e̍k
(Mark Twain goân chok)
Goá chit-lia̍p sin pió-á chin-súi. I í-keng kiâⁿ tang-poàⁿ, m̄-bat kiâⁿ khah kín, mā m̄-bat kiâⁿ khah bān, iā m̄-bat ū ki-hâi siōng ê būn-tê, mā m̄-bat kiâⁿ kàu tiāⁿ--khı̀. Goá siong-sı̀n goá ê pió-á tı̄ sı̂-kan-siōng choa̍t-tùi chèng-khak, iā siūⁿ kóng pió-á pún-sin kiat-kò͘ kap ki-lêng éng-oán bô būn-tê .
Tān-sı̄ āu--lâi ū chı̍t-àm pió-á soà tiāⁿ--khı̀. Goá chin siong-sim. Goá kám-kak ná-chhiūⁿ ū sím-mı̍h put-hēng ê tāi-chı̀ beh hoat-seng kāng-khoán. Tān-sı̄ koè bô joā kú, goá ê sim-chêng tio̍h hó--khí-lâi.
Keh tńg-kang, goá kā pió-á the̍h-khı̀ hō͘ pió-á-tiàm ê thâu-ke siu-lí. Thâu-ke tùi goá ê chhiú kā pió-á pak--lo̍h-lâi, khai-sí tiâu-chéng. Thâu-ke kóng, “Lí ê pió-á í-keng bān 4 hun cheng, só͘-í ài kā pió-á tiâu-chéng khah kín--chı̍t-sut-á.” Goá siūⁿ beh kā i chó͘-chí, kiò i kā sı̂-kan tiâu-chéng hō͘ chèng-khak chiū hó. In-ūi chit-lia̍p pió-á it-tı̍t lóng kiâⁿ-liáu chin-chún. M̄-kú he pùn-sò thâu-ke bô beh thiaⁿ goá kóng, kóng he pió-á í-keng bān 4 hun cheng, tiāⁿ-tio̍h ài tiâu-chéng hō͘ khah kín--leh.
Kiat-kó m̄-sı̄ án-ni, tāi-ke lóng chai-iáⁿ pió-á bān 4 hun, kan-ta sió-khoá-á tiâu-chéng chiū ē-sái--tit. Put-koán goá án-choáⁿ kā thâu-ke khún-kiû, thâu-ke lóng m̄ thiaⁿ goá ê oē, chiong pió-á tiâu-chéng--lo̍h-khı̀. Goá ê pió-á soà jú kiâⁿ jú kín, chı̍t-kang pí chı̍t-kang khah kín. Tı̄ chı̍t lé-pài āu, goá ê pió-á chhin-chhiūⁿ chı̍t-ê phoà-pı̄ⁿ chin siong-tiōng ê lâng kāng-khoán, múi 1 hun-cheng thiàu 150 ē. Nn̄g-kò-goe̍h āu, goán chia só͘ ū ê sı̂-cheng lóng toè i bē tio̍h, iā pí sı̍t-chāi ê jı̍t-chı̀ ke kín 13 kang goā.
Tng 10-goe̍h chhiū-hio̍h iáu-koh teh piàn-sek ê sı̂, pió-á í-keng kín kàu 11 goe̍h beh him-sióng lo̍h-seh ê sı̂-chūn--lah. In-ūi pió-á sı̍t-chāi kiâⁿ liáu ū kàu kín, só͘-í kám-kak chhù-soè, siàu-toaⁿ teh la̍p ê sok-tō͘ mā ke ū kàu kín. Chhin-chhiūⁿ chiah ê tāi-chı̀, í-keng hō͘ goá bô hoat-tō͘ koh jím-siū--lo̍h-khı̀.
Goá kā pió-á the̍h khı̀ hō͘ cheng-pió sai-hū tiâu-chéng. I mn̄g goá kóng, pió-á í-chêng bat siu-lí koè--bô? Goá kóng bô. In-ūi goá ê pió-á it-hiòng lóng m̄-bat kò͘-chiòng, bô su-iàu siu-lí. I kā pió-á chı̂n-chı̂n khoàⁿ-khoàⁿ leh, chiong pió-á pak--khui, soà--lo̍h i kā chı̍t-ê sè-sè ê kiàⁿ koà tı̄ i ê ba̍k-chiu-kheng, siông-sè khoàⁿ pió-á lāi-bı̄n ê ki-khı̀, I kóng goá ê pió-á lāi-bı̄n lah-sap, ài chheng, ài chiam-iû, ài tiâu-chéng, chı̍t lé-pài āu chiah lâi the̍h.
Pió-á siu-lí hó liáu-āu, soà pí í-chêng kiâⁿ khah bān, jı̂-chhiáⁿ pió-á teh kiâⁿ ê sı̂ só͘ hoat--chhut-lâi ê siaⁿ-im, chiū chhin-chhiūⁿ chı̍t-ê teh beh tiām--khı̀ ê cheng kāng-khoán. In-ūi pió-á kiâⁿ liáu siuⁿ-bān, goá soà tiāⁿ-tiāⁿ teh jiok hoé-chhia, kap lâng iok-tēng ê sı̂-kan lóng bē-hù, àm-tǹg chia̍h bô tio̍h, goá ê pió-á í-keng bān 3, 4 kang, goá iā kiōng beh lia̍h-kông--khí-lâi. Goá kám-kak sı̂-kan chhin-chhiūⁿ tńg khı̀ tı̄ cha-ng, cho̍h--jı̍t, toā cho̍h--jı̍t kāng-khoán. Goá hiông-hiông chiah liáu-kái, goá só͘-ū ê ko͘-toaⁿ lóng sı̄ in-ūi pió-á bān--khı̀ ê koan-hē. Goá hoat-hiān goá ka-kı̄ chiū chhin-chhiūⁿ phok-bu̍t-koán ê Má-mih (mummy) kāng-khoán, iā hi-bāng kap i phò-tāu.
Goá koh khı̀ chhoē lēng-goā chı̍t-ê cheng-pió sai-hū. I tng goá teh tán ê sı̂, chiong pió-á lóng chóng pak--khui. I kóng hoat-tiâu ê a̍p-á “phòng--khí-lâi”, 3 kang ē-tàng siu-lí hó.
Pió-á siu-lí liáu-āu, kóng--khí-lâi iáu kiâⁿ liáu chin hó, che sı̄ iōng chı̍t kang lâi kóng. Thâu-chêng poàⁿ kang, pió-á sı̍t-chāi chin káu-koài, m̄-nā kiâⁿ khah kín, koh ē chhut koài-siaⁿ. Chı̍t-ē-á haiⁿ-haiⁿ-kiò, chı̍t-ē-á phı̄ⁿ-phı̄ⁿ-kiò, ū-sı̂ ko͘ⁿ-ko͘ⁿ-kiò, koh ē phah-kha-chhiùⁿ, chhá kàu goá bô-hoat-tō͘ thang an-chēng--lo̍h-lâi. Chhin-chhiūⁿ án-ni kè-sio̍k--lo̍h-khı̀, goá khoàⁿ choân sè-kài ē chhoē bô chı̍t-lia̍p chhiūⁿ chit-khoán ê pió-á. Tān-sı̄ kàu āu poàⁿ kang, pió-á soà chiām-chiām bān--lo̍h-lâi. Án-ni keng-koè 24 tiám cheng, pió-á soà chin chún-sı̂ kiâⁿ kàu siōng boé-chām. Kóng--khí-lâi, pió-á kiâⁿ ê sı̂-kan sı̄ chin chún bô m̄-tio̍h. I í-keng chı̄n i ê gı̄-bū, chū-jiân-tek chiū hō͘ lâng bô oē kóng.
Tān-sı̄, chı̍t-lia̍p pió-á kan-ta chı̍t-kang chún chı̍t-pái chóng-sı̄ bē-iōng--tit. Só͘-í goá koh khı̀ chhoē lēng-goā chı̍t-ê cheng-pió-sai. I kóng toā lô͘-si pháiⁿ--khı̀. Goá kóng hó-ka-chài bô sím-mı̍h toā chèng-thâu. Láu-sı̍t kóng, sím-mı̍h sı̄ toā lô͘-si goá kin-pún tio̍h m̄-bat. Tān-sı̄ goá bô ài tı̄ cheng-pió-sai ê bı̄n-thâu-chêng kek chı̍t-kho͘ thûi-thûi. Cheng-pió-sai chiong toā lô͘-si siu-lí hó-sè. Pió-á chiū án-ni ná-kiâⁿ ná-hioh; khí-mo͘ nā giang chiū ka-kı̄ khí kiâⁿ, khí-mo͘ nā bái chiū chū-tōng tiāⁿ--khı̀. Múi-pái, pió-á teh kiâⁿ ê siaⁿ-im chiū chhin-chhiūⁿ toā-hiaⁿ āiⁿ sió-tı̄ chò-hoé kiâⁿ. Goá khoàⁿ choân sè-kài chū-kó͘ í-lâi bô lâng ū-hoat-tō͘ iōng chit-lia̍p pió-á lâi hun-pia̍t chı̍t-kang ê sı̂-kan. Put-tek-í, goá iū -koh kā pió-á sàng-khı̀ siu-lí.
Chit-pái cheng-pió-sai--ê kóng pió-á-kiàⁿ oan--khı̀, toā-hoat-tiâu mā bô chiàⁿ. I kā pió-á siu-lí liáu chin hó-sè. Goá ê pió-á í-keng oân-choân bô būn-tê. Tān-sı̄ keng-koè 8 tiám-cheng, pió-á lāi-bı̄n teh kiâⁿ ê siaⁿ-im hiông-hiông chhiūⁿ phang teh poe ê siaⁿ-im kāng-khoán, jı̂-chhiáⁿ 2-ki chiam-á tı̍t-tı̍t khai-sí chhiūⁿ teh pháng-se kāng-khoán, jú pháng jú kín, kín kàu pun bē chhut tn̂g-té-chiam. In khoàⁿ--khí-lâi tō chhin-chhiūⁿ pió-á-kiàⁿ téng-bı̄n chı̍t-ê cheng-bı̍t ê ti-tu-bāng. Soà--lo̍h-khı̀, pió-á tı̄ la̍k, chhit hun lāi tō kiâⁿ oân 24 tiám-cheng, jiân-āu hoat-chhut chı̍t-siaⁿ tō iū-koh tiāⁿ--khı̀. Goá khí-mo͘ chiok-bái, koh kā pió-á sàng khı̀ chhoē lēng-goā chı̍t-ê cheng-pió-sai. Cheng-pió sai--ê khoàⁿ liáu, kā pió-á pak--khui. In-ūi chit-ê būn-tê í-keng chin giâm-tiōng, só͘-í goá chún-pı̄ beh kā cheng-pió sai--ê mn̄g hō͘ chheng-chhó. Chit-lia̍p pió-á sı̄ goá khai 200 kho͘ bé--ê, tān-sı̄ siu-lí ê chı̂ⁿ ná-chhiūⁿ í-keng khai 2, 3 chheng kho͘--lah.
Tng goá teh tán i siu-lí pió-á ê-sı̂, goá chiah hoat-kak chit-ê cheng-pió sai--ê sı̄ goá se̍k-sāi ê lâng. I sı̄ chûn-á-téng ê chı̍t-ê kang-têng-su, m̄-kú m̄-sı̄ chı̍t-ê chin gâu ê kang-têng-su. I kā pió-á khoàⁿ liáu, chiū chhin-chhiūⁿ kı̂-tha ê cheng-pió-sai kāng-khoán, iōng chū-sı̀n boán-boán ê kháu-khı̀ kóng,“Lí pió-á lāi-bı̄n ê chúi-khı̀ siuⁿ chē......”Goá tong-tiûⁿ chiū kā pió-á kòng--phoà, bô ài koh siu-lí--lah.
Goá ê A-kū William (í-keng koè-sin--khı̀-ah) tiāⁿ-tiāⁿ kóng, ” Chı̍t chiah hó bé nā bat thau-cháu--koè, chiū í-keng m̄-sı̄ hó-bé; chı̍t-lia̍p hó pió-á nā bat siu-lí--koè, chiū m̄-sı̄ hó pió-á.” Goá chit-má jú siūⁿ jú ū tō-lí.
(Tâi-oân-jı̄ Cha̍p-chı̀ tē 5 kı̂, 2001 nı̂ 1 ge̍h)
