lô-má-lâng chit kù oē, sı̂-sı̂ chhut-khı̀ mn̂g-kháu-goā kiâⁿ-kiâⁿ cháu-cháu khoàⁿ, kiān-khong ióng-kiāⁿ tek-khak tı̄-hia tán-hāu lín!
B. I, Sı̍t , Chū
I-chiûⁿ , chia̍h-mı̍h kap chū-ki, chit saⁿ-hāng sı̄ lâng beh pó-chhı̂ sèⁿ-miā só͘ pit-iàu--ê. Chóng-sı̄ lâng ūi-tio̍h chit saⁿ-hāng tian-tò sún-sit sèⁿ-miā--ê iā-sı̄ ū. M̄-nā sı̄ ū nā-tiāⁿ; chiàu sı̍t-chāi khoàⁿ, lán ê lâng ūi-tio̍h tùi chit saⁿ hāng “I, Sı̍t , Chū , ” an-pâi liáu ū m̄ tú-hó, chhek-té só͘ eng-kai hióng-siū ê hoè-siū sı̄ chin-chē.
(1) I-chiûⁿ ê lō͘-ēng , tē-it sı̄ beh tiau-chiat koâⁿ-joa̍h, kāu-po̍h chhēng ē tú-hó, sı̄ hui-siông iàu-kín. Chē-chē lâng kóng saⁿ-á-khò͘ chhēng po̍h khah ài kám-tio̍h hong, chhēng kāu chiū khah bē. Bô tek-khak tú-tú sı̄ án-ni. Khiok m̄-sı̄ kóng kāu-po̍h lóng bô koan-hē; chóng-sı̄ choè ū koan-hē sı̄ chāi thé-chit ê kiông-jio̍k, put-chāi saⁿ-á-khò͘ ê hūn-liōng. Lâng ê kám-kak ē hùn-liān-tit, ē koàn-sı̀, siông-siông chhēng kāu ê lâng kàu-boé soà koàn-sı̀, phoê-hu tùi án-ni chiū piàn-chiâⁿ bē kham-tit léng, sió-khoá koâⁿ to tio̍h chhēng chin kāu.
M̄-kú nā-sı̄ tùi khí-thâu chiū chù-ı̀ chhēng khah po̍h , kàu boé koàn-sı̀, sui-jiân sı̄ chin koâⁿ, iā sı̄ m̄-bián chhēng siuⁿ kāu. Goá ê chhin-lâng , pêng-iú ê tiong-kan, chò i-seng ê lâng put-chí nn̄g saⁿ lâng, goá siông-siông khı̀ in ê só͘-chāi, khoàⁿ-kı̀ⁿ chin-chē toā-lâng phō i ê gín-ná beh hō͘ sian-siⁿ khoàⁿ. Hiān-hiān sı̄ la̍k-goe̍h thiⁿ chin joa̍h, iā kā i ê gín-ná chhēng kúi-nā niá saⁿ koh tha̍h hiû, thâu-khak kā i tı̀ bō-am. Sian-siⁿ beh kā i chín-chhat, chı̍t-ē kā i thǹg-saⁿ khoàⁿ, khó-lı̂n hit ê gín-ná hō͘ m̄-bat chêng-lí ê toā-lâng , kā i hip kàu chı̍t seng-khu choan-choan koāⁿ, chhàu-koāⁿ-sng ê hiàn chha-put-to beh kek-tó lâng.
Lâng ū nn̄g-chéng ê chhoán-khùi, chı̍t chéng sı̄ tùi phı̄ⁿ-khang kap chhùi , koh chı̍t chéng sı̄ tùi mn̂g-kńg-khang. Chhin-chhiūⁿ chiah joa̍h ê sı̂, kā gín-ná pau kàu hit khoán, che kiat-kio̍k sı̄ chiong hiah ê mn̂g-kńg-khang lóng kā i that-ba̍t, m̄ hō͘ i chhoán-khùi, gín-ná m̄-bián kám-tio̍h hong, í-keng tio̍h ài phoà-pēⁿ chiah ū ha̍p chêng-lí. I-chiūⁿ ê lō͘-iōng, bián kóng chı̍t-pō͘ sı̄ beh pó-chhı̂ tùi lâng ê lé-sò͘, iā chı̍t-pō͘ sı̄ beh hó-khoàⁿ chng-súi; chóng-sı̄ choè toā ê lō͘-iōng sı̄ beh pang-chān phoê-hu tiau-chiat thiⁿ-khı̀ ê koâⁿ-joa̍h. Chhiáⁿ tio̍h koh ē kı̀-tit chı̍t-hāng:khı̀-hāu léng ê sı̂ chū-jiân tio̍h ài chhēng khah kāu; chóng-sı̄ nā tùi pêng-sı̂ chù-ı̀, ē thang chhēng jú-po̍h sı̄ jú-hó, hō͘ seng-khu ē jú-ióng. Gín-ná joa̍h-thiⁿ teh khùn ê sı̂, kan-ta kā i pau pak-tó͘ , kha-chhiú heng-khám hō͘ i liâng sı̄ bô iàu-kín.
Ê thang kóng iā sı̄ chı̍t chéng ê saⁿ-á-khò͘. Lán ê hiaⁿ-tı̄ kha thǹg chhiah-chhiah ê lâng chin-chiàⁿ chē, chı̍t hāng sı̄ chin thang kiàn-siàu, chin thang hoân-ló. Án-ni m̄-nā sı̄ iá-chōng pháiⁿ-khoàⁿ, ūi-tio̍h án-ni kha-kut seⁿ lia̍p-á kan-khó͘ ê lâng sı̄ chin-chē. Kı̄n-lâi hiong-chhoan ê chí-moē liû-kha liáu, che sı̄ toā-toā thang hoaⁿ-hí; chóng-sı̄ soà o̍h ta-po͘-lâng thǹg chhiah-kha, chit hāng chin-chiàⁿ ài chhiáⁿ tāi-ke siūⁿ! Taⁿ m̄-chai beh án-choáⁿ lâi kái-kiù?
(2)Chia̍h mı̍h ê tāi-chı̀, lán ài koan-sim ê tiám ū chin-chē. Lán ê lâng put-lūn chia̍h á-sı̄ lim, lóng tio̍h koè chú, koè hiâⁿ , koè kún chiah khéng chia̍h, chit hāng sı̄ chin hó ê hoat-tō͘. In-ūi mı̍h-nih siông-siông ū tiâu chin iù-sè ê thâng kiò-chò sè-khún, lâng ê phoà-pēⁿ tùi chiap-tio̍h chit hāng lâi--ê sı̄ chin-chē. Nā chı̍t pái kā i koè chú koè-khı̀, i chiū sûi-sı̂ sí--khı̀, chia̍h-liáu chiū bô iàu-kín.
Chóng-sı̄ lán tùi chit hāng chia̍h, choè m̄-hó ê sı̍p-koàn chiū-sı̄ ài loān-loān chia̍h, lóng bô chiàu sı̂-chūn. Chiàu i-seng ê gián-kiù kóng, lâng tùi chhùi-lāi chia̍h mı̍h jı̍p pak, tio̍h keng-koè jı̄-cha̍p-saⁿ tiám-cheng chiah ē pàng chhut-lâi. Chia̍h-mı̍h thun lo̍h-khı̀ ūi ê lāi-té (ūi, phó͘-thong kiò-chò tō͘ ) tio̍h keng-koè chı̍t tiám-cheng chiah choán jı̍p khı̀ sió-tn̂g, tio̍h chhit tiám-cheng kú hiah ê mı̍h chiah ē thong-koè sió-tn̂g ê só͘-chāi. Thong-koè sió-tn̂g í-āu choán jı̍p-khı̀ toā-tn̂g lāi; tı̄-hia ū cha̍p-gō͘ tiám-cheng kú, jiân-āu chiah ē siau chhut-lâi goā-bı̄n.
Tı̄ téng-chat ū kóng, Chò-kang kap hioh-khùn tio̍h ài chún-chat ē tú-hó; tı̄-chia chit hāng iā sı̄ iàu-kín. Chia̍h-mı̍h jı̍p-khı̀ pak-tó͘-lāi, pak-lāi ê ki-koan chiū-sı̄ ūi, sió-tn̂g, toā-tn̂g, í-goā, koaⁿ, io-chí, ūi-tio̍h beh hō͘ hiah ê chia̍h-mı̍h ē thang siau chò seng-khu ê lō͘-ēng, lóng tio̍h ài chò kang; nā-sı̄ bô hioh-khùn , kàu chı̍t sı̂ la̍t chhut chı̄n, ia̍h chiū tó-lo̍h--khı̀, ia̍h chiū hoat phoà-pēⁿ. Se-iûⁿ ū chı̍t kù sio̍k-gú kóng, “Tn̂g chhài ē chò té sèⁿ-miā.” Lán iā ū chı̍t kù kóng, “Tiùⁿ ti pûi, tiùⁿ káu sán, tiùⁿ lâng n̂g-sng-thán.” Bô mı̍h thang chia̍h gō-sí ê lâng sı̍t-chāi sı̄ chin-chē; chóng-sı̄ hō͘ mı̍h tiùⁿ-sí ê lâng ta̍k jı̍t m̄-chai ū loā-chē? Koh-chài chò chı̍t pái chia̍h siuⁿ chē tiùⁿ-sí--ê ē thang kóng sı̄ bô, só͘ ū hō͘ mı̍h tiùⁿ-sí--ê lóng sı̄ tùi tı̄ bô siú sı̂-kan, chhùi put-sı̂ tāng, chı̍t chhùi chia̍h koè chı̍t chhùi--ê khah chē. Iau-kúi chiū-sı̄ gō-kúi ê chhiok-hō, chhiáⁿ ū thang chia̍h ê lâng tio̍h sió-sim!
Chhùi put-sı̂ tāng ê lâng, m̄-nā ē chhek-té hoè-siū, iáu-kú hō͘ thâu-náu hūn-tūn bē hiáu siūⁿ tāi-chı̀. Tāi-ke ka-tı̄ chhı̀-giām khoàⁿ , tāi-khài pak khin, sim chiū khin, pak-tó͘ nā pá ba̍k-chiu chiū beh ài-khùn. Só͘-í khah bô chho͘-tāng siông-siông iōng thâu-náu ê lâng, kı̄n-lâi hiâm chı̍t jı̍t chia̍h saⁿ-tǹg siuⁿ koè chē, só͘-í chı̍t jı̍t chhek chia̍h nn̄g tǹg ê ū chin-chē. Ū lâng chhek chá-khí tǹg bô chia̍h, ū lâng chhek ē-tàu tǹg. Chit khoán lâng goá chai-ê put-chí chē.
Goá ka-tı̄ chū-gō͘. La̍k nı̂ chêng tı̄ Tang-kiaⁿ ê sı̂ khí, chiū kan-ta chia̍h tiong-tàu tǹg kap àm-tǹg, chá-khí tǹg sı̄ chha-put-to bô chia̍h, kan-ta lim chiâⁿ oáⁿ ám-moê chiū soah. Goá keng-giām liáu kám-kak put-chí hó. Só͘-í chhiáⁿ ūi-tio̍h sàn-hiong ê iân-kò͘ chia̍h nn̄g tǹg ê lia̍t-ūi m̄-bián siong-sim, ū thang chia̍h ê lâng iā teh o̍h lín ê hó bô͘-iūⁿ. Chia̍h-mı̍h ū-sı̂ chı̍t poàⁿ-pái chia̍h hō͘ i chin chiok pá, hō͘ pak-tó͘ lāi khah lāu-jia̍t iā-sı̄ hó; chóng-sı̄ pêng-sò͘-sı̂ chia̍h kàu peh-hun káu-hun iáu khah hó. Nā-sı̄ án-ni m̄ hān-tiāⁿ pak-tó͘ khah khoàⁿ oa̍h, só͘-chia̍h--ê lo̍h khı̀ liáu ê mı̍h ê hó bı̄, ia̍h beh kú-kú tē-teh phang.
Koan-hē chia̍h-mı̍h tio̍h koh siūⁿ chı̍t hāng: chia̍h-mı̍h jı̍p chhùi-lāi tio̍h jı̄n-chin pō͘ hō͘ iù, lo̍h khı̀ pak-tó͘ chiah khoài-siau. Tùi án-ni chiū thang chai-iáⁿ chhùi-khí sı̄ chin tio̍h chiàu-kò͘. Lán ê lâng ê chhùi-khí chin khoài chiù, khoài lak. Che lóng sı̄ tùi bē-hiáu chiàu-kò͘ só͘ tı̀--ê. Chiàu khoàⁿ m̄-bat sé-chhùi ê lâng sı̄ chin chē. Chhùi, nā bô ta̍k jı̍t sé, só͘ chia̍h ê mı̍h ē tiâu tı̄ khí-hoāⁿ, chhùi-khí tùi án-ni chiū khoài lak. M̄-nā án-ni; chhùi-lāi ê bı̄ sı̍t-chāi sı̄ bô hó, chhùi nā thí-khui iā-sı̄ bô ngá-khı̀.
Kı̄n-lâi tāi-ke chiām-chiām ū bêng-pe̍k chı̍t-hāng, ta̍k chá-khí sé-bı̄n ê sı̂ soà sé chhùi. Sé chhùi ê sı̂ tāi-khài sı̄ iōng khí-bín kap khí-hún. Khí-bín sı̄ tek-khak ài; khí-hún sı̄ m̄-bián tek-khak, kan-ta iōng khah iù ê iâm chiū chiok-gia̍h. Iâm , ū khı̀ to̍k-khı̀ ê la̍t. Koh-chài ta̍k tǹg chia̍h-pá āu tio̍h ài iōng chúi soá-kháu, chiong tiâu tı̄ chhùi-khí hiah ê mı̍h sé hō͘ i lı̄, chiah hó. Chit hāng tek-khak tio̍h sı̍t-hêng, beh hō͘ chhùi-khí ióng, chit hāng sı̄ chin ū kong-hāu. Beh khùn ê sı̂ nā-sı̄ ū koh soá chit pái chhùi, sı̄ iáu khah téng-chin. Nā-sı̄ kóng lāu-lâng ū chhùi-khí sı̄ ē pō͘-sí kiáⁿ-sun, che sı̄ chit chéng ê bê-sı̀n, sı̄ chin put-kı̄n jı̂n-chêng ê oē.
Lán ê chia̍h-mı̍h ê chú-hoat kap chāi hiān-sı̂ choân sè-kài pa̍t-lâng phēng, sı̍t-chāi sı̄ bē su--lâng. Chóng-sı̄ goá khoàⁿ hó-chia̍h, sı̄ hó-chia̍h, m̄-chai ē khah bô oē-seng á-bē? Goá siūⁿ, kiaⁿ-liáu ē khah oh siau-hoà, in-ūi lán iōng iû siuⁿ koè chē, koh-chài mı̍h siông-siông chú-liáu siuⁿ koè-thâu, tı̀-kàu oh-tit siau. Chhin-chhiūⁿ ló͘-nn̄g khiok sı̄ chin hó-chia̍h; m̄-kú sı̄ chin bē siau. Lán chiông-lâi chia̍h-pn̄g, ia̍h sı̄ chin m̄-tio̍h hoat-tō͘, lán lóng-sı̄ chia̍h hô͘--ê, kan-ta the̍h hiah ê bí-phoh khí-lâi chia̍h, bí-chhoé lóng tı̄ ám-lāi, chiong hiah ê chu-ióng ê ám-chiah the̍h khı̀ chhı̄ ti, chiuⁿ-saⁿ; sı̍t-chāi sı̄ chin m̄-tio̍h. Ia̍h lán Tâi-oân koé-chí chhut chin chē, tāi-ke m̄-chai sı̄ ūi-tio̍h sím-mı̍h in-toaⁿ, lóng chin hán-tit chia̍h; che ia̍h-sı̄ chin khó-sioh. Koé-chí m̄-nā ū hâm chin-chē ê chu-ióng-hun tı̄-teh, chia̍h liáu iā put-chí ē pang-chān pa̍t-hāng mı̍h siau-hoà.
Chū-ki ē thang kóng iā sı̄ chı̍t chéng ê saⁿ-á-khò͘, sı̄ kui ka-cho̍k ê lâng kong-ke tı̄-teh chhēng--ê. Só͘-í tı̄ téng-chām lūn i chiūⁿ ê só͘-chāi só͘ kóng ê oē, tı̄-chia ē iōng-tit koh kóng. I-chiûⁿ sı̄ beh chò chún-chat koâⁿ-joa̍h ê lō͘-ēng , chū-ki iā sı̄ án-ni. I-chiûⁿ sı̄ beh chān lâng ê bí-koan, hō͘ lâng hó-khoàⁿ; chū-ki iā-sı̄ ū chı̍t hāng ê lō͘-ēng. Koh-chài i-chiûⁿ sı̄ lâng tùi lâng ê lé-sò͘ lâi kóng, tek-khak tio̍h ài ê mı̍h, chū-ki mā-sı̄ tâng chı̍t-iūⁿ. I-chiûⁿ sı̄ kan-ta ū chit saⁿ-khoán ê lō͘-ēng; chóng-sı̄ chū-ki m̄-nā sı̄ án-ni, iā beh hông-pı̄ chha̍t-á ê thau-the̍h. Lán ê chhù chē-chē ài khí hiòng sai, che sı̍t-chāi sı̄ siuⁿ pek-joa̍h, put-chí m̄-hó. Put-kò iā tio̍h khoàⁿ só͘-chāi, khiok bē iōng-tit it-khài lūn.
M̄-kú nā-sı̄ chiàu chiông-lâi thok tē-lí-su an lô-keⁿ chiah tēng hong-hiòng, hit khoán sı̄ chin chhò-gō͘. Beh khí-chhù ê sı̂ tē-it iàu-kín tio̍h kéng ta-sang ê só͘-chāi, tio̍h khoàⁿ sı̀-ûi ê só͘-chāi chiah tēng hong-hiòng, ài hō͘ jı̍t chiò ē tio̍h, hong thong ē kàu, só͘-í thang-á tio̍h khui khah chē khah toā--ê. Chhù ê chiu-ûi nā-sı̄ ū tē-tiûⁿ thang chai chhiū-ba̍k hoe-chháu sı̄ chin hó, in-ūi chhiū-ba̍k ê hio̍h ē sé chheng lâng tùi phı̄ⁿ-khang teh suh ê khong-khı̀.
Chhù-lāi ê mı̍h-kiāⁿ nā-sı̄ ē jú chió jú hó. Lán ê chhù-lāi siông-siông ū bô lō͘-ēng ê mı̍h tı̀n kàu moá-moá, sı̍t-chāi sı̄ chin tı̀n-tè, chin bô hó-khoàⁿ. Só͘-hùi kiaⁿ-liáu siuⁿ tāng chò bē kàu; nā beh m̄-sı̄ chhù-lāi lóng-chóng pho͘ tē-pán, ta̍k jı̍t iōng chúi jiû sé hō͘ i chheng-khı̀, tı̄ goā-bı̄n só͘ chhēng ê hia, ê, ba̍k-kia̍h lóng mài-tit chhēng khí-lâi téng-bı̄n, án-ni chhù-lāi chiū ē chin chheng-khı̀ , toā-sè tek-khak ē khah chió pēⁿ-thiàⁿ. Chiong chit pō͘ ūi-tio̍h pēⁿ-thiàⁿ ê io̍h-chı̂ⁿ, kap kiám chò kang ê sún-sit, phah-sǹg chiū í-keng chiok-gia̍h, oē-thang chò chéng-tùn chhù-lāi ê hùi-iōng. Koh chı̍t hāng: chhù-téng ê kak-á bo̍h-tit pho͘ khui-khui, hō͘ thô͘-soa ē thang seh lo̍h-lâi, nā lóng ēng pang pho͘ hō͘ ba̍t chiū chin ha̍p lí-sióng, chhin-chhiūⁿ Loē-tē-lâng kap Goā-kok-lâng ê chhù, koà hit khoán thian-pông; nā-sı̄ tùi lán ê chhù ê khí-hoat kóng, goá siūⁿ sı̄ bô pit-iàu.
Lán ū ài tiàm chhù-lāi chhı̄ cheng-seⁿ ê sı̍p-koàn. Hiān-sı̂ ke-chhı̄ khiok khah bô, chāi chng-siā sı̄ chin chē lâng ū chhı̄. Lūn chhı̄ cheng-seⁿ sı̄ chı̍t hāng toā sū-gia̍p, sı̄ chin iàu-kín; chóng-sı̄ tio̍h m̄-thang ài beh hō͘ cheng-seⁿ pûi, tı̀-kàu hō͘ lâng sán chiah ē iōng-tit. Nā-sı̄ tı̄ chhù ê tiâⁿ-thâu tiâⁿ-boé, lēng-goā siat chı̍t só͘-chāi chhı̄ sı̄ chin hó, m̄-kú chiàu só͘ khoàⁿ-kı̀ⁿ , sı̄ pàng kap lâng teh lām ê khah toā pō͘-hūn. In-ūi án-ni tiâⁿ-nih ê thô͘-kha to bián-kóng, chiū-sı̄ thiâⁿ-nih lāi-bı̄n iā sı̄ put-sı̂ ū ke, ah, á-sı̄ ti, iûⁿ tı̄-teh lām, chám-jiân bô chheng-khı̀.
Ia̍h chng-siā lāi ê lō͘-nih, chit-tah hit-tah khah chē lóng sı̄ ū m̄-hó ê bı̄ thang kek-tó lâng. Hit hō m̄-hó ê bı̄ , chiū-sı̄ ū to̍k-khı̀ ê chèng-kù, he put-chí ē hāi lâng ê seng-khu, ē hō͘ lâng khoài phoà-pēⁿ. Lán to bô kā i chhı̀-giām khoàⁿ, chāi hit só͘-chāi in-ūi chhı̄ cheng-seⁿ só͘ thàn ê chı̂ⁿ-gı̂n, m̄-chai ū kàu thiah io̍h á-bô?
Goá nā jı̍p-khı̀ chng-siā ê sı̂, tiāⁿ-tiāⁿ to sı̄ siūⁿ kóng , chng-goā ê chhân-iûⁿ nā phı̀-lūn chò ke̍k-lo̍k ê Thian-kok, chng-lāi chiū-sı̄ kan-khó͘ ê Tē-ge̍k. In-ūi chhân-iûⁿ kui phiàn lóng sı̄ chheⁿ-leng-leng, chhân-thâu chhân-boé ū oa̍h-thiàu-thiàu ê chúi teh lâu; tùi tı̄ chhân-bı̄n chhoe--lâi ê hong iū liâng, iū phang, tiū-á-boé hō͘ hong chhoe tàm--leh, gia̍h--leh; chı̍t chōng chhin-chhiūⁿ le̍k ê chúi teh ek.
Bô tiuⁿ-tı̂, tùi bı̄n-chêng ê chháu-á-lāi, ū lán só͘ bē hiáu-tit ê thâng-thoā chhoe-chhiùⁿ gêng-chiap lán; thêng-chēng , chı̍t-ē thiaⁿ--khoàⁿ, m̄-chai tı̄ tó chı̍t kek, tùi koân-koân ê só͘-chāi ū poàⁿ-thiⁿ-á ê siaⁿ sè-sè tı̄-teh hiáng. Thêng-kha kia̍h-thâu chı̍t-ē khoàⁿ, hn̄g-hn̄g ê soaⁿ tı̍t-tı̍t kàu beh tú-thiⁿ; chāi-chāi kah-ná chhin-chhiūⁿ tı̄-teh khùn. Ah! Súi ah! chū-chāi ah! khoài-lo̍k ah! lán ê chhân-iûⁿ ê hó kéng-tı̀!
M̄-kú nā jı̍p-kàu lán ê chng-siā lâi, thâu chiū ài hı̂n, ba̍k chiū ài hoe. Só͘ ū khoàⁿ-kı̀ⁿ--ê , chiū-sı̄ tek-chhı̀ ê phoà lı̂-pa, jû kàⁿ-kàⁿ ê chháu-tui, ti teh kō-e̍k ê chhàu-chúi-khut, thô͘-pùn-tui, chiùⁿ-lo̍k-lo̍k ê ti-tiâu. Ke, káu ê siaⁿ loān-chhau-chhau, hū-jı̂n-lâng háu-hoah ê siaⁿ hō͘ lâng chhàng mn̂g-kńg. Ba̍k-chiu só͘ ū khoàⁿ-kı̀ⁿ lóng sı̄ hong-hoè, hı̄-khang só͘ ū thiaⁿ-kı̀ⁿ , to sı̄ lô-chô; toā-lâng chheⁿ-gı̄n-gı̄n , kan-ta ūi-tio̍h saⁿ-tǹg chia̍h, thoa-boâ m̄-káⁿ sió-khoá thêng, gín-ná bô lâng thang koán-kò͘, kap ke, káu siāng tı̄ thô͘-kha teh pê teh háu. Ah! Chit khoán ê kéng-hóng , beh kā phı̀-jū chò sím-mı̍h? Sui-sı̄ tē-ge̍k , iā káⁿ mā sı̄ chit ê iūⁿ!
Tāi-ke chiòng-ūi tông-pau! Put-hēng téng-bı̄n só͘ kóng--ê, nā kó-jiân sı̄ lán ê chng-siā lâng teh koè-jı̍t ê hiān-chōng, lán pàng hō͘ i chiàu chit ê sè-bı̄n khı̀ ē iōng-tit bē? Toàn-toàn bē iōng-tit! Lán tek-khak tio̍h siūⁿ chı̍t hāng kái-kiù ê hoat-tō͘. Chiàu goá ê gû-giân , chit khoán pháiⁿ kéng-gū ê goân-in , tē-it, sı̄ chāi lán kú nı̂ kàu-io̍k bô phó͘-kı̍p; tē-jı̄, choân-jiân sı̄ tùi pı̂n-sàn ê iân-kò͘. Pháiⁿ sı̍p-koàn kap bô kàu-io̍k , che tio̍h bān-bān lâi kái-kek, pı̂n-sàn sı̄ khah khoài thang kái-kiù.
Lán ê chng-siā lâng sı̄ chin khı̂n-bián, koh-chài tùi ka-tı̄ chı̍t sin ê hùi-iōng, ia̍h sı̄ chin khiām-phok. Án-ni sı̄ bô pûn-sàn ê lí-iû. M̄-kú chiàu sı̍t-chāi, toā pō͘-hūn sı̄ chin kêng. Che sı̄ in-ūi cháu-lāu ê só͘-chāi hui-siông chē. Cháu-lāu ê lō͘ lín ka-tı̄ chhiáⁿ siūⁿ-khoàⁿ. Tı̄-chia goá só͘ m̄-ài kóng--ê ū chin-chē, goá kan-ta kóng kúi-tiâu khah phó͘-thong khah khoài kái-kiù ê tiám.
Thâu chı̍t hāng: kèng pài sı̂n-bêng ê hoat-tō͘ ū toā m̄-tio̍h. Kok lâng só͘ sı̀n ê sı̂n-bêng tek-khak tio̍h ài kèng-pài chiah eng-kai, che put-lūn tó-lo̍h ê lâng to sı̄ chı̍t-iūⁿ; lán iā tio̍h án-ni chò. M̄-kú kèng-pài ê hong-hoat, lán sı̄ toā-toā kap lâng bô sio-siāng. Lán ê lâng ūi-tio̍h sı̂n-bêng khai bô ı̀-sù ê chı̂ⁿ sı̄ bô tàng thang khı̀ sǹg. Lán só͘ kèng ê sı̂n m̄-nā chı̍t sian , sı̄ pah-pah sian; só͘-í kim-jı̍t ū sím-mı̍h seⁿ, bı̂n-jı̍t tio̍h chè sím-mı̍h sı̂n. Chit-goe̍h Má-chó͘ beh koah-hiuⁿ, āu-goe̍h Ông-iâ beh chhut-sûn. Khah-thêng kóng beh phó͘-tō͘ , bô chı̍t tiap-á-kú iū tio̍h ài chò chiò. Koh-chài chı̍t-nı̂ kan só͘ ài chò ê kı̄-sı̂n m̄-chai kúi-pái; sǹg, to sǹg put-chı̄n. Nā lūn-kàu khí biō-ú chng kim-sin, téng-téng só͘-hùi ê chı̂ⁿ, khêng-chin káⁿ ē kiaⁿ--lâng.
Hiān-kim kan-ta chāi lán Tâi-oân kóng, chiong-kı̄n ū nn̄g-chheng lâng múi jı̍t phah-piàⁿ chò kim-choá bô hù hō͘ lâng sio. Tāi-ke ūi-tio̍h sı̂n-bêng ê tāi-chı̀ kan-ta loān sio, loān nāu, loān lim, loān chia̍h ê só͘-hùi, chı̍t nı̂ kok lâng kok kháu-chàu tio̍h ài loā chē chiah ū kàu? Pa̍t só͘-chāi ê lâng chhin-chhiūⁿ lán pài sı̂n-pu̍t--ê sı̄ ū, pài chióng-chióng ê chhó-bo̍k-sı̂n iā sı̄ ū, chóng-sı̄ bô chı̍t tah ū lán chit khoán ê khai-hùi. Chit khoán ê khai-hùi kiám m̄-sı̄ ē séng-iok-tit mah? Kan-ta saⁿ nı̂ kú, chiong só͘ séng-iok ê chı̂ⁿ kià tiàm gı̂n-hâng khǹg, chhiáⁿ sǹg khoàⁿ chı̍t kháu-chàu m̄-chāi beh chek loā-chē neh?
Ūi-tio̍h koàn, hun, song, chè, lán phēng pa̍t-kok ê lâng ke khai ê chı̂ⁿ iā sı̄ hui-siông. Lūn kè-chhoā ê tāi-chı̀, láu-sı̍t sı̄ chò lâng it-seng ê toā-sū. Ia̍h song-sū chè-sū che khiok iā-sı̄ jı̂n-chêng ê lé-sò͘, sı̄ chò kiáⁿ-sun ê lâng só͘ m̄-káⁿ ló-chhó ê pún-hūn. M̄-kú nā chiàu hiān-sı̂ ê hong-sio̍k khoàⁿ, sı̍t-chāi lóng sı̄ siú hêng-sek khah chē, lóng bô ū sím-mı̍h sı̍t-sim. Goân-lâi lâng ê kiàn-bûn jú tióng, sim-khiàu chiū jú khui, chit hō jı̂n-chêng hong-sio̍k, tek-khak tio̍h kap sı̂-tāi pêⁿ-pêⁿ kái-oāⁿ chı̀n-pō͘ chiah sı̄.
Chāi-chá lán ê chêng-tāi ê gâu lâng , kiám m̄-sı̄ ū kà lán tio̍h put-sı̂ chò sin-siùⁿ ê lâng mah? Chóng-sı̄ khó-sioh lán tông-pau ê tiong-kan , iáu-kú bē thang hiáu-ngō͘ chū-sin, chia̍h o͘-hun, lim sio-chiú, chhoā sè-ı̂, chéng-chéng ê pháiⁿ sı̍p-koàn, thoat lóng bē thang lı̄ ê lâng sı̄ chin-chē. Kan-ta chiàu téng-bı̄n só͘ kóng, ūi-tio̍h ngiâ-sı̂n, kèng-pu̍t, koàn, hun, song, chè , só͘ ke khai-hùi ê chı̂ⁿ-gia̍h chek-thiok khí-lâi, chiong chiah ê chiū beh ū thang hō͘ lán ê kiáⁿ-jı̂ tha̍k-chheh siu-ióng, hō͘ lán ê chhù-lāi khah ū chéng-lí, toā-sè khah bē pēⁿ-thiàⁿ, khah ē thang hoaⁿ-hí koè-jı̍t. Lán chit ê Tâi-oân sı̄ sè-kài tiong hán-tit ū chı̍t ê thian-jiân ê pó-khò͘, lán hiān-hiān tiàm tı̄ chit ê pó-khò͘-lāi, tio̍h kàu chit khoán ê pı̂n-sàn kan-khó͘, che sı̍t-chāi sı̄ chin-chiàⁿ put-ha̍p lí.
C. Chheng-kiat.
Tùi chit-kù “Chheng-kiat”, phah-sǹg tāi-ke tek-khak lēng-goā ū chı̍t chéng koh-iūⁿ khoán ê kám-kak. Thiaⁿ-tio̍h “Chheng-kiat” kiám m̄-sı̄ sûi-sı̂ siūⁿ-tio̍h kéng-chhat kap chı̍t chéng kiaⁿ-hiâⁿ ê sim. Chit saⁿ ê liām-thâu chāi lán ê thâu-náu-lāi, kah-ná chhin-chhiūⁿ put-sı̂ saⁿ-chhoā-kiâⁿ ê khoán. Láu-sı̍t chiū léng Tâi í-lâi , chāi lán tāi-ke Pún-tó lâng ê tiong-kan, ūi-tio̍h kéng-chhat ê giâm-tok, siū-tio̍h koè-thâu khek-khui--ê sı̄ bē chió; chóng-sı̄ nā tùi tāi-kio̍k khoàⁿ, ūi-tio̍h án-ni, chheng-kiat ê tāi-chı̀ ū ke chin toā chı̀n-pō͘. Nā chiong kéng-chhat só͘ ū chò koè-thâu ê tāi-chı̀, mài-tit khioh lâi kóng, sı̍t-chāi chit chân ê chı̀n-pō͘, thang kóng sı̄ Pún-tó kéng-chhat-kài ê kong-lô. M̄-kú nā koh tùi chı̍t-bı̄n siūⁿ-khoàⁿ, chiū thang bêng-pe̍k lán ê tông-pau chiông-lâi sı̄ khah bô chheng-kiat, lán tio̍h tùi sim-koaⁿ té ka-tı̄ cha̍p-hun chū-jı̄n chū-chek, toā kiàn-siàu chiah tio̍h.
Chheng-kiat ū nn̄g-khoán ê ı̀-gı̄: Chı̍t khoán chiū-sı̄ sûn-sùi bô hūn-cha̍p, tan-tan chı̍t hāng ê ı̀-sù. Phı̀-lūn chia ū thn̂g: lán nā kóng chiah ê thn̂g ū chheng-kiat, ū chheng-khı̀ bô, chiū-sı̄ teh mn̄g kóng khoàⁿ hiah ê thn̂g sı̄ kan-ta thn̂g nā-tiāⁿ, á-sı̄ ū chham pa̍t-mı̍h khoán ê mı̍h tı̄-teh. Nā-sı̄ bô pa̍t-mı̍h chham-teh, chiū-sı̄ chheng-khı̀; nā-sı̄ ū pa̍t khoán mı̍h chham-teh, put-lūn sı̄ chham iâm á-sı̄ hún, á-sı̄ thô͘-soa-lia̍p, put-koán sı̄ ē chia̍h-tit, á-sı̄ bē chia̍h-tit ; hiah ê thn̂g chiū-sı̄ bô chheng-khı̀, chiū-sı̄ lâ-sâm.
Koh phı̀-lūn chı̍t hāng: nā kóng chı̍t niá saⁿ sé-liáu ū chheng-khı̀, chiū-sı̄ kóng chit niá saⁿ--nih bô pa̍t hāng mı̍h tiâu-teh, sı̄ kan-ta pò͘-se nā-tiāⁿ; nā-sı̄ kóng lâ-sâm , chiū-sı̄ pò͘-se í-goā iáu ū pa̍t-hāng mı̍h tiâu-teh, ū thô͘ á-sı̄ ū koāⁿ, ū iû-kò tiâu-teh ê ı̀-sù.
Chheng-kiat iáu ū chı̍t khoán ê ı̀-gı̄. Tē-jı̄ ê ı̀-gı̄ sı̄ bô to̍k; bô to̍k chiū-sı̄ chheng-kiat. Ū chı̍t jı̍t goá tùi Tâi-tiong chē chhia beh tńg-lâi Tâi-lâm. Ū chı̍t ê saⁿ-cha̍p chó-iū hoè ê hū-jı̂n-lâng , sin-piⁿ hē chı̍t ê pau-ho̍k, chē tı̄ goá ê tùi-bı̄n. I ê gín-ná chha-put-to ū sı̀-hoè , kha-nih chhēng chı̍t siang pò͘-ê, khiā tı̄ í-téng teh kiâⁿ, só͘-í í-téng ı̀n kàu choan-choan thô͘-soa ê ê-té-jiah. Goá khoàⁿ-kı̀ⁿ i lóng bô lia̍h he chò án-choáⁿ; jím bē tiâu, khui-chhùi kā i kóng, “Lí ê í-téng í-keng chin lâ-sâm , gín-ná ê ê chhiáⁿ kā i thǹg--khí-lâi, cháiⁿ-iūⁿ?” Hū-jı̂n-lâng thiaⁿ-kı̀ⁿ goá án-ni kóng, i chiū kín-kín chiong i ê chhiú chhit hiah ê thô͘-soa, ia̍h chiah chiong i ê chhiú-kin chhit i ê chhiú, āu-lâi i koh thǹg gín-ná ê ê, chiong hit siang ê-á ê-té hip ê-té, tháu-khui pau-ho̍k chò-hoé pau lo̍h-khı̀. Goá kā i khoàⁿ, pau-ho̍k lāi ū pau chia̍h-mı̍h tı̄-teh.
Ah! Goá khoàⁿ-liáu tian-tò siūⁿ chin m̄ koè-sim: in-ūi goá kóng chı̍t-kù ài i chheng-khı̀, hoán-tńg hō͘ i chò-chhut chin-chē bô chheng-khı̀ ê tāi-chı̀. Bān-it hit siang ê nā ū tiáu-to̍k tı̄-teh, pau-ho̍k-lāi hiah ê chia̍h-mı̍h, chia̍h-liáu nā khí phoà-pēⁿ, ia̍h m̄ chin hāi! Khoàⁿ hit ê hū-jı̂n-lâng khiok sı̄ bô sím-mı̍h ū tio̍k-lo̍k; chóng-sı̄ chāi lán tông-pau ê lāi-té ū khoàⁿ-kı̀ⁿ chit khoán lâng, goá sı̍t-chāi chı̍t-sı̂ khah chhám hō͘ lâng kòng saⁿ ē thâu-khak-oáⁿ. Che sı̄ in-ūi i kan-ta ē-hiáu ū chhap-cha̍p ê lâ-sâm, bē-hiáu ū to̍k ê lâ-sâm. I sı̄ siūⁿ kóng, thô͘-soa to í-keng chhit khí-lâi liáu, chhiú-kin āu-lâi sé chiū ē chheng-khı̀, ia̍h ê to té hip té, thô͘-soa bē bak-tio̍h chia̍h-mı̍h, só͘-í i chiah lia̍h-chò bô iàu-kín. Phah-sǹg i káⁿ sı̄ siūⁿ án-ni. Che sı̄ tùi i bē-hiáu ū to̍k só͘ tı̀--ê.
Loē-tē-lâng put-chí ài chheng-khı̀; tùi in chit ê sèng-chit goá put-chí toā kám-sim. Chóng-sı̄ goá khı̀ Loē-tē chhit-nı̂ goā kú, goá ia̍h sı̄ bat khoàⁿ-kı̀ⁿ in ê lâng ū bô chheng-khı̀ ê só͘-chāi. Loē-tē-lâng put-chí ài sé-e̍k, só͘-í kàu tó-ūi to ū e̍k-keng chin chiàⁿ chē. Goá ia̍h sı̄ nn̄g jı̍t saⁿ jı̍t khı̀ e̍k-keng sé chı̍t pái. Chin chhù-bı̄, e̍k-keng sı̄ beh hō͘ lâng chheng-khı̀ ê só͘-chāi, m̄-kú goá khoàⁿ-kı̀ⁿ Loē-tē-lâng tiong ū bē-hiáu chheng-khı̀ ê lâng, sı̄ tı̄-chia khoàⁿ-kı̀ⁿ. Khiok m̄-sı̄ kóng ta̍k ê Loē-tē-lâng lóng án-ni; chóng-sı̄ goá tiāⁿ-tiāⁿ ū khoàⁿ-kı̀ⁿ khah chho͘-sio̍k ê Loē-tē-lâng , lo̍h-khı̀ e̍k-tháng-lāi sé ê sı̂, siông-siông ū lâng iōng e̍k-tháng chúi kâm khí-lâi sé chhùi, ia̍h chhùi-lāi hiah ê chúi phùi tiàm tháng-goā ê lâng ia̍h sı̄ ū; chiū án-ni phùi tiàm tháng-lāi--ê ia̍h sı̄ ū. Ū tang-sı̂-á ia̍h bat khoàⁿ-kı̀ⁿ phō gín-ná lo̍h-khı̀ sé, chiong bı̄n-pò͘ ùn e̍k-tháng chúi kā gín-ná sé-chhùi--ê iā sı̄ ū. Hit hō e̍k-keng ê e̍k-chúi, sı̄ pah-pah chéng ê lâng sé-liáu--ê, kèng-jiân ia̍h ūi-tio̍h beh hō͘ chhùi chheng-khı̀, chiong hit hō chúi lâi sé, khí m̄-sı̄ beh chheng-khı̀ , tian-tò lah-sap mah?
Chhin-chhiūⁿ chit khoán lâng khiok m̄-sı̄ kóng chin-chē; m̄-kú khah chē ê Loē-tē-lâng nā lo̍h-khı̀ e̍k-tháng lāi. Chiū hò͘ chúi khí-lâi sé thâu sé bı̄n, che sı̄ chha-put-to lâng-lâng ū án-ni. Tùi án-ni goá chiū siūⁿ kóng Loē-tē-lâng ê ài chheng-khı̀ , ia̍h iáu-kú sı̄ chhián-chhián. In-ūi tùi chit hāng ū to̍k ê lâ-sâm, in ia̍h iáu-kú sı̄ bat bô kàu.
Nā kóng lán ê lâng to sı̄ iáu khah hāi, lán ê hiaⁿ-tı̄ chí-moē ê tiong-kan , ū to̍k ê lâ-sâm to bián kóng, chiū-sı̄ chhap-cha̍p ê lâ-sâm bē-hiáu ê lâng sı̄ hui-siông chē. Tiong-kok-lâng sı̄ kap lán siāng chó͘-kong, só͘-í tùi chit hāng bô chheng-kiat ê tāi-chı̀ sı̄ kap lán saⁿ-siāng khoán. In-ūi án-ni Tiong-kok-lâng chāi kin-á-jı̍t ê sè-kài siū lâng khoàⁿ khin chin-chē, ia̍h lán ia̍h sı̄ siāng chı̍t iūⁿ.
Ū to̍k ê lâ-sâm kap chhap-cha̍p ê lâ-sâm , lán ê lâng nn̄g hāng lóng bat bô chin, èng-kai lán ê lâng chha-put-to tio̍h lóng che̍h-chéng chiah tio̍h. Hó kai-chài, lán lóng bô chia̍h chheⁿ-mı̍h , lóng tio̍h koè-chú koè-hiâⁿ chiah ū chia̍h ū lim; tùi án-ni ū to̍k ê ê lâ-sâm siau bô-khı̀ chin-chē, só͘-í chiah ē thang khah-chió sí-sit. Kóng khah-chió sí-sit sı̄ tùi chêng-lí siūⁿ teh kóng; nā lūn pí pa̍t tah lâng sı̄ ke sí hui-siông chē. Lán ê lâng ūi-tio̍h bē-hiáu lâ-sâm, phēng lâng sı̄ chin té hoè-siū. Sí-lâng chhiáⁿ bo̍h-tit kóng, in-ūi lâ-sâm tı̀-kàu pái-kha, chheⁿ-mê, bô chhùi-khí, chit khoán lâng chāi lán tiong-kan sı̄ sè-kài it-téng chē. Âi--ah! Chit khoán cháiⁿ-iūⁿ tùi lâng ū ngá-khı̀ neh?
Goá khoàⁿ lán khah bô chheng-khı̀-siùⁿ ê goân-in ū saⁿ-ê:
Thâu-chı̍t-ê sı̄ tùi lán bô ha̍k-būn, m̄-bat oē-seng.
Tē-jı̄-ê sı̄ in-ūi hū-jı̂n-lâng pı̂n-toāⁿ bô kut-la̍t.
Tē-saⁿ-ê sı̄ in-ūi chúi m̄-hó koh chió.
Lâng bô ha̍k-būn , put-lūn tùi sím-mı̍h to sı̄ m̄-hó; chóng-sı̄ tùi oē-seng ê tāi-chı̀ nā-bô ha̍k-būn, sı̄ tı̍t-chiap chek-sı̂ ū m̄-hó thang khoàⁿ-kı̀ⁿ. Lán in-ūi bô ha̍k-būn, só͘-í sím-mı̍h sı̄ chheng-khı̀ , sím-mı̍h sı̄ lâ-sâm, lán bat bē chı̄n. Ū to̍k sı̄ sím-mı̍h ı̀-sù lán bē hiáu-tit, tı̀-kàu tio̍h liáu sèⁿ-miā, tio̍h phoà-siùⁿ, kan-khó͘. To̍k ê lāi-té, phı̀-lūn chhin-chhiūⁿ sè-khún hit chı̍t chióng, he sı̄ oa̍h ê mı̍h, sı̄ chin sè-boé ê thâng , sı̄ lâng ba̍k-chiu só͘ bô khoàⁿ-kı̀ⁿ--ê, ia̍h sı̄ chin-chiàⁿ gâu seⁿ-thoàⁿ. Thiaⁿ-kı̀ⁿ kóng, chhin-chhiūⁿ làu-thò͘-chèng, á-sı̄ niáu-chhú-chèng, chit khoán ê to̍k-thâng , chı̍t-jı̍t kan-ta chı̍t-boé ē thang piàn-chò chheng-chheng bān-bān boé, só͘-í lâng nā hō͘ chit khoán thâng chhim-hoān-tio̍h; m̄-bián chı̍t-jı̍t goā chiū sí.
Éng-pái khah-chá, chāi goá chhut-sı̀ ê hiuⁿ-lí (Pak-káng), bat chı̍t-sı̂ niáu-chhú-chèng chin toā liû-hêng, ū chı̍t ke-kháu gō͘-ê lâng chò chı̍t lé-pài kú sí kàu chhun chı̍t lâng. Che sı̄ in-ūi bô tı̀-sek; bē-hiáu chit khoán to̍k-thâng ê lı̄-hāi, bē-hiáu hông-pı̄ , tò͘-lâi tò͘-khı̀ chiah ē án-ni. In-ūi lán bô ha̍k-būn, ūi-tio̍h chit khoán niáu-chhú-chèng, chit khoán to̍k-thâng , oan-óng sí ê lâng m̄-chai ū loā-chē?
Lâng nā bô ha̍k-būn , m̄-nā chheng-kiat ê hoat-tō͘ bē-hiáu , tio̍h ài siū khek-khui, koh-chài bô ha̍k-būn ê lâng keng-chè tek-khak m̄-hó, sui-jiân sı̄ ē-hiáu beh chheng-khı̀, in-ūi bô chı̂ⁿ, khùi-la̍t chò bē kàu-ê, ia̍h sı̄ hui-siông chē. Tùi chit tiám kóng, goá ia̍h toā-toā hi-bōng lán tông-pau chèng-lâng, tio̍h ài khoàⁿ ha̍k-būn khah-tāng leh. Ha̍k-būn sı̄ lâng beh koè chı̍t-sı̀-lâng ê tō͘-chûn. Lán ê chí-moē chha-put-to sı̄ lóng-chóng bô tha̍k-chheh, tùi chit chân goá sı̍t-chāi sı̄ hui-siông thòng-sim chhim-chhim teh hoân-ló!
Lán ē khah bô chheng-kiat , tē-jı̄ ê goân-in, goá kóng sı̄ in-ūi hū-jı̂n-lâng ê lán-tō. Lán ê hū-jı̂n-lâng chiàu phó͘-thong khoàⁿ sı̄ chin thoa-boâ, put-sı̂ kan-ta chò-kang lóng bô hioh-khùn. Nā án-ni, cháiⁿ-iūⁿ goá kóng lán ê hū-jı̂n-lâng lán-tō? Goá m̄-sı̄ kóng lán ê hū-jı̂n-lâng bān-hāng lóng lán-tō; goá sı̄ kan-ta kóng lán ê hū-jı̂n-lâng tùi chit hāng chheng-kiat ê tāi-chı̀, sı̄ put-chí lán-to; sı̄ kan-ta tùi chheng-kiat ê tāi-chı̀ tı̄-teh kóng. Chheng-kiat ê tāi-chı̀, tāi-khài lóng sı̄ khah ài chho͘-tāng, ia̍h lán ê hū-jı̂n-lâng lóng sı̄ ū pa̍k-kha, só͘-í kiâⁿ-cháu khah bē chū-iû, bē thang peh-koân lo̍h-kē, in-ūi bô ūn-tōng kan-ta chē teh ut, tı̀-kàu sin-thé lám, kin-kut bô la̍t thang tín-tāng. Tùi án-ni piàⁿ-sàu chiū khah ló-chhó, jú lâ-sâm chiū jú koàn-sı̀, ia̍h koàn-sı̀ chiū soà piàn chū-jiân. Bó͘ lâ-sâm , ang ia̍h chiū bô hoat-tō͘, tio̍h soà lah-sap chham lo̍h-khı̀, ia̍h só͘ seⁿ--chhut lâi ê gín-ná to bián kóng. Kàu-boé soà hoat-bêng chı̍t chéng lâ-sâm ê chin-lí. Lâ-sâm ê lâng kóng, “Chia̍h thô͘ khah toā bô͘”; “Chia̍h thâng gâu chò-lâng ;” “Ou-sek ê saⁿ-á-khò͘ khah bē lâ-sâm;” “Sé-e̍k ài kám-tio̍h hong-siâ;” “Thǹg chhiah-kha choâ m̄-káⁿ kā” (kóng in-ūi Siōng-tè kong sı̄ chhiah-kha). Che lóng sı̄ lán ê Lâ-sâm-lâng te̍k-pia̍t chè-chō ê chin-lí, sı̄ pa̍t tah só͘ bô-ê! Kı̄n-lâi hū-jı̂n-lâng ê pa̍k-kha sı̄ chiām-chiām liû beh liáu, sin-thé ia̍h chiām-chiām khah ióng, khah chū-iû; chóng-sı̄ chit khoán thong thiⁿ-kha-ē só͘ bô-ê lâ-sâm chin-lí, m̄-chai tı̄-sı̂ chiah ē siau-bia̍t khı̀?
Tē-saⁿ ê goân-in, goá kóng sı̄ in-ūi chúi chió. Chit tiâu khiok m̄-sı̄ kin-pún ê goân-in, sı̄ pang-chān lán lâ-sâm chı̍t-ê tı̍t-chiap ê tōng-ki nā-tiāⁿ. Chāi lán Tâi-oân chiông-lâi beh tit hó ê chúi sı̄ chin kan-kè . Tāi-khài khe-chúi lóng sı̄ bô sím-mı̍h chheng, chéⁿ-chúi ê chit, iū sı̄ bô thang hó-ê khah chē. Chı̍t pêng bô thian-jiân ê hó-chúi, koh chı̍t pêng lán iū bô tı̀-sek, bô káng-kiù beh hō͘ chúi hó ê hoat-tō͘. In-ūi chúi pháiⁿ, hō͘ lâng seⁿ-chhut bē-hiáu lâ-sâm sı̄ sím-mı̍h--ê, sı̄ chin-chē. Chúi ê chheng, lô, sı̍t-chāi sı̄ toā-toā ū koan-hē lâng ê chheng-khı̀ kap lah-sap. Loē-tē lâng khah ài chheng-khı̀-siùⁿ. Goá khoàⁿ Loē-tē ta̍k tah ê khe-chúi , chéⁿ-chúi to sı̄ chin chheng , siū che ê kám-hoà to sı̄ bē chió.
Iū koh-chài lán ê hū-jı̂n-lâng lóng khah bē chho͘-tāng, só͘-í beh taⁿ-chúi chhiūⁿ-chúi chiū khah oh-tit, pō͘-pō͘ tio̍h ta-po͘-lâng , á-sı̄ tio̍h chhiàⁿ lâng taⁿ. Tùi án-ni , chū-jiân chiū khah ài pó-sioh chúi, ài chin khiām-iōng. Sio̍k-gú soà ū chit hō oē kóng, ”Gâu iōng chúi ê lâng, āu-chhut-sı̀ tio̍h chò niau.” chèng-lâng tùi chúi ê koan-liām sı̄ chit khoán, só͘-í lán ê lâng hán-tit sé seng-khu; ū-sı̂ kan-ta chhit nā-tiāⁿ, bı̄n-tháng-chúi pí kau-á-chúi khah lô, ia̍h m̄-sı̄ hán-hán-tit.
Ah! Goá kóng kàu chia ia̍h m̄-kam koh-chài kóng, ia̍h goá ia̍h sı̄ bô ióng-khı̀ thang koh kóng. Thiaⁿ-kı̀ⁿ koán chúi-tō ê lâng kóng, chı̍t ê lâng chı̍t jı̍t nā sı̄ iōng gō͘-táu poàⁿ ê chúi sı̄ eng-kai. Taⁿ lán chı̍t jı̍t m̄-chai iōng joā-chē? Chheng-kiat sı̄ kap sin-thé ê ióng-lám choè thâu it-téng ū koan-hē. Bān-hāng ê chheng-kiat sı̄ tùi ta̍k-lâng ê thâu-náu seng-khu chò khí-thâu. Beh hō͘ thâu-náu chheng-kiat, chiū tio̍h ū ha̍k-būn, ū kàu-io̍k; beh hō͘ sin-thé chheng-kiat, chiū tio̍h sé seng-khu.
Ài lán hiaⁿ-tı̄ chí-moē ū kàu-io̍k , hó ê ha̍k-ha̍k koáⁿ-kín siat khah chē, sı̄ chin chhiat-iàu; chóng-sı̄ beh kiù hiān-sı̂ ê kín-kip, goá kóng tio̍h chı̀-kip phó͘-kı̍p Lô-má-jı̄. Nā m̄-sı̄ phó͘-kı̍p Lô-má-jı̄, hiān-sı̂ chāi lán Tâi-oân , chèng-lâng tùi kàu-io̍k ê khoeh-khiàm , sı̍t-chāi bô lō͘ thang pó͘-chiok. Ia̍h nā beh hō͘ chèng-lâng ē thang khah chheng-kiat , tek-khak tio̍h ē thang hō͘ tāi-ke kok lâng seng-khu khah chheng-khı̀.
Tùi án-ni siūⁿ, goá chū cha̍p-saⁿ, sı̀ nı̂ chêng chiū ū chú-tiuⁿ, kok ke-chhı̄ chng-siā lóng tio̍h siat-lı̍p kong-kiōng ê e̍k-tiûⁿ. Goá tı̄ Bêng-tı̄ sı̀-cha̍p-saⁿ nı̂ ê sı̂, hit-chūn tú tı̄ A-kong-tiàm ( Kong-san) Kong-ha̍k-hāu teh kà-chheh, iā bat chhut chı̍t phiⁿ lūn-bûn tı̄ Tâi-oân Kàu-io̍k-hoē ê cha̍p-chı̀, thê-chhiòng chāi kok kong-ha̍k-hāu tio̍h siat-tı̀ e̍k-keng hō͘ ha̍k-seng sé. Chit nn̄g, saⁿ nı̂ lâi , lán Pún-tó-lāi khah-toā ke-chhı̄ ê só͘-chāi, í-keng ū siat kong-kiōng e̍k-tiûⁿ chin-chē tah, Chóng-sı̄ hit khoán--ê sı̄ kah-ná chhin-chhiūⁿ beh hō͘ siàu-liân lâng joa̍h thiⁿ thang sé-liâng ūn-tōng ê khoán. Goá só͘ ài siat ê kong-kiōng e̍k-tiûⁿ kap che bô sio-siāng. Chúi tio̍h iōng sio--ê, ia̍h tio̍h siat ū thang hō͘ hū-jı̂n-lâng sé ê só͘-chāi, tio̍h siat khah-chē tah, chı̍t pái jı̍p-e̍k ê hùi-iōng tio̍h siu chin séng; khí-thâu nā ē bô chı̂ⁿ sı̄ khah-hó. Nā-sı̄ án-ni chióng-lē, goá sı̀n m̄-bián kúi-nı̂ kú , tāi-ke ê oē-seng tek-khak ē chin toā chı̀n-pō͘. Sui-jiân sı̄ án-ni kóng , che tio̍h ū chin jia̍t-sim ê lâng tı̄-teh chiáng-koân chiah chò ē kàu; hit khoán lâng m̄-chai tı̄ tó-lo̍h? Lán sı̄ bē tán-hāu--tit.
Lia̍t-ūi hiaⁿ-tı̄ chí-moē! Goá só͘ kóng-ê nā-sı̄ ū ha̍p tāi-ke ê ı̀-sù, che sı̄ lán kok-lâng ka-tı̄ ê tāi-chı̀, chhiáⁿ tāi-ke khah khiām pa̍t hāng ê hùi-iōng, koáⁿ-kín ka-tı̄ kè-e̍k khı̀ chı̀n-hêng , cháiⁿ-iūⁿ?
