Goá án-ni kiâⁿ-koè piàn-tōng ê sı̂-tāi
Goá 1922 nı̂ chhut-sı̀ tı̄ Ko-hiông koān Ē-ka-tiâⁿ ê sió hı̂-chhun, Lāu-pē ūi-tio̍h thàn-chia̍h kiat-hun āu chiū khı̀ Jiáu-oà (爪哇＝印尼) ê siú-to͘ “Jakarta” (tng-sı̂ kiò chò “Batavia”) keng-siong. Lāu-bú in-ūi beh phoè-ha̍p chiū khı̀ “Tâi-lâm i-ı̄ⁿ” “Sán-pô” pó͘-sı̍p pan káng-sı̍p. The̍h-tio̍h chō͘-sán-sū ê chip-chiàu liáu-āu, goá la̍k-hoè ê sı̂ chiah chhoā goá khı̀ kı̀ⁿ lı̄-khui la̍k-nı̂ ê lāu-pē.
Goá ê gín-á sı̂-tāi
Goá tong-chho͘ kàu Batavia ê sı̂ sı̄ la̍k-hoè, goá ê a-bú kap saⁿ-lı̄ la̍k-nı̂ ê a-pa kı̀ⁿ-bı̄n sı̄ joā-á nih hoaⁿ-hí, sió ka-têng lâi thoân-ı̂ⁿ. Tùi goá lâi kóng bô hoat lâi chhin-kūn chho͘ kı̀ⁿ ê lāu-pē. Ta̍k-jı̍t ǹg a-bú chhá beh tó-tńg khı̀ Tâi-oân. Thàu-chá khí-lâi chiū cháu khı̀ hù-kūn, tı̄ koe-lō͘ tiong-ng ê kiô-téng, khoàⁿ chài-hoè ê soè chiah chûn tı̄ ē-bı̄n teh kiâⁿ, bô beh tńg khı̀ chhù, só͘-í chiū liân-soà kúi-ná jı̍t kiò “Babu” (lú-iōng-jı̂n) lâi chhoā goá tńg khı̀. A-bú-á sı̄ chō͘-sán-sū, a-pa sı̄ keng-siong tı̄ goā-bı̄n, lāu-bú jı̂n-tē chhiⁿ-so͘, só͘-í chhiâng-chāi choè-hoé chhut-mn̂g, chhun goá chı̍t ê lâu tiàm chhù-lāi, boē hòng-sim, só͘-í só goá tiàm pâng-keng lāi tán kah in tńg lâi. chia̍h, pàng, lóng tiàm lāi-té. Chiām-chiām koàn-sı̀ liáu āu iā kap chāi-tē gín-á chò-hoé khı̀ goā-bı̄n chhit-thô. Pàng hong-chhoe, ı̄ chu-á, khiâ tek-bé, ta̍k-jı̍t to chiâⁿ bô-êng.
Kóng tio̍h pàng hong-chhoe chin chhù-bı̄, po-lê-phı̀ⁿ tok iù-iù chhin-chhiūⁿ pe̍h hún, chham chı̍t koá chhiū-chi kap chúi chò-hoé, ka-jia̍t hō͘ kún, kā chhiū-chi iûⁿ liáu, kap po-lê hún kiáu-lā hō͘ chiâu-ûn, jiân-āu kui-kiû tàn lo̍h khı̀, ûn-ûn-á liû soàⁿ, chiū po-lê hún liâm tı̄ soàⁿ, kau tiàm chhiū-ki, tiong-kan pha̍k-jı̍t chı̍t-ē á chiū ta. Iōng chit ê soàⁿ pàng hong-chhoe, hiòng pa̍t ê hong-chhoe thiau-chiàn (sio-phah), su hit-pêng soàⁿ-tn̄g, hong-chhoe chiū tı̄ khong-tiong phiau lo̍h tē. Tńg lâi Tâi-oân liáu-āu kàu chit-má, iáu bē bat khoàⁿ-kı̀ⁿ ū chit chióng hong-chhoe ê sńg-hoat.
Àm-tǹg chia̍h pá āu, chiū thau cháu chhut khı̀ kap chāi tē gín-á kui-tı̄n chē bián chı̂ⁿ ê khang bé-chhia (in-ūi bé-chhı̄ bô chài lâng-kheh bô-hoat khı̀, kiaⁿ hông-hāi tio̍h kau-thong.) khı̀ lāu-jia̍t khu. Kı̂-tiong chı̍t ê gín-á ê lāu-pē khui mı̄ sió chia̍h tiàm, goán saⁿ ê chiū khı̀ chia̍h bián-hùi, chia̍h liáu chiū khı̀ lō͘-thian tiān-iáⁿ ı̄ⁿ khoàⁿ tiān-iáⁿ, chha-put-to ū làng sı̂ bô làng jı̍t. Giâm-hū ta̍k-mı̂ tng-tán goá tńg lâi, chı̍t jı̍p mn̂g, chiū gia̍h chhoê-á kā goá phah, a-bú lóng m̄-káⁿ oá lâi chiàm. Háu-háu leh mā sı̄ chiàu-siông khı̀.
Tı̄ Jı̍t-pún sı̍t-bı̂n thóng-tı̄ hā, goán sǹg chò Jı̍t-pún che̍k, tông-kı̂-sı̂, tı̄ Pa-siâⁿ (Batavia chiū sı̄ Jakarta) kan-ta chı̍t keng jı̍t-pún lâng sió ha̍k-hāu, siat tı̄ Jı̍t-pún léng-sū koán lāi-bı̄n. Choân-hāu ha̍k-seng put-kò sı̄ jı̄-cha̍p goā lâng, goá chit-pan sı̄ lâm nn̄g ê, lú nn̄g ê, chiâⁿ sim-sek. Ha̍k-hāu chhin-chhiūⁿ thok-jı̂-só͘, tiong-tàu chiū pàng-o̍h. Tò lâi chhù ta̍k-jı̍t kap chāi-tē gín-á chhit-thô, pn̄g-tǹg í-goā lóng sı̄ tı̄ goā-bı̄n. Chhiâng-chāi kàu àm-sı̂ 8~9 tiám chiah tńg lâi. Giâm-hū ê gán-tiong goá sı̄ chı̍t ê bô chiân-tô͘ ê gín-á. Put-sı̂ hō͘ lāu-pē siu-lí, tı̄ chit chióng chêng-hêng hā boē hòng-sim, thoa-lo̍h lâi gō͘ tio̍h gín-á ê chiong-lâi, só͘-í goá cha̍p-it hoè, sió ha̍k sı̀ nı̂ ê sı̂, lāu-pē chiū koat-sim thok lâng chhoā goá tńg lâi Tâi-oân. It-tàn tı̄ goe̍h-tâi chiūⁿ-chhia beh lı̄-khui ê sı̂, tùi thang-á khoàⁿ tio̍h lāu-bú i-i put-siá siong-sim moá-bı̄n ba̍k-sái chhē-chhē lâu ê sin-iáⁿ, jú-lı̄ jú-hn̄g kàu khoàⁿ boē tio̍h ê sı̂, goá chiū kı̀m-boē-tiâu hut-jiân khàu chhut-lâi.
Kià-toà tı̄ Tâi-lâm chhı̄ so͘-oán ê chhin-chiâⁿ tau, chı̍t ē lı̄-khui pē-bó koè tio̍h ko͘-toaⁿ ê seng-oa̍h chiah chai kan-khó͘. Tı̄ chit ê sin khoân-kéng, goá chin boē koàn-sı̀. Sim-lāi siàu-liām a-bú, chin ut-chut jím boē-tiâu chiū lâu ba̍k-sái. Ū sı̂-chūn kiò goá āiⁿ chhù-chú ê tō͘-chè goā ê gín-á, nā háu lia̍h-chò goá bô goān-ı̀ tiâu-tı̂ phah hō͘ háu, pn̄g-tǹg kàu ê sı̂, nā khah chheⁿ-chhau ū ti-bah ê sı̂, chiū kóng goá m̄-káⁿ chia̍h, goá thái oē hó-táⁿ kā ngeh lâi chia̍h. In-ūi án-ni, bô joā-kú goá chiū cháu khı̀ bó-ı̂ ê chhù toà. Lāu-bú chai-iáⁿ siau-sit chiū koáⁿ-kín tùi Batavia chē chûn tńg-lâi, koh chhoā khı̀ goân-ūi.
Bûn-khái chek-á chhoā goá chē chûn keng-koè poàⁿ-goe̍h jı̍t kàu Tâi-lâm chhı̄, chiū choán-jı̍p Lâm-mn̂g sió ha̍k-hāu sı̀-nı̂ kip. Bûn-khái chek-á chiū sûi-sı̂ bé chè-ho̍k, jı̍t-iōng phín, siōng-khò iōng-kū, chheh-pau, kàu-khò su, ūn-tōng-ho̍k téng, i iā bô liáu-kái sûi-piān bé.
Ū chı̍t-jı̍t siōng thé-chhau khò ê sı̂, chiū oāⁿ chhēng ūn-tōng khò͘. Thái oē chai ta̍k ê lia̍h goá kim-kim siòng, kı̂-tiong chı̍t ê oá-lâi khiú goá ê ūn-tōng khò͘-kı̂ⁿ, khiú chı̍t ē pàng chı̍t ē, kóng “Che sı̄ sím-mı̍h, che sı̄ sím-mı̍h”, ta̍k ê toā siaⁿ chhiò chhut lâi. Āu lâi chiah chai-iáⁿ goân lâi hit tiâu khò͘ sı̄ lú-seng iōng ê. Khò͘-kı̂ⁿ ū chhia chhiū-ni toà, só͘-í oē sok-kiu, bo̍k-koài hō͘ lâng chhiò kah hiah toā siaⁿ.
Thàu-chá siōng-khò tio̍h kiâⁿ chheng-chúi teng (chit-má kiò chò chheng-liân-lō͘) se̍h Tāi-chèng kong-hn̂g (chit-má kiò chò bı̂n-seng lio̍k-hn̂g), keng-koè Khóng-chú biō kàu ha̍k-hāu tāi-iok 25 hun. Tú-á choán-ha̍k siōng-khò ê sı̂, m̄-chai án-choáⁿ, choân-sin gih-gih chùn, chhùi-khí kok bô thêng, sin-khu phih-phih chhoah, it-tı̍t koâⁿ khí lâi, Khula-hala lāu-su (kip chú-jı̄m) lia̍h chò goá sı̄ Lâm-iûⁿ gín-á kiaⁿ koâⁿ, chiū kiò khı̀ cháu-lông pha̍k-jı̍t. Chóng-sı̄ iā bô hāu. Lō͘ boé chhiú chiah chai goá sı̄ hoān tio̍h Ma-la-ria (koâⁿ-jia̍t pēⁿ).
Ū chı̍t mê choân-ke chhut goā, goá chı̍t ê lâu teh tha̍k chheh, tuh-ku bô chù-ı̀ kā khǹg tı̄ toh-kha ê jiō-tháng that-tó. Chhám lah! kui ê jiō-tháng ián-tó tı̄ thô͘-kha, koáⁿ-kín tùi goā-bı̄n m̄-chai pu̍t joā-chē pái soa lâi suh jiō hō͘ ta. Kiaⁿ chı̍t ē m̄ chai lâu joā-chē chhı̀n-koāⁿ, choân-ke lâng tò lâi, it chı̀n-mn̂g chiū phı̄ⁿ tio̍h chhàu jiō phoà bı̄, hō͘ goá kiaⁿ kah phoà-táⁿ.
Nā tú tio̍h pài-la̍k chiū tò khı̀ Ē-ka-tiâⁿ koè mê khoàⁿ goā-má, in-ūi i chin thiàⁿ goá. Hioh-joa̍h sı̂ chiū toà khah kú. Goā-má koè-sin liáu āu, ū sı̂ chhiah bāng-á, a-sı̄ thàu-chá saⁿ tiám khí lâi ngeh ti-sái, choè ka-kı̄ ê só͘-hùi. A-má nā tı̄ leh oē hō͘ goá chı̂ⁿ, chit-má bô hó ı̀-sù ǹg bó-ı̂ thó, iā m̄-káⁿ án-ni choè.
Tiong-ha̍k it-nı̂ siū soé-lé
Khó jı̍p Tâi-lâm jı̄-tiong (hiān-chāi ê It-tiong) liáu-āu, tng-sı̂ goá it-nı̂-kip kià-toà tı̄ ha̍k-liâu, ū sı̂ pài-la̍k chio piáu-sió-tı̄ (雄界) tò-khı̀ chhoē bó-ı̂ toà chı̍t mê chiah tńg lâi siok-sià. Beh tò-khı̀ Ka-tiāⁿ poàⁿ-tô͘ keng-koè Hi-chhiū-á kàu Oân-lí tiúⁿ-ló kàu pò͘-tō só͘, sūn-piān khoàⁿ lé-pài ê chêng-hêng. Tē it pái chiap-chhiok tio̍h lé-pài ê khı̀-hun, bô joā-kú iā se̍k-sāi Ông-heng-bú Bo̍k-su (tong-sı̂ sı̄ thoân-tō). I chiām-chiām liáu-kái goá sı̄ chı̍t ê lı̄-khui sı̄ toā lâng, ko͘-toaⁿ sió liû-ha̍k seng. Ū chı̍t jı̍t hioh-joa̍h sı̂, chiū kiò goá toà pò͘-tō-só͘. Só͘-í iā bô kheh-khı̀ toà lo̍h khı̀ nn̄g lé-pài. Khoàⁿ tio̍h Ông Bo̍k-su kap bo̍k-su niû ê jı̄n-chin sū-hōng ê seng-oa̍h, hō͘ goá tùi Siōng-tè ū chı̍t tiám-á jı̄m-sek. Khoàⁿ tāi-ke pí-chhú saⁿ-thiàⁿ, hō͘ goá thé-hoē tio̍h, che iā oē pó͘-chiok goá sim-lāi ê khang-hi kap ko͘-toaⁿ. Jiân-āu kám-kak bô hêng tiong ū Siōng-tè ê lêng chiām-chiām chiap-kūn. Ū chı̍t-jı̍t Ông-heng-bú Bo̍k-su chiū kiò goá siū soé-lé, chı̍t siaⁿ chiū tah-èng khı̀ Tâi-lâm chhı̄ Thài-pêng-kéng kàu-hoē chiap-siū Si-khun-phêng Bo̍k-su ê soé-lé.
Tu̍t jiân kan kám-kak piàn chò lēng-goā chı̍t ê lâng. Tiông-sin jı̄m-sek ka-kı̄ chài kó͘-lē ka-kı̄, chit ê sı̂-chūn chiah siūⁿ tio̍h chêng a-bú-á tı̄ chhùi lāi gı̂m ê "讚美歌" chiū sı̄ 359, 404, 463 siú, koh goá ài gı̂m ê "讚美歌" 285, 273 siú, bô lūn pi-siong, hoaⁿ-hí ê sı̂ siông-siông gı̂m "讚美歌" lâi an-ùi ka-kı̄. Tı̄ goá ko͘-toaⁿ bô oān ê seng-oa̍h tiong, m̄ chai cheng-ka goá joā-chē khùi-la̍t kap ióng-khı̀ lâi éng-hióng goá it-seng ê kiâⁿ-ta̍h. Tiong-ha̍k it nı̂ kip sı̂, tha̍k tio̍h chı̍t kù bêng-giân, jı̍t-gú kóng "艱難汝玉??", Eng-bûn hoan chò “Adversity makes man wise,” It tı̍t kı̀ tı̄ goá náu-lāi.
Hoê ka thàm-chhin
Tng sió-liû-ha̍k-seng í-keng ū sı̀ nı̂ kú, chin sim-būn chhù ê lâng. Tı̄ tiong-ha̍k jı̄ nı̂ kip ê sı̂, hioh-joa̍h beh chiap-kūn, í-sim-liân-sim lāu-bú kiò goá khı̀ thàm-chhin. Tı̄ hoaⁿ-hí to boē hù ê sı̂, sûi-sı̂ khoán hêng-lí, chē chûn koè hái su-iàu poàⁿ kò goe̍h. It jı̍t chhian chhiu, hun-lı̂ sı̀ nı̂ chiah saⁿ-kı̀ⁿ, khoàⁿ tio̍h lāu-bú hit chha̍t-ná hoaⁿ-hí kah bô hoat hêng-iông. Tú-tú kàu chhù hit tiong-tàu, lāu-bú chhin-chhiú iōng ke-nn̄g phoê kauh jūn-piáⁿ, koh piak ke-bah, chin chiàⁿ sı̄ má-má ê chu-bı̄, m̄ chai su-liām joā kú. Goá lāu-bú in-ūi chò chō͘-sán-sū, kā sán-hū chiap-seng chı̍t ê eⁿ-á tio̍h óng-chín cha̍p jı̍t kā eⁿ-á sé sin-khu. Só͘-í siông-siông kiò goá chò phoāⁿ, chē bé-chhia keng-koè chheⁿ-chhùi ê kau goā, tı̄ chhia-lāi chiū mn̄g goá sı̀ nı̂ lāi ê seng-oa̍h chêng-hêng.
Ū sı̂ chhiò, ū sı̂ háu, chin chiàⁿ sı̄ bú-kiáⁿ chhin-chêng ê chı̍t pak tô͘, hō͘ goá moá-sim thé-hoē tio̍h bú-kiáⁿ un-loán ê chu-bı̄. Tı̄ chhù-lāi lāu-pē bô êng ūi tio̍h seng-lí pháu goā, chin chió ū ki-hoē chò-hoé. Hioh-joa̍h kı̂-kan sui-jiân ū nn̄g kò goe̍h, óng-lâi chē chûn khàu chı̍t goe̍h jı̍t, chí ū chhun chı̍t kò goe̍h, ha̍k-hāu ê siok-tê iā tio̍h chhái-chı̍p sı̍t-bu̍t chu-liāu, teh chò ta ê piau-pún, só͘-í iā chiâⁿ bô êng. Lāu-bú tán ki-hoē, kàu goá hoê kok chêng chı̍t jı̍t, lāu-pē in-ūi gia̍p-bū khı̀ Sin-ka-pho bô tı̄ leh, chí ū bú-kiáⁿ chhit ê hip ka-cho̍k kı̀-liām siōng. Siūⁿ boē kàu che chiâⁿ chò goá kap lāu-bú ê éng-pia̍t siōng.
Chheng-thian phek-le̍k
Tiong-ha̍k sı̂-tāi tùi Ìn-nı̂ kià lâi ê phoe, lóng sı̄ lāu-bú siá, saⁿ-nı̂ (chho͘-saⁿ) ê sı̂, tı̄ ha̍k-hāu chiap tio̍h tùi Ìn-nı̂ kià chi-phiò ê phoe, chin hoaⁿ-hí lı̄-iōng tiong-tàu hioh-khùn sı̂-kan, khiâ kha-ta̍h chhia khı̀ gı̂n-hâng, khui phoe the̍h chhut chi-phiò pān niá chı̂ⁿ ê chhiú-sio̍k. Lı̄-iōng tán-hāu ê sı̂-kan, khui-phoe chı̍t ē khoàⁿ, chiah chai sı̄ lāu-pē chhin-pit siá ê. Chiū kám-kak kı̂-koài, tha̍k lo̍h khı̀ chiah chai iáⁿ, lāu-bú in-ūi chı̍t kò goe̍h chêng the̍h chhut pak lāi ê thai-jı̂, pēⁿ-chèng giâm-tiōng ok-hoà, chiū koè-sin. Tha̍k tio̍h chit ê siau-sit tu̍t-jiân gán-chêng piàn o͘-àm, pi-siong, sit-chı̀, chò chı̍t ê lâi, bô koán gı̂n-hâng kong-kiōng tiûⁿ-só͘, kı̀m boē-tiâu toā siaⁿ khàu, liân gı̂n-hâng sió-chiá kiò ê siaⁿ iā m̄ chai. Niá tio̍h chı̂ⁿ liáu āu, it-tı̍t khiâ chhia khàu bô thêng, kàu siok-sià lám phoē toā khàu. Liân chhù-chú thiaⁿ tio̍h iā kap goá chò-hoé khàu. Sit khı̀ hong-hiòng kap bo̍k-phiau, kim-āu m̄ chai beh choáⁿ-iūⁿ, liân ha̍k-hāu iā khiàm-khò kúi nā jı̍t.
Sió-tı̄ sió-moē hoê-tâi
Nn̄g-nı̂ āu, lāu-pē sū-gia̍p bô êng, boē kham tit gín-ná tı̂ⁿ-kha-poàⁿ-chhiú, tông-sı̂ tùi gín-ná ê kàu-io̍k siat-sióng, tı̄ goá tú-á seng gō͘ nı̂ kip ê sı̂, chiū thok Bûn-khái chek (thâu chı̍t pái chhoā goá tńg-lâi iā sı̄ i) chhoā tńg lâi sı̀ ê tı̄-moē (雅雅、麗麗、敏敏、東雄), kià-siok tı̄ A-peh ê chhù. Tng-sı̂ A-peh ê chhù chò kong-san ki-chhia hâng, 恩生 keng-êng, choân ke lâng lóng toà chò-hoé, chhut-chhut jı̍p-jı̍p lâng chin chē, kui-keng chhù àm bı̂n-bong, saⁿ moē toà chı̍t keng lóng teh chhı̄ sat-bó, khoàⁿ tio̍h chin put jím-sim. Āu lâi pài-thok A-peh hō͘ sı̀ tı̄-moē poaⁿ khı̀ keh-piah chhng-khò͘ toà, In-ūi toā-moē (雅雅) mê-nı̂ tio̍h su-iàu khó ko-lú, toā-moē ū léng-tō ê chok-iōng. Só͘-í bô lūn choáⁿ-iūⁿ it-tēng ài khó tio̍h. In-ūi Ìn-nı̂ ê sió-ha̍k ê thêng-tō͘ thài kē, chò toā-ko su-iàu hū khí chek-jı̄m, lâi ka-kiông ūi toā-moē pó͘-sı̍p kong-khò. Sı̍t-chāi iā chin khó-liân, toā-moē ná pó͘ ná háu, keh nı̂ kó-jiân khó jı̍p Tâi-lâm tē jı̄ ko-lú. Hō͘ goá pàng-lo̍h chit tiâu hoân-ló ê sim. In-ūi goá pit-gia̍p liáu āu, chiū beh lı̄-khui Tâi-oân, chit sı̂ hó-hó chiàu-kò͘ in, toā-moē chò chhoā thâu chok-iōng oē tàng an-tùn lo̍h lâi, goá hi-seng tām-po̍h mā ū kè-ta̍t.
Hù Jı̍t kiû ha̍k
Khoàⁿ tio̍h Jı̍t-pún chı̍p-bı̂n thóng-tı̄ hā, Tâi-oân lâng siū Khin-sı̄ ê thòng-khó͘ seng-oa̍h, lún boē-tiâu tiàm Tâi-oân toà lo̍h khı̀, 1940 nı̂ Jı̄-tiong (現在南一中) pit-gia̍p liáu āu, sûi-sı̂ koat-sim beh khı̀ Jı̍t-pún kiû ha̍k. Bô-koán goá kàm-hō͘ jı̂n Chin-ı̂-á ê hoán-tùi, iû-kı̂ sı̄ thiaⁿ goá beh khı̀ Tang-kiaⁿ koh khah kek-lia̍t chó͘-tòng, in-ūi tong-sı̂ khı̀ Tang-kiaⁿ liû-ha̍k ê, pō͘-hūn lóng piàn pháiⁿ gín-á, m̄-kú goá bô sit-chı̀, liân-soà chhéng-kiû saⁿ pái chiah bián-kióng chún goá khı̀. Só͘-í chiū kap It-go̍k hiaⁿ （陳一鶚兄） chò-hoé chē-chûn, keng-koè nn̄g-mê saⁿ-jı̍t, chiah kàu Sı̂n-hō͘, sûi-sı̂ khı̀ kiaⁿ-to͘ chham-ka i-tāi ū-kho ê khó-chhı̀, sı̄ khó sńg ê niā-tiāⁿ. Liáu āu chiū kap謝義兄 khı̀ jı̂n tē chhiⁿ-so͘ ê Tang-kiaⁿ chhı̄. Chhoē tio̍h lí-sióng ê pâng-keng (la̍k-thia̍p), thâu-chêng chı̍t tiâu bo̍k-chō ê kiô, ē bı̄n lâu chheng-chheng ê khe-chúi, siaⁿ-im phoè-ha̍p khı̀ lâi, chàu-chhut toā chū-jiân ê im-ga̍k siaⁿ. Chin kah-ı̀, chhù-chú ū ı̀-sù beh cho͘, tān-sı̄ chai goán sı̄ Tâi-oân lâi ê, chiū kū-choa̍t cho͘. Tān khoàⁿ lâi khoàⁿ khı̀, khah chhoē iā boē pí chit-keng khah hó. Tē saⁿ pái koh khı̀ pài-thok ê sı̂ chiah chai, goân-lâi chêng cho͘ ê tâi-oân gín-á, bô siú kui-kí, lim-chiú koh oàⁿ tńg lâi. Só͘-í tùi tâi-oân gín-á bô hó-kám. Goá chiū kóng jı̍t-pún gín-á kiám-bô pháiⁿ gín-á, bô án-ni, lí cho͘ goá nn̄g goe̍h jı̍t, nā boē-sái, goán chiū chū-tōng poaⁿ-chhut. Toà lo̍h khı̀ liáu āu, bô gı̂-gō͘ bô joā kú, chhù kià lâi pe̍h-thn̂g, tong-sı̂ chiàn-cheng tiong tı̄ Jı̍t-pún sı̄ hui-siông hi-hán, goá chiū sàng chhù-chú chı̍t pau thn̂g. It-chhè thài-tō͘ kái piàn, í-āu sūn-lı̄ hō͘ goán toà lo̍h khı̀ chı̍t nı̂ kú. Chit tiong-kan goán chiū chin jı̄n-chin khı̀ Jı̍t-chı̀n pó͘-sı̍p-pan siōng-khò, hā-khò liáu chiū chham-ka 歐文社 ê thong-sı̀n pó͘-sı̍p, chin chiàⁿ phah piàⁿ tha̍k-chheh.
Koâⁿ-thiⁿ chiū moa phoē, joa̍h thiⁿ chiū tiàm báng-tà lāi iōng chheh chò chím-thâu, án-ni chı̍t nı̂ āu chiū khó-tio̍h kū-chè Hrawa ko-téng ha̍k-hāu kap Lu-sun ū-kho nn̄g keng ha̍k-hāu. iā soé-chheng chhù-chú tùi tâi-oân gín-á ê chhò-gō͘ khoàⁿ-hoat. Chin sūn-lı̄ ko-téng ha̍k-hāu pit-gia̍p liáu chiū khó jı̍p Tang-kiaⁿ tè-kok tāi ha̍k i-kho, sı̄ 1943 nı̂ chhit goe̍h. Chí ū chı̍t pan sı̀-cha̍p ê, tâi-oân gín-á ū 劉沼光(一高)、李德義(二高)、樂錦煌(山口高) kap goá sı̀ ê niā-tiāⁿ. Khó-jı̍p Jı̍t-pún ê choè-ko ha̍k-hú “A-ka-mong” chin chiàⁿ sı̄ hoaⁿ-hí.
Kak-chhéⁿ bı̂n-cho̍k ı̀-sek
1941 nı̂ 12 goe̍h chhe peh, Jı̍t-pún kı̂-sı̍p chin-chu oan, ín-khí Tē-jı̄ chhù sè-kài tāi chiàn, in-ūi Tiong-jı̍t chiàn-cheng 1937 nı̂ chiū khai-sí, tong-sı̂ tâi-oân chheng liân kak-chhéⁿ bı̂n-cho̍k ı̀-sek, ı̀-chı̀ saⁿ tâng ê lâng ū sı̂-kan chiū chū-chı̍p tâm Tâi-oân ê chiong-lâi. Hit chūn goán iā ū sı̀ gō͘ ê I-kho ha̍k-seng khı̀ Sin-siok ê Bı̄-sian chhan-thiaⁿ (蔡培火經營) chhiáⁿ Chhoà Poê-hoé sin-seⁿ lâi kà goán Pak-kiaⁿ gí. Thiaⁿ khò ê tiong-kan, i siông-siông kóng Jı̍t-pún it-tēng oē chiàn-iâⁿ, goá chı̍t thiaⁿ chiū kám-kak i ê khoàⁿ-hoat ū phian-chha. Bô joā kú iā ū Tâi-oân chı̀-goān peng chhut hiān. Tāi-ha̍k jı̄ nı̂ ê sı̂, ū chı̍t ūi kiaⁿ-to͘ Tè-tāi i-kho ê ha̍k-seng吳調和 (改名吳思漢) khı̀ Tiông-khèng chham-ka khòng-jı̍t ê chiàn-cheng. Tong-sı̂ liû jı̍t tâi-oân chheng-liân tiong-kan ín-khí toā hong-tōng (make a great sensation), hō͘ goán kak-chhéⁿ, só͘-í Jı̍t-pún tâu-hâng liáu āu, lóng saⁿ-cheⁿ hoê-kok.
Lo̍h lān ---- siū lia̍h
In-ūi 1946 nı̂-té tńg lâi Tâi-oân, koh chài choán-ha̍k chèng-kiāⁿ bô choân chò lí-iû, bô koán ū tông-o̍h lâi chò chèng, Tō͘ Chhong-bêng i-ha̍k ı̄ⁿ-tiúⁿ m̄ chún goá choán-jı̍p siōng-nı̂ kip, kiat kó goá bān chı̍t nı̂, 1948 nı̂ chiah pit-gia̍p. 1947 nı̂ jı̄-jı̄-pat sū-kiāⁿ hoat-seng liáu āu, goá chiū hō͘ ha̍k-seng soán chò i-ha̍k-ı̄ⁿ ha̍k-seng chū-tı̄-hoē siông-bū lí-sū. Chı̍t chām tı̄-an chin loān ê sı̂ goán kúi ê ha̍k-seng iā chham-ka tha̍k-chheh hoē. Āu-lâi, ka-kı̄ siūⁿ, ūi siáⁿ-mı̍h siū pe̍h-sek khióng-pò͘ ê liân-lūi?
1. In-ūi goá chhut-sı̀ tı̄ hui siông tōng-loān ê sı̂-tāi, koh sı̄ liû-jı̍t ê tı̀-sek hūn-chú.
2. Jı̄-jı̄-pat sū-kiāⁿ āu, chèng-hú hui-siông bín-kám chheng-liân ê tōng-hiòng.
3. In-ūi goá tng i-ha̍k ı̄ⁿ ha̍k-seng chū-tı̄-hoē siông-bū lí-sū.
4. Hân-chiàn pok-hoat, chèng-hú te̍k-pia̍t ka-kiông chù-ı̀ chheng-liân ê hêng-tōng.
5. Chèng-hú kā goán chiah ê tòng chò gán tiong teng.
Tı̄ chit chióng chêng-hêng hā, goá chiâⁿ chò hi-seng chiá chi-it. Só͘-í siū liân-lūi, sûi-piān phoàⁿ, chham-ka phoàn-loān cho͘-chit, phoàⁿ chhit nı̂ iú-kı̂ tô͘-hêng.
Lo̍h lān hoé-sio Tó * Chiū sûi-sı̂ toà goá khı̀ Kı̂-san hun-kio̍k
1950 nı̂ 10 goe̍h 30 jı̍t tı̄ Kı̂-san hun-ı̄ⁿ siū-lia̍h, jiân-āu the̍h chı̍t tiuⁿ tāi-iok ū 30 ê miâ-toaⁿ hō͘ goá khoàⁿ, mn̄g goá ū bat kúi ê, goá chiū kóng m̄-bat poàⁿ ê, án-ni chiū iōng chhia kā goá chài khı̀ Hōng-soaⁿ kéng-chhat kio̍k. Lóng bô sı̀n-mn̄g, tan-to̍k chı̍t lâng koaiⁿ tı̄ to̍k-pâng, gō͘ jı̍t āu, chiū àm-sı̂ chı̍t-lâng chhoā goá chiūⁿ hoé-chhia, khı̀ Tâi-pak Hêng-kéng chóng-tūi, koh khı̀ Pó-an chhù, choè-āu kàu kun-hoat chhù chiah siū-phoàⁿ iú-kı̂ tô͘-hêng chhit nı̂. Tiong-kan goá ê hū-jı̂n-lâng hui-siông sin-khó͘, thàm-thiaⁿ goá ê só͘-chāi, múi-jı̍t sàng pn̄g chhài lâi pó chhı̂ goá ê kiān-khong. Hu-hū un-ài chin siū kám-tōng. Ū chı̍t pái siū sàng kàu Sin-tiàm khàn-siú só͘, tú-á kàu bô cha̍p hun, goá ê hū-jı̂n-lâng chiū the̍h pn̄g chhài lâi, tōng-chok ê khı̂n-khoài chin khim-phoè.
Hō͘ in sàng khı̀ Hoé-sio-tó āu, goá ê hū-jı̂n-lâng múi nı̂ chhoā nn̄g hoè goā ê cha-bó͘ kiáⁿ, poâⁿ-soaⁿ koè-hái keng-koè saⁿ sió sı̂ ê hái-éng lâi kı̀ⁿ-bı̄n, āu-lâi goá kı̂ moá beh tńg lâi, keng-koè saⁿ tiám-cheng tiàm chûn-lāi thò͘ 20 pái, chiah chai hū-jı̂n-lâng tong-sı̂ ê sin-khó͘. Tong-sı̂ Lio̍k-tó (Hoé-sio-tó) sı̄ bô tiān hoé, chí ū iōng tiān-thô͘ hoat teng-hoé, só͘-í mê-sı̂ kun-pún bô sáⁿ chok-iōng, chhoā gín-á hêng-tōng chin bô hong-piān. Koh chài ūi gín-á piān-khı̀ tio̍h hù-sin toà, chin chiàⁿ sı̄ mâ-hoân ke̍k toā, goá ê hū-jı̂n-lâng khek-ho̍k khùn-lân, chí ū lâi biān-hoē la̍k pái, āu-lâi chiah chai tō͘ koè hái ê kan-khó͘.
Goán siū sàng lâi kàu Lio̍k-tó sin-seng Hùn-tō chhù, bô joā kú 1950 nı̂ 5 goe̍h Hân-chiàn po̍k-hoat, kio̍k-sè hui-siông put an ê sı̂, múi chı̍t lâng khoàⁿ ka-kı̄ ê sı̀ⁿ-miā tòng chò “hong-chêng ê la̍h-chek”, oân-choân bô pó-chiong. Tı̄ chit chióng chêng-hêng hā ta̍k-jı̍t ê seng-oa̍h sı̄ hui-siông khó͘-būn kap iu-ut. Ta̍k-jı̍t tio̍h tùi hái-hoāⁿ ku̍t chı̍t tē pah goā kong kin chhı̀ giâ-giâ ê gâm-chio̍h. Tio̍h kiâⁿ chiam-thâu ê gâm-chio̍h hoāⁿ, nn̄g lâng kng kah phēⁿ-phēⁿ chhoán, lâi thia̍p chò chhiûⁿ-á, nn̄g kong-chhioh koâiⁿ, iâⁿ-tē lóng ûi khí lâi. Beh hông-chí goán thau-cháu mah? Chin hó chhiò! Tùi pún-tó nā ūn lâi niû-sı̍t chı̍t tē pah goā kong kin, iā tio̍h nn̄g lâng kng chı̍t tē, tùi Lâm-liâu kàu iâⁿ-tē saⁿ kong lí chio̍h thâu lō͘, toā lia̍p koāⁿ sè lia̍p koāⁿ kng kàu iâⁿ-tē. Tha̍k-chheh lâng piàn chò lô-tōng chiá, chin chiàⁿ chia̍h boē siau. Lâng ê sı̀ⁿ-miā m̄ ta̍t tio̍h chı̍t chiah káu-hiā, chin sı̄ pi-chhám sè-kài.
Ta̍k-jı̍t tio̍h siū su-siúⁿ kàu-io̍k, ū “Kok-hū ûi kàu”, chiū sı̄ sam-bı̂n chú-gı̄, “Mô͘-tek-tong phe-phoàⁿ” “Tiong-kok kek-bēng sú”, “So͘-ngô͘ chāi Tiong-kok” téng kho-bo̍k. iā hun sió-cho͘ lâi thó-lūn, sǹg chò iōng chit ê hong-hoat lâi kā lí sé-náu, khòng-chè lí ê su-siúⁿ. Seng-oa̍h chin kín-tiuⁿ, tû liáu chò i-seng ho̍k-bū í-goā, múi-jı̍t khó͘-kang! peh soaⁿ koah mâu-chháu, ū sı̂ chhò chhiū chò pùn-taⁿ sı̄ bô hoat bián-tiāu.
