7
IV. Loân-ài kap kiat-hun.
1. Sím-mı̍h kiò-choè “Loân-ài”?
Hun-in sı̄ Siōng-tè só͘ phoè-ha̍p, lâm toā ài chhoā, lú toā ài-kè, tùi án-ni chiah ē chiâⁿ-ke chiâⁿ-sek. Lâm lú kiat-hun kı̀-jiân sı̄ jı̂n-seng pit-jiân ê sū, ta̍k-lâng khoàⁿ choè eng-kai chı̄n ê jı̂n-lûn, (tû sin-thé phoà-siùⁿ, kap te̍k-pia̍t iú-só͘-kám, m̄-kè m̄-chhoā ê lâng í-goā). Nā-sı̄ án-ni loân-ài chiū cháiⁿ-iūⁿ?
“Loân-ài” chit kù oē hong-kiàn su-siúⁿ ê lâng thiaⁿ liáu chin ài-chhiò, chin khoàⁿ-khin, sı̄m-chı̀ ū lâng siūⁿ choè chin kiàn-siàu, ū ê soà siūⁿ choè put-eng-kai kóng, sı̄ choē-ok. Sı̍t-chāi sı̄ toā chhò-gō͘. Tāi-khài sı̄ in-ūi lâng bô bêng-pe̍k loân-ài sı̄ sím-mı̍h chiah án-ni. Kı̂-sı̍t loân-ài che-sı̄ hu-hū ı̄ⁿ-sèng ê tiong-kan pit-jiân tio̍h ū ê sū, nā bô, hu-hū ê koan-hē sı̄ bē-tit thang sêng-lı̍p.
Lán nā tha̍k Chhòng-sè-kı̀ tē 2 chiuⁿ, lán ū tha̍k tio̍h hū-jı̂n-lâng sı̄ tùi ta-po͘-lâng chhut. A-tong kóng “Chit ê sı̄ goá kut-lāi ê kut, bah-lāi ê bah, beh chheng choè cha-bó͘-lâng, in-ūi i sı̄ tùi ta-po͘-lâng the̍h chhut.” Chóng-sı̄ āu-tāi ê ta-po͘-lâng sı̄ tùi cha-bó͘-lâng chhut. Án-ni hu-hū pún sı̄ chı̍t-thé, lú tùi lâm chhut, lâm tùi lú chhut, sı̄ put-khó hun-lı̄ ê chı̍t-thé. Án-ni lí kiò i bē saⁿ-loân bē saⁿ-ài, á-sı̄ kóng m̄-thang saⁿ-loân m̄-thang saⁿ-ài che sı̄ tian-tò ge̍k-sèng. Ná chhin-chhiūⁿ khip thih lí kiò i mài khip thih, che sı̄ put-khó-lêng, á-sı̄ kiò chí-lâm-chiam m̄-thang pí lâm-pêng, che iā-sı̄ chin ûi-lân ê sū. Chhin-chhiūⁿ án-ni lí kiò lú m̄-thang loân lâm, lâm m̄-thang ài lú, che iā-sı̄ chin ge̍k chū-jiân ê thian-sèng. Chiàu Bí-kok sèng ê ha̍k-chiá(性學) ê gián-kiù eⁿ-á chiū ū sèng ê ı̀-sek, chha-put-to tùi 2, 3 hoè khí chiū chin bêng-hián. Sek kap chia̍h che sı̄ lâng ê chū-jiân thian-sèng. Tùi sèng ê būn-tê lâm--ê tāi-seng hoat-ta̍t, ......, kàu 40 goā hoè ê sı̂ ....... Khiok iā ū chhı̂-sio̍k ....... Lú--ê ......, chóng-sı̄ beh ....... Āu-lâi kàu ...... chiū ià-siān khı̀. Lú--ê tùi sèng-io̍k ê iàu-kiû ū chiu-kı̂-sèng chiū-sı̄ ...... ê sı̂. Chiū-sı̄ ūi-tio̍h thoân-chéng lâi ....... Lâm--ê m̄-sı̄, lâm--ê sı̄ chin hòng-sù, sûi-sûi piān-piān khoàⁿ tio̍h sím-mı̍h, thiaⁿ-kı̀ⁿ, ...... chiū tōng-khí io̍k-chèng. Lú--ê thiàⁿ tiōng-hu sı̄ chin khoah, chiū-sı̄ tùi chē-chē hong-bı̄n lâi thiàⁿ tiōng-hu. Lâm--ê thiàⁿ lú--ê, sı̄ chiong ...... iàu-kiû choè tiong-sim, ...... nā bē hô, bô chhèng-ı̀, ta̍k-hāng to loān liáu-liáu. Lú--ê tùi chit-hāng khah ū thun-lún, nā chū-thâu bô kè, mài phah-chhíⁿ--i, it-seng khó-í choè ko͘-niû, khiok ū sı̂ sim-sèng ē pı̀ⁿ khah kip, tùi sin-thé bô sím-mı̍h kàu goā toā ê éng-hióng. Lâm--ê khah oh-lún, in-ūi tùi lâm-sèng ......, chū-jiân ē iàu-kiû ......, nā m̄-sı̄ chin sı̄n-tiōng, chū-chè, chiū ài poa̍h-tó, jı̂n-keh ê siu-ióng chiū-sı̄ chāi tı̄ chia.
Tùi án-ni kā i khoàⁿ, tùi seng-lí-ha̍k siōng ê lı̍p-tiûⁿ lâm-lú nn̄g-ê ı̄ⁿ-sèng, siong kiû-ài, kiû-ha̍p che iā-sı̄ chin chū-jiân, tùi án-ni bí-moá ê jı̂n-seng, liông-hó ê ka-têng sêng-lı̍p, chéng-cho̍k tit-tio̍h liû-thoân. Só͘-í Sèng-keng kóng:
“Lí beh kan-khó͘ siⁿ-kiáⁿ, lí beh loân-bō͘ lí ê tiōng-hu, i beh koán-hat lí.” (Chhòng 3:16)
“Án-ni tiōng-hu tio̍h thiàⁿ i ê hū-jı̂n-lâng chhin-chhiūⁿ ka-kı̄ ê sin-thé. Thiàⁿ ka-kı̄ ê hū-jı̂n-lâng chiū-sı̄ thiàⁿ ka-kı̄.”(Í-hut-só͘ 5:28)
Tio̍h saⁿ-thiàⁿ kàu sím-mı̍h thêng-tō͘? Tio̍h thiàⁿ kàu hō͘-siōng hiàn-chhut ka-tı̄ ê sı̀ⁿ-miā lâi kiat-ha̍p chiâⁿ-choè chı̍t-thé chı̄n it-seng. Nā-sı̄ lâm tio̍h tiōng-gı̄ , lú tio̍h tiōng-chiat. Cháiⁿ-iūⁿ án-ni kóng? Lán lâi seng kóng “Loân-ài” sı̄ sím-mı̍h?
“Loân” sı̄ loân-bō͘, “Ài” sı̄ thiàⁿ-sioh, chiū-sı̄ hū-jı̂n-lâng loân-bō͘ i ê tiōng-hu, ta-po͘-lâng thiàⁿ-sioh i ê hū-jı̂n-lâng. Án-ni kiò-choè loân-ài. Loân-ài tio̍h ū nn̄g ê lâm-lú ı̄ⁿ-sèng chiah ē sêng-lı̍p. Kan-ta chı̍t ê bē sêng-lı̍p, iā nn̄g ê nā lóng tông-sèng chiū-sı̄ pêⁿ-pêⁿ cha-po͘--ê, pêⁿ-pêⁿ cha-bó͘--ê, án-ni sı̄ tông-sèng-ài, sı̄ piàn-thài ê ài, m̄-sı̄ loân-ài.
Koh loân-ài m̄-nā sı̄ tio̍h ū lâm, lú nn̄g-ê ı̄ⁿ-sèng chiah ē sêng-lı̍p, koh tio̍h ū lêng, jio̍k ê it-tı̀ chiah-ê sêng-lı̍p.
Khó-pí chia ū nn̄g ê lâm, lú ı̄ⁿ-sèng choè chin hó ê pêng-iú lâi kau-poê, hit ê chhin-bı̍t ū poâⁿ-koè pêng-siông ê chhin-bı̍t. Chóng-sı̄ m̄-bat ū jio̍k-thé ê koan-hē, kàu boé kiám-chhái jı̄n choè hiaⁿ, moāi, án-ni iā-sı̄ iû-goân sı̄ iú-gı̂-tek ê kau-poê, iú-gı̂-tek ê saⁿ-thiàⁿ. Bē thang kóng in nn̄g-lâng ū loân-ài.
Koh khó-pí chia ū nn̄g ê lâm, lú ı̄ⁿ-sèng, in ū tâng-chhn̂g, chóng-sı̄ in ê sim m̄-sı̄ chhut tùi saⁿ-thiàⁿ, ......, á-sı̄ tı̄ hoa-ke liú-hāng ê boē chhiò. Sui-jiân ū jio̍k-thé ê it-tı̀, cheng-sı̂n thiàⁿ-sim bô it-tı̀, án-ni iā m̄-sı̄ loân-ài.
Chin ê loân-ài sı̄ cheng-sı̂n, jio̍k-thé lóng-chóng it-tı̀, choè hó chiū-sı̄ lêng-bēng, chiū-sı̄ sı̀n-gióng iā it-tı̀. Che sı̄ lán sı̀n-chiá, kap sè-sio̍k lâng ê hun-piat. Chhin-chhiūⁿ chı̍t ê kim-lô͘ ū saⁿ-ki kha tú-leh. M̄-nā lâng kap lâng koh tiàm tı̄ Sı̂n, Sı̂n ê thiàⁿ koàn-chhoàn tı̄ lâng kap lâng ê tiong-kan lâi sêng-lı̍p. Chit-khoán ê hu-hū-ài chiū chin-chiàⁿ ē éng-oán kian-kò͘.
Taⁿ loân-ài kı̀-jiân sı̄ án-ni, “M̄-sı̄ hu-hū ê tiong-kan chiū bô loân-ài thang kóng á m̄-sı̄?” “Sı̄.” Chheng-liân-lâng boē-chhoā, boē-kè chiū sio loân-ài, che sı̄ chhò-gō͘ á m̄-sı̄? Sı̄. Kiám-chhái sı̄ poâⁿ-koè iú-gı̂-ài, lâi jı̍p tı̄ ı̄ⁿ-sèng ê kiû-ài kai-toāⁿ. Chóng-sı̄ m̄-thang kóng sı̄ loân-ài. Hit ê kau-poê tek-khak tio̍h chí ı̂ lé, bû-siâ. Nā-sı̄ kàu chit ê thêng-tō͘ tio̍h chù-ı̀.
Lâm-lú ı̄ⁿ-sèng khí-thâu saⁿ-bat.
Chia̍p-chia̍p chiap-chhiok chiū tùi saⁿ-bat seⁿ-khí kám-chêng iú-ài.
Tùi iú-ài chiū seⁿ-chhut saⁿ pang-chān, saⁿ hōng-sū.
Kàu chia sı̄ iú-chêng, iú-gı̂ ê kau-poê.
Āu-lâi seⁿ-khí chı̍t-khoán put-khó su-gı̄ ê ài ê khip-ín-la̍t, ná chiap kı̄n chiū pı̀ⁿ choè chêng-tâu ı̀-ha̍p.
Nā saⁿ-kı̀ⁿ chin hoaⁿ-hí, khah-kú bô saⁿ-kı̀ⁿ chin sim-būn. Chin him-bō͘ kín ài koh saⁿ-kı̀ⁿ, chhoē ki-hoē, chò ki-hoē, saⁿ-oan nn̄g-tńg ài saⁿ-kı̀ⁿ. Kı̀ⁿ tio̍h chin hoaⁿ-hí, m̄-kam pun-khui, hı̄n saⁿ-kı̀ⁿ siuⁿ-bān, hı̄n pun-khui siuⁿ-kín. Saⁿ-kı̀ⁿ ê sı̂ sim hoaⁿ-hí, sim chhiáng, bı̄n âng, sı̄m-chı̀ ē ná-chún hoat-jia̍t, beh pun-khui soà iu-būn soà háu. Nā kàu chit ê thêng-tō͘ í-keng m̄-sı̄ kán-tan ê iú-gı̂-ài. Chiū-sı̄ thong-sio̍k kiò-choè “Loân-ài”. Kàu chia tio̍h chù-ı̀. Tio̍h kian-koat, tio̍h chhim-siūⁿ, tio̍h kı̂-tó. Nā chhim-chhim siūⁿ liáu tio̍h kā pē-bó kóng, he̍k-chiá tùi tióng-poè ê ti-kí lâi chham-siông. Nā chai chit ê sū bô ha̍p, chiū tio̍h kín-tiuⁿ. Iā m̄-thang bô kóng, bô kóng chiū kiaⁿ-liáu ē piàn-choè su-thong, kan-ı̂m.
Lâng eng-kai tio̍h ū chhù-sū, bô chhù-sū loān-lâi, án-ni sı̄ “loān-ài” loān-loān ài, m̄-sı̄ loân-ài. Ū-sı̂ tùi tı̄ bô tēng-sèng soà pı̀ⁿ choè saⁿ-kak loân-ài. Chiū-sı̄ chı̍t ê lú siāng chı̍t-sı̂ ài nn̄g ê lâm, á-sı̄ chı̍t ê lâm siāng chı̍t sı̂ ài nn̄g ê lú, á-sı̄ loān-loān chhap. Che lóng sı̄ tùi ài-chêng ê bô kín-sı̄n sio̍k-bē ê só͘-tı̀. Thó͘-oē kóng ín-khí “Kâu kā-kâu,” á-sı̄ saⁿ-chhoā khı̀ sí, che lóng sı̄ chin toā ê chhò-gō͘. Choè chheng-liân tek-khak m̄-thang hām-lo̍h tı̄ bô chhù-sū ê só͘ ūi-chi “siâ-loân.” Choè pē-bó ê m̄-sı̄ kı̀m-chí lâm-lú ê kau-gı̂, sı̄ ài kā i siān-tō. Thoè in chhoē hó ê tâng-phoāⁿ, lán tio̍h choè sı̄-sè ê léng-tō-chiá, in sı̄ chhin-chhiūⁿ chāi-tiûⁿ teh kèng-ki ê lâng, lán tiàm piⁿ-á khoàⁿ, thoè in tàu siūⁿ, án-choáⁿ chiah ē cháu tı̄ sı̀-chiàⁿ ê lō͘.
Iu-sèng loat-pāi, kéng thâu-tùi che iā-sı̄ chı̍t hāng iu-sèng loat-pāi ê kèng-cheng. Cheⁿ iâⁿ--ê chiū seng kè, kèng-cheng iâⁿ--ê chiū seng chhoā. Ū ê lo̍h tiûⁿ loān chông, te̍k-pia̍t ang-bó͘ sı̄ chhin-chhiūⁿ nn̄g-lâng pa̍k saⁿ-kha ê tàu-cháu, it-tàn kéng m̄-tio̍h kâⁿ, cháu liáu kha-pō͘ bē hô, cháu-cháu phak-phak lo̍h-khı̀, ū ê soà phùi-bı̄n cháu bô kàu-boé chiū tháu-khui, chı̍t lâng liu chı̍t lō͘. Che sı̄ chin sit-pāi thang kiàn-siàu ê ūn-tōng-oân. Poàⁿ-lō͘ lı̂-hun iā-sı̄ án-ni.
Chhin-ài ê chheng-liân hiaⁿ-tı̄, lín tùi lú-sèng nā m̄-sı̄ ū àn-sǹg beh chhoā i choè bó͘. M̄-thang siuⁿ chhin-bı̍t, tio̍h tı̄ iú-gı̂ ê só͘-chāi thêng pō͘. Chhin-ài ê chheng-liân chí-moāi sió-chiá. Lín nā bô àn-sǹg beh chiong bó͘-kun choè lí ê tiōng-hu, lí m̄-thang kap lâm-sèng siuⁿ chhin-bı̍t. Tio̍h tı̄ iú-gı̂ ê ūi thêng-pō͘, koh chı̀n-khı̀ lí chiū toā khek-khui.
Sió-chiá lí sı̄ khiā tı̄ “Sêng-siū” ê lı̍p-tiûⁿ, lâm--ê thau-chia̍h, liáu-āu chhùi chhit-chhit-leh, tèⁿ m̄-chai. Lí--neh, lí pó-kùi ê lé-choá, chhù-lú ê chun-kùi, êng-kng, khoa-kháu, thang hiàn hō͘ lí ê tiōng-hu choè pó-kùi êng-ū ê lé-mı̍h sit-lo̍h lah. Kiám-chhái ūi-tio̍h án-ni lí ê hēng-ūn lóng-chóng sit-lo̍h. Bô tiuⁿ-tı̂-á chu-thai àm-kiat, gia̍t-chéng puh-gê, lí chiū chin kai-sí.
Só͘-í chheng-liân hiaⁿ-tı̄, chheng-liân chí-moāi tio̍h tı̄ sı̀n-gióng-nih toā-toā chiat-chè, kín-sı̄n lán ê phín-tek. M̄-sı̄ hu, hū m̄-thang kóng loân-ài. Nā kau-poê kàu tı̄ poâⁿ-koè iú-gı̂ tio̍h chù-ı̀, tio̍h kā pē-bó kóng, m̄-thang àm-chı̄ⁿ, bô tia̍t-sū.（異性之愛，發乎感情，應止於禮，禮者敬也，互相尊重人格，不亂為是).
Cháiⁿ-iūⁿ kóng lâm tiōng gı̄, lú tiōng chiat.. Iâ-so͘ chāi-sè ê sı̂, ū lâng chiong hiān-tiûⁿ kiâⁿ kan-ı̂m ê lâng lia̍h lâi kı̀ⁿ Iâ-so͘, khoàⁿ tio̍h cháiⁿ-iūⁿ pān? Iâ-so͘ khí-thâu m̄-chhap, tiām-tiām, bı̂n-chiòng tı̍t-tı̍t mn̄g, put-tek-í I chiū ēng chhiú-chéng-thâu-á siá-jı̄ tı̄ thô͘-kha, koh tı̍t-tı̍t mn̄g ko͘-put-chiong Iâ-so͘ chiah khui-chhùi lâi ı̀n. Cháiⁿ-iūⁿ Iâ-so͘ thái bô chin ióng-io̍k lâi chhap chit chân tāi-chı̀? In-ūi chit chân sū thang kóng sı̄ tūi-lo̍h ê lâng ê chū-jiân-sèng. Nā m̄-sı̄ têng-thâu-siⁿ, chū-kak tio̍h siú-kí, kèng-jiân sèng-kiat. Lí tùi ı̂m-loān ê lâng lâi kóng sı̄ óng-jiân. Koh kóng khí--lâi iā-sı̄ kiàn-siàu sū. Koh sı̄ bô kong-tō, in-ūi ı̂m-loān m̄-sı̄ chı̍t ê ē sêng-lı̍p, tek-khak ài nn̄g ê. Kan-ta lia̍h lú--ê lâi, lâm--ê pàng i khı̀, che-sı̄ tiōng lâm kheng lú. Só͘-í Iâ-so͘ tiām-tiām. Iâ-so͘ ê ı̀-sù lú--ê tio̍h tiōng chiat.
Cheng-chiat sı̄ hū-lú ê sèⁿ-miā sio-siāng, nā ū cheng-chiat, put-lūn i sı̄ hó-gia̍h, sàn, gâu, han-bān, lāu, siàu-liân, súi, bái, chāi-sek-lú, boē-kè, kè-liáu choè lâng ê bó͘, á-sı̄ lāu-bú, chiú-koáⁿ, lāu-pô lah to sı̄ chin pó-poè. In-ūi i ū siú cheng-chiat. Nā bô cheng-chiat i sı̄ súi kàu ná-chún goa̍t-lí-siông-ngô͘, gâu kàu ē poe-thiⁿ to sı̄ hō͘ lâng iàm-chiān, chhàu-mı̍h. I ē hō͘ pē-bó iu-būn, ē hō͘ pêng-iú khoàⁿ-khin, ē hō͘ tiōng-hu hiat-ka̍k, ē hō͘ kiáⁿ-jı̂ put-hàu--i, ē hō͘ siā-hoē ê lâng kū-choa̍t, phùi-noā. Chí-moāi-ah! Lí tio̍h kı̀-tit lí ê pó-poè chiū-sı̄ siú cheng-chiat. Nā sit-lo̍h cheng-chiat lí chiū bô ta̍t-chı̂ⁿ.
Hiaⁿ-tı̄ ah! Lâm--ê tio̍h siú chêng-gı̄. M̄-thang bô chêng bô gı̄. Lú-sèng chiong i tē-it pó-kùi ê thiàⁿ hiàn hō͘ lí, lí chiah poē--i, bô chêng poē gı̄, lí sı̍t-chāi pí khı̂m-siù khah sí. (Khoàⁿ hún-chiáu ê ài-chêng). I tē-it pó-poè ê jio̍k-thé, sim-sı̂n, sèⁿ-miā lóng hiàn hō͘ lí. It-seng it-sı̀ beh kau-tài lí, lí chiah koh poē--i, hō͘ lú-sèng sit-lo̍h i ê sim, sin tı̄ lí, hō͘ i chiân-tô͘ o͘-àm, cháu-thâu bô lō͘. Hō͘ i ê sin-thé sim-sı̂n siū tāng ê siong-hûn, he̍k-chiá tı̀-kàu chū án-ni tūi-lo̍h, á-sı̄ chū-pō͘, chū-khı̀, lí sı̍t-chāi chek-tek kai-sí.
Iâ-so͘ cháiⁿ-iūⁿ chú-tiuⁿ ı̂m-loān chiū thang lı̂-hun. In-ūi kan-ı̂m chiū-sı̄ hu-hū thiàⁿ ê chêng-hūn, thiàⁿ ê iân, liú-toà í-keng tn̄g-khı̀ lah. Hu-hū ê saⁿ-thiàⁿ sı̄ ka-têng ê tiong-sim, liú-toà. Tiong-sim í-keng pheng-hoāi, liú-toà í-keng tn̄g, sı̍t-chāi bô ta̍t-chı̂ⁿ. Hu-hū ê kiat-ha̍p sı̄ chù-tiōng tı̄ sûn-kiat, chiū-sı̄ lú cheng-chiat, lâm chêng-gı̄ ê seng-oa̍h. Só͘-í bí-moá ê hu-hū seng-oa̍h sı̄ lâm-lú ài kiōng-tông hū-chek. Bē ēng-tit kok-lâng ka-tı̄ hòng-sù. Lú--ê sı̄ tiōng-hu ê, lâm--ê sı̄ hū-jı̂n-lâng ê. Tāi-ke ū hō͘-siōng koán-sok ê koân-lı̄. Khah-siông lâng sı̄ siūⁿ lú ê kap lâng su-thong, âng-hēng chhut-chiûⁿ tio̍h ài siū lı̂-iân. Lâm--ê khı̀ chhoē sin ê hoaⁿ-hí, iā bô siū chek-pı̄. Che-sı̄ tiōng-lâm kheng-lú, piàn-thài ê lâm-lú chè-tō͘. Lâm, lú sı̄ pêng-téng, kiōng-tông hū-chek, kiōng-tông koán-sok. Lâi saⁿ-kap pó-siú, cheng-chı̀n hu-hū-kan sèng-kiat, saⁿ-thiàⁿ ê seng-oa̍h. Nā phò-hoāi chit ê kui-chún lóng sı̄ ı̂m-loān. Siōng-tè éng bô chiok-hok.
8
B. Lâm-lú sèng ê chhióng-tōng.
Lâm-lú sèng ê chhióng-tōng, che-sı̄ kiān-khong-thé ê lâm lú jio̍k-thé seng-lí-tek sêng-se̍k(kàu-se̍k ná koé-chí pá-chúi kàu-hun) ê chū-jiân hiān-siōng. Lâm chiong-chêng , lú su-chhun . Lâm-lú kàu hit sı̂ put-lūn jio̍k-thé, siaⁿ-im, su-siúⁿ lóng ē keng-koè tong-jiân ê it-tāi piàn-hoà. Che m̄-sı̄ choē-ok, iā m̄-sı̄ piàn-thài, iā m̄-sı̄ thang kiàn-siàu ê sū. Chū-jiân m̄-thang chè-chí, chóng-sı̄ tio̍h siān-tō. Hō͘ i hoat-ta̍t tı̄ chèng-kui ê lō͘, lâi kiat hó ê sêng-kó.
Lâm chiong-chêng, lú su-chhun, put-ti put-kak ē ài saⁿ chiap-kı̄n. Tùi se̍k-sāi chiū chı̀n-jı̍p iú-gı̂, tùi iú-gı̂ chiū chı̀n-kàu tông-chêng. Tùi tông-chêng chiū chı̀n-kàu ài-bō͘, kiû-ài. Tùi ài-bō͘ chiū seⁿ-chhut saⁿ pang-chān, saⁿ pó-hō͘. Kàu-boé chiū seⁿ-khí kam-goān ūi i hi-seng, chun-kèng ê sim, ài choè-hoé, thiàⁿ ê to̍k-chiàm, kiat-hun.
Cha-po͘--ê ū cha-po͘ ê ióng-kám, khóng-khài ê khı̀-khài. Lú--ê ū lú ê ùi-siáu-lé, sai-nai, iu-bí ê piáu-chêng. Tùi chia ài-chêng chiū puh-íⁿ, chiū seⁿ-chhut kiû-ài, kiat-hun ê sū-sı̍t. Tùi kiat-hun chiū chiâⁿ-choè ka-têng, ū pē kiáⁿ, bó kiáⁿ ê thiàⁿ seⁿ-chhut. Chiū ū ka-têng seng-oa̍h, ka-têng kàu-io̍k ê pit-iàu, tı̄ hia seⁿ-khí hiaⁿ-tı̄, chí-moāi ê hô-bo̍k, kiáⁿ-jı̂ hàu-sūn ê lûn-lí. Āu-lâi chiū seⁿ-chhut pêng-iú siā-hoē ê tō-tek, chiū hêng-sêng kok-ka ū kun-sı̂n ê gı̄-bū koân-lı̄. Kàu boé chiū seⁿ-chhut kok-chè ê kau-gı̂, seⁿ chhut sè-kài tāi-tông ê liân-bêng. Tùi án-ni jı̂n-lūi ê bûn-hoà, sán-gia̍p, si-koa, le̍k-sú tı̍t-tı̍t ián-piàn chhoan-liû put-sek ê chiap-soà lo̍h khı̀.
Jû-kó kóng “Loân-ài” bē ēng-tit. Chiū ài tāi-seng choa̍t-tn̄g lâm-lú ê tōng-chêng. Kı̀-jiân lâm-lú tióng-sêng, jio̍k-thé seng-lí-tek sêng-se̍k chū-jiân ē tōng-chêng, kı̀-jiân ē tōng-chêng chū-jiân ı̄ⁿ-sèng lâm-lú ē tām-khí ài-chêng. Che thong-sio̍k chiū-sı̄ kiò choè loân-ài. Nā-sı̄ án-ni loân-ài sı̄ lâm-lú-kan pit-jiân ê hiān-siōng. Nā-bô loân-ài chiū kiat-hun put-lêng sêng-lı̍p. Tùi án-ni lâng kap lâng ê tiong-kan chiū pı̀ⁿ choè ko͘-sò, bô liâu, ná ki-khı̀, bô chhiò, bô khàu, bô ba̍k-sái, bô si-koa, bô seⁿ-thoàⁿ. Nā án-ni “Loân-ài” sı̄ chı̀-siōng á-m̄-sı̄? Tı̄ chia lâng-lâng tio̍h chún-chat, tio̍h siu-ióng, tio̍h ū chiâm-siu chū-chè. M̄-sı̄ lām-sám chiong chit ê sı̂n-sèng, iàu-kín ê tō-tek khoàⁿ choè pêng-siông, chho͘-sio̍k loān-lâi chiū chin kiàn-siàu. Ài-chêng sio̍k-bē, ēng chit ê sūn-sèng hó ê phín-tek lâi ēng tı̄ ge̍k-sèng, tham, kiàn-siàu ê hêng-ûi, chiū pí sím-mı̍h to khah chhàu.
Thiaⁿ lâng kóng Loân-ài sı̄ chı̀-siōng, chiū kiâⁿ bû-thí ê sū che-sı̄ chin kai-sí. Lâm-lú ê kau-poê choè iú-gı̂ sı̄-thang. Sui-jiân sı̄ tiāⁿ-hun liáu ê bı̄-hun-hu, bı̄-hun-chhe tō m̄-thang.
1. Kiám-chhái ūi-tio̍h m̄ èng chit ê iau-kiû chiū tı̀-káu hun-in phoà-lı̍h. Bô iàu-kín, hō͘ i phoà-lı̍h, iā m̄-thang kiâⁿ kiàn-siàu hoān-choē ê sū.
Hi-pek-lâi 13:4 “Hun-in lâng-lâng tio̍h chun-tiōng, chhn̂g bô lâ-sâm; in-ūi su-thong kiâⁿ-ı̂m ê lâng, Siōng-tè beh sím-phoàⁿ i.”
2. M̄-sı̄ kóng moá-chhùi kóng “Ài”; hiàn lí ê chêng-chho, lâng kiám chiū chin-chiàⁿ ē ài--lí? Che bô tek-khak. Kiám-chhái lâng sı̄ tùi hoe-sim kā lí chhái-khı̀, jiân-āu kui-lúi hoe lóng kā-lí hiat-ka̍k. Lí khı̀ tha̍k 2 Sat-bó-ní 13:7-29 khoàⁿ-māi. Àm-lùn teh loân Ap-sa-liông ê sió-moāi Thaⁿ-má, ēng chhian hong pek-kè ài kah bē-tit tit-tio̍h. It-tàn tit-tio̍h, moá-chiok i ê sim-goān, chiū kā i hiat-ka̍k. Chit-khoán sū tı̄ siâ-ı̂m ê hiān-sè bô hi-hán.
3. Lú-sèng èng-kai tio̍h hián-bêng lí ê cheng-kia̍t, toàn-jiân kū-choa̍t. Tùi án-ni tùi-hong ê lâm-sèng ē it-hoat kèng-bō͘ lí ê phín-tek. Siat-sú ūi-tio̍h lí ê kū-choa̍t chiū siū-khı̀, beh hoè chhin, goá siūⁿ lēng-khó, hoè-chhin khah hó. In-ūi hit khoán lâm-sèng sı̄ bô chū-chè, bô bêng-lóng, tham-io̍k ê lâng. Kin-tú lí kè--i iā bô toā lō͘-ēng.
C. “Tâng-pâng”
Tı̄ Má-thài 1:25 ū chit-kù “tâng-pâng” ê oē. Chit-kù tùi chá kàu-taⁿ hoan-e̍k sèng-keng ê lâng lia̍h choè chin oh e̍k ê khoán. In-ūi ū e̍k-choè chin chè khoán ê jı̄.
1. Kū lô-má-jı̄ e̍k; e̍k choè “Sêng-chhin”.
2. Pe̍h-oē bûn kok-gú; e̍k-choè “tâng-pâng”.
3. Hàn-bûn bûn-lí; e̍k-choè “tông-sek”（男以女為室，女以男為家）
4. Kū Jı̍t-pún-bûn; e̍k-choè “床(XX)=同 (XX) =” “tâng chhn̂g”.
5. Sin Jı̍t-pún-bûn; e̍k-choè “相知”(sio-bat, sio chai-iáⁿ).
6. Eng-gú khim-tēng e̍k; e̍k-choè “Knew her”(bat i). “Tâng-pâng” Chiū-sı̄ lâm-lú chiâⁿ-choè chı̍t-thé.
Tı̄ 1 Lı̂m 6:16-18.
“À-sı̄ lín m̄-chai kap chhiong-ki liân-ha̍p ê, sı̄ kap i choè chı̍t-thé? In-ūi kóng, Nn̄g-ê beh chiâⁿ-choè chı̍t-thé. To̍k-to̍k kap Chú liân-ha̍p ê sı̄ chı̍t ê sı̂n. Tio̍h siám-pı̄ ı̂m-hēng. Lâng só͘ hoān ta̍k-hāng ê choē lóng sı̄ seng-khu goā ê; nā-sı̄ kiâⁿ kan-ı̂m ê sı̄ hoān-choē kàu tı̄ ka-kı̄ ê seng-khu.”
Ang-bó͘ ê koan-hē. Chhòng-sè-kı̀ 2:24-25
“Só͘-í lâng beh lı̄-khui i ê pē-bú, kiat-liân i ê bó͘, in chiū chiâⁿ-choè chı̍t-thé. Ang-bó͘ nn̄g-lâng pı̂ⁿ-pı̂ⁿ thǹg-pak-theh (kok-gú e̍k-choè “chhiah-sin lō͘-thé”) iā bô kiàn-siàu.”
Tı̄ chia só͘-í e̍k-choè “Sio-bat, Sio chai-iáⁿ” sı̍t-chāi ê liân-ha̍p sio-bat. Tùi chia tit-tio̍h hu-hū-kan chin ê sio lí-kái, saⁿ an-ùi, sio-lō ê thiàⁿ chêng. Tı̄ hia ū hoaⁿ-hí, ū thiàⁿ-chêng, ū ùi siáu-lé, ū an-ùi, chit ê thiàⁿ ò-biáu ah! Che chiū-sı̄ jio̍k-thé-te̍k ka-têng thiàⁿ ê liú-toà. Tùi án-ni hu-hū saⁿ kiat-liân, seⁿ kiáⁿ seⁿ sun lâi ke-thiⁿ “Jı̂n-seng ê hēng-hok.” Oân-chiâⁿ Sı̂n ê chiok-hok. Chiong chı̍t ê choè chho͘-sio̍k, choè ge̍k-sèng, ı̂m-loān, siâ-ok, hih-hiauh lâi kún-chhiò. Phò-hoāi ka-têng, hú-hoà siā-hoē, gûi-hāi kok-ka, chit ê choē m̄-sı̄ sió-khoá. Só͘-í Sèng-keng kóng lâng-lâng ê “chhn̂g tio̍h chheng-khı̀, bô lâ-sâm”.
Thang kiaⁿ ê kéng-kò!!
“Só͘-í chiàu in sim-lāi ê su-io̍k, Siōng-tè kau-hù in tı̄ bô chheng-khı̀, hō͘ in ê seng-khu saⁿ lêng-jio̍k; in-ūi án-ni Siōng-tè kau-hù in tı̄ kiàn-siàu ê chêng; in ê hū-jı̂n-lâng ēng sūn-sèng ê lō͘-ēng pı̀ⁿ choè ge̍k-sèng ê lō͘-ēng, saⁿ ı̀-ài, io̍k-hoé tōng-sim, ta-po͘ kap ta-po͘ kiâⁿ bô chèng-keng ê sū; tı̄ in pún-sin siū in ê chha-biū só͘ èng-kai tú-tio̍h ê pò-èng.”(Lô-má 1:24-27).
“Nā-sı̄ hiah ê ..... ı̂m-loān ê, ..... in ê hūn-gia̍h sı̄ tı̄ hit ê ēng hé kap jiû-n̂g teh sio ê Ô͘; chit ê chiū-sı̄ tē jı̄ pái ê sí”(khé-sı̄-lio̍k 21:8).
Hiaⁿ-tı̄, chí-moāi, chheng-liân lâm-lú, lán tio̍h sè-jı̄ m̄-thang siū bê-he̍k. Chı̍t-ē sit-chiok ē tú-tio̍h chhian-kó͘-hı̄n, hoán-hoé put-kı̍p ê kan-khó͘. Îm-loān, kó͘-ha̍p; ( bô chek-jı̄m, chhı̀n-chhái ê choè-hoé) , su-thong, che m̄-nā sin-thé, chiū sim-sı̂n, phín-tek, lêng-sèng lóng siū-siong. M̄-nā jı̂n-keh tūi-lo̍h, sı̄ ē hō͘ Siōng-tè chiù-chó͘, tio̍h siū sím-phoàⁿ. Lán tio̍h chun-siú Siōng-tè ê oē. Sio̍k-gú kóng “Bān-ok ı̂m ûi siú”, chit hāng tāi-chı̀ loān, bān-sū lóng loān liáu-liáu.
Tùi ka-tı̄ ê hū-jı̂n-lâng, tùi ka-tı̄ ê tiōng-hu kiû sèng ê an-ùi, boán-chiok ū choē á bô? Bô. Chóng-sı̄ iā m̄-thang koè-thâu, Koè-thâu iā-sı̄ ē hāi tio̍h sin-thé, sū-gia̍p. Kiám-chhái soà bē seng-io̍k chú-lú, só͘-í sui-jiân bô choē, iáu-kú tio̍h chún-chat. Sian-siⁿ lí tek-khak m̄-thang hō͘ ian-chi, phang-chúi, tiû toān, koân-kiā-á ê, Só͘ ūi-chi jio̍k-thé ê khiok-soàⁿ-bí, iô-iô pái-pái a-ná to-chu ê mı̄-thài só͘ bê.
Sió-chiá lí tek-khak m̄-thang hō͘ châi, sè, lı̄ ê la̍t só͘ khip-ín. Tio̍h khiā-khí-chāi choè sı̀n-gióng ê tāi-tiōng-hu. Tı̄ sı̀n, ǹg-bāng, jı̂n-ài lâi kéng lí ê phit-phoè. Sèng-io̍k sı̄ lâng só͘ ài, chóng-sı̄ m̄-thang lia̍h hit hāng choè tùi-siōng, choè kiat-hun ı̂-it ê bo̍k-te̍k. kiat-hun nā chiū thêng-chí tı̄ hia, lí khó-lêng ē ià-siān, āu-lâi he̍k-chiá ē phoà-lı̍h. Á-sı̄ ài oāⁿ sin bı̄, sin ê hoaⁿ-hí, sin ê thit-thô, lia̍h sèng choè chı̍t khoán ê iû-hı̀. Kai-sí, chit ê chhò-gō͘ toā ah? Ang-bó͘ ê kiat-ha̍p tû jio̍k-thé sèng ê kiat-ha̍p iáu ū khah iàu-kín ê liú-toà chiū sı̄ tâng sı̀n, tâng ǹg-bāng, tâng jı̂n-ài. Tùi chiah-ê chiah-ē hō͘ Ki-tok-tô͘ ê ka-têng tit-tio̍h chin ê bí-moá. Sè-sio̍k lâng ê ka-têng chiū-sı̄ chí-ū tı̄ jio̍k-thé ê chêng-io̍k, kap keng-chè ê lông-poē siong-i, á-sı̄ tùi jı̂-lú tı̄ hit tiong-kan lâi choè liân-hê ê liú-toà, chóng-kóng lóng sı̄ sio̍k sè-kan sū ê liân-hê. Bô sio̍k sı̂n, sio̍k téng-bı̄n ê liân-hê. Só͘-í sio̍k-sè ê liân-hê nā tn̄g-khı̀, ka-têng ang-bó͘ ê koan-hē chiū oá-kái pheng-lı̍h khı̀.
Nā chin-chiàⁿ tı̄ Sı̀n-gióng, ǹg-bāng, jı̂n-ài lâi kiat-ha̍p ê hu-hū. Sui-jiân hu-hū kan ū chı̍t ê sin-thé loán-jio̍k, tı̀-kàu bē boán-chiok siong-hong sèng ê khoài-lo̍k, á-sı̄ kim-chı̂ⁿ phò-sán, sàn-chhiah, koh nn̄g-lâng ê tiong-kan bô kiáⁿ-jı̂. Sèng ê khoài-lo̍k bô, chı̂ⁿ, seng-oa̍h ê só͘-khò iā bô, iā bô kiáⁿ, chiàu-khoàⁿ in nn̄g-ê ē lı̄-khui. Bô tek-khak, nā tı̄ Sı̀n-gióng, ū tâng pō͘-tiau ê ǹg-bāng, koh ū tı̄ Chú ê thiàⁿ lâi ak-chhiú, hit tùi hu-hū beh hoaⁿ-hí tı̄ téng-bı̄n ê hoaⁿ-hí, jím-siū it-chhè ê thòng-khó͘, khó͘-tò͘ lâi chı̄n in hu-hū bí-moá ê seng-oa̍h. Só͘-í chin ê hu-hū ài-chêng ê éng-kò͘, nā m̄-sı̄ tı̄ Sı̀n-gióng it-tı̀ sı̄ put-khó-lêng, m̄-sı̄ kóng hoē-goā ê lâng chiū bô hu-hū pek-liân kai-ló ê lâng, iā-sı̄ ū, chóng-sı̄ hit ê lāi-bı̄n-tek ê sim-chêng, thiàⁿ ê lı̍p-chiok-tiám bô sio-tâng. Nā-sı̄ Ki-tok-tô͘ kiat-hun ê sı̂ sin-lông, sin-hū, nn̄g ê khan-chhiú, iā bo̍k-su hoāⁿ-chhiú tı̄ hit téng-bı̄n lâi kı̂-tó chiok-hok, hit ê ò-biāu, ı̀-gı̄ toā ah!
