Hiān-chāi ê Tâi-oân, hū-lú tē-ūi, hū-lú koân-ek, hū-lú ūn-tōng, hū-lú kak-chhíⁿ, hū-lú sı̂n-ha̍k téng, í-keng chiâⁿ-choè cha̍p-hun sı̂-kiâⁿ ê oē-tê, siū ah-lo̍h-té ê Tâi-oân hū-lú í-keng beh khí-lâi, chhut-thâu. Tān-sı̄, kap só͘-ū ê hoán-khòng ūn-tōng kāng-khoán, it-poaⁿ ê Tâi-oân hū-lú tē-it ê siūⁿ beh tui-kiû--ê khó-lêng sı̄ koân-lı̄ kap lı̄-ek, khah-bān siūⁿ tio̍h jı̂n-keh ê chū-lı̍p, su-sióng ı̀-sek ê kak-chhíⁿ, chū-ngó͘ ê khéng-tēng kap kiàn-lı̍p. Só͘-í, tı̄ chit-ê hoán-khòng lâm-sèng tiong-sim ê sè-kài ê koè-thêng-tiong, iû-goân ū chı̍t-koá sim-lêng-siōng ê jio̍k-tiám, hō͘ hū-lú bô hoat-tō͘ khiā-chāi, kap kàu-gia̍h ê lêng-le̍k chò ka-kı̄ ê chú-lâng.
Tāi-thé lâi khoàⁿ, jı̂n-lūi ê siā-hoē, te̍k-pia̍t sı̄ kó͘-chá ê siā-hoē, lú-jı̂n sı̄ hù-sio̍k, kià-seng tı̄ lâm-jı̂n, lâm-sèng sı̄ chi-phoè-chiá, lú-sèng sı̄ lamg5-sèng ê châi-sán, lâm, lú saⁿ pí-kàu. Lâm-jı̂n sı̄ ap-pek-chiá, lú-jı̂n sı̄ pı̄ ap-pek-chiá. Mí-lò (Jean baker Miller) tı̄ i só͘ siá ê “Lú-sèng sin sim-lí-ha̍k” chit-pún chheh ū kóng khí chi-phoè-chiá (lâm-sèng) kap hù-sio̍k-chiá (lú-sèng) ê sim-lí te̍k-sek. I án-ni kóng:
1. Chi-phoè-chiá ē siat-tēng hù-sio̍k-chiá ê kak-sek kap te̍k-chit, iā kó͘-lē hù-sio̍k-chiá hoat-tián chit-khoán te̍k-chit, só͘-í, lâm-jı̂n kóng, lú-jı̂n ê te̍k-sek sı̄ ho̍k-chiông, pı̄-tōng, un-sûn, i-nāi, kám-chêng iōng-sū (bô lí-sèng), bô thâu-náu.
2. Hù-sio̍k-chiá (lú-sèng) tùi chi-phoè-chiá (lâm-sèng), chhin-chhiūⁿ lô͘-châi tùi chú-lâng, lóng m̄-káⁿ hoán-khòng, ke kóng-oē; ū ı̀-kiàn iā m̄-káⁿ tı̍t-chiap hoán-èng. Nā beh kóng siáⁿ, iû-kı̂ sı̄ nā beh kóng khí lâm-sèng ê chhò-gō͘, m̄-káⁿ tı̍t-chiap kóng, lóng ài khoaⁿ-khoaⁿ-á se̍h, se̍h kúi-nā-lı̀n chiah khin khin soeh-chhut, m̄-káⁿ kóng siuⁿ bêng, í-bián siong tio̍h lâm-sèng ê bı̄n-chú, jiá lâm-sèng siū-khı̀.
Chhin-chhiūⁿ lô͘-châi tùi chú-lâng, lú-sèng ài siūⁿ-chı̄n pān-hoat hō͘ lâm-sèng hoan-hí, put-koán-sı̂ ài ē-hiáu liáu-kái cha-po͘-lâng ê sim-koaⁿ. Lú-sèng só͘-ū ê kè-ta̍t, chiū-sı̄ beh hō͘ lâm-sèng hoat-tián, hō͘ ka-têng oân-boán, só͘-í lú-sèng tio̍h choân-sim tı̀-ı̀ lâm-sèng ê su-iàu.
3. Hù-sio̍k-chiá ē bô͘-hóng chi-phoè-chiá, khip-siu chi-phoè-chiá ê kè-ta̍t-koan, o̍h tio̍h in ê chò-hoat.
Koh ka-siōng Tiong-kok kó͘-chá im-iông ê tiat-ha̍k, kap lâm-sèng thoân-chong ê ka-têng chè-tō͘ ê éng-hióng, chō-sêng hiān-kim Tâi-oân hū-lú ê chı̍t-koá sim-lêng-siōng ê jio̍k-tiám, kàu taⁿ iáu bô-hoat-tō͘ khek-ho̍k. (Tı̄ chia chú-iàu beh kóng khah lāu-chı̍t-poè ê jio̍k-tiám. )
Tâi-oân hū-lú ê chı̍t-koá sim-lêng jio̍k-tiám
1. Ta-ke sim-lí: Chò lâng sim-pū ê sı̂, ta-ke ah-sí-sí, oāⁿ kàu ka-kı̄ chò ta-ke, chiū ēng kāng-khoán ê hong-sek lâi ah ka-kı̄ ê sim-pū. (Tān-sı̄, siā-hoē teh piàn-hoà, chit-chūn ê ta-ke tian-tò kiaⁿ sim-pū, che sı̄ lēng-goā ê būn-tê. )
2. I-nāi-sèng: Chin-choē hū-lú, khai-sí chai-iáⁿ ài beh ū lú-koân, tān-sı̄ ka-kı̄ boē chū-lı̍p, i-nāi-sim chin-tāng. Kí-lē lâi kóng, ài beh o̍h chhah-hoe, beh o̍h tiān-náu, beh se̍h pah-hoè-kong-si, bô an-choân būn-tê, mā iàu-kiû tiōng-hu tio̍h toè-tiâu-tiâu. Nā bô tiōng-hu chiap-sàng, in chiū bô kha, iā sit-khı̀ hèng-chhù. Án-ni, m̄-nā kàu boé ang-sài ē kám-kak ak-chak, ka-kı̄ iā sok-pa̍k ka-kı̄, boē-tàng chū-iû hêng-tōng chhiong-hun chò ka-kı̄ ài-chò ê tāi-chı̀, chiáu-á ài beh poe, koh beh kap pa̍t-chiah chiáu-á pa̍k chò-hoé, tong-jiân sı̄ poe boē-khí-lâi, chai-chai lo̍h--khı̀.
M̄-nā hêng-tōng, sı̄m-chı̀ su-siúⁿ, koat-tēng tāi-chı̀, chin-choē hū-lú lóng tiû-tiû-tû-tû, oá-khò tiōng-hu.
3. Chu-pi, m̄-káⁿ chhut-thâu: Chin-choē hū-lú tùi ka-kı̄ hó--ê châi-lêng ū choē-ok-kám, kiaⁿ chhut-thâu, tióng-chip-hoē, nā kiò i tam-jı̄m khah toā ê chit-hun, in ē kóng: “Hō͘ in cha-po͘--ê khı̀ chò lah!” Tı̄ tiong-hoē hū-lú-pō͘ lāi, pı̂ⁿ-pı̂ⁿ hū-lú ê tiong-kan, iā chin-choē lâng m̄-káⁿ khí-lâi chò chhoā-thâu ê kang. Che thong-siông m̄-sı̄ khiam-pi, sı̄ chū-pi.
Sı̄m-chı̀ hiān-chāi ê siàu-liân lú-sèng, tùi ka-kı̄ ê châi-tiāu (Te̍k-pia̍t chit-ê châi-tiāu nā pí ka-kı̄ ê tiōng-hu khah hó.) iáu ē sán-seng put-an kap kiaⁿ-hiâⁿ.
4. Bu̍t-chit chân-chhù ê tui-kiû: Chāi-lâi hū-lú ê châi-lêng, su-siúⁿ, hèng-chhù khah bô tit-tio̍h hoat-tián, só͘-í chin-choē hū-lú, seng-oa̍h ê iàu-kiû kan-nā thêng-liû tı̄ bu̍t-chit ê chân-chhù. Siōng-toā ê hèng-chhù sı̄ se̍h pah-hoè-kong-si, bé saⁿ, bé ê, bé phoê-pau-á; sái kiau-chhia; chù-ı̀ sin chhut-phín ê ka-kū. Lán siong-sı̀n châi-lêng, su-siúⁿ, hèng-chhù, lêng-miā ê tui-kiû kap poê-iúⁿ sı̄ koh khah iàu-kín, khah ū kè-ta̍t, khah ko-tō͘ ê moá-chiok, iā-sı̄ lú-sèng ū-hoat-tō͘ hoat-tián--ê.
5. M̄-káⁿ tı̍t-chiap piáu-ta̍t ı̀-kiàn: Ū oē m̄-káⁿ tı̍t-chiap kóng, khui-hoē ê sı̂ lóng tiām-tiām, “Hō͘ in cha-po͘--ê khı̀ kóng tō hó lah!” Āu-piah chiah choân-chaon5 oē. Tı̄ ka-têng tùi tiōng-hu iā-sı̄ án-ni, sı̂-siông tiām-tiām-á siū úi-khut, ū-sı̂ bêng-bêng tāi-chı̀ sı̄ lán tio̍h, lán boē-kham-tit khı̀, chiū toā-siaⁿ nn̄g-kù--á, má-siōng lán ka-kı̄ tō ū choē-ok-kám, siūⁿ kóng “Goá tú-chiah èng-kai m̄-bián hiah pháiⁿ-siaⁿ-sàu . . . .”
Ū oē m̄-káⁿ kóng, pēng bô piáu-sı̄ chin-chiàⁿ chàn-sêng, chin-chiàⁿ sūn-ho̍k tùi-hong ê ı̀-sù, hoán-tńg, sı̂-siông sı̄ oàn-thàn, put-moá tı̄ sim-té, tı̀-sú kàu sui-jiân lán ka-kı̄ siūⁿ kóng lán sı̄ boē ài kap lâng saⁿ-chiⁿ, kı̂-sı̍t, thoè-liōng liáu kú, thun-lún liáu kú, lán teh tı̄ sim-té moá-pak ê put-moá, hō͘ lán sı̂-siông ē ū chêng-sū-hoà ê hoán-èng, ū-sı̂ bô-tiuⁿ bô-tı̂ chiū po̍k-hoat, pa̍t-lâng kám-kak lán chin-hoan, lán ka-kı̄ khó-lêng mā kám-kak ka-kı̄ chin bo̍k-bêng-kı̂-biāu, nā beh án-ni hoan, put-jû lán tio̍h ha̍k-sı̍p tı̍t-chiap, chiàⁿ-bı̄n piáu-ta̍t ı̀-kiàn.
6. Choân-sim it-ı̀ kan-nā hi-seng tı̄ ka-têng: Bô tha̍k-chheh, bô siā-kau, bô ka-kı̄ ê hèng-chhù; chia̍h-pn̄g chia̍h lō͘-boé; hó-mı̍h lóng lâu hō͘ gín-á chia̍h, chhı̀ siūⁿ, nā ū hó-mı̍h, kui-ê ka-têng ê lâng lóng chò-hoé hióng-siū, kiám m̄-sı̄ khah hó ?
Hiān-chāi chit-khoán siā-hoē, chin-choē bô teh ha̍k-sı̍p, bô ka-kı̄ ê hèng-chhù ê hū-lú, tng in ê gín-á, sim-pū chı̍t-ê chı̍t-ê lı̄-khui in khı̀ kiàn-lı̍p ka-kı̄ ê sió-ka-têng ê sı̂, in chiū kám-kak hui-siông ê sit-lo̍h, sim-lí-siōng bô-i-bô-oá. Iû-kı̂ sı̄ koh tiōng-hu nā tùi i bô tiong-sı̍t, tı̄ goā-bı̄n chhı̄ cha-bó͘, án-ni tō ta̍k-hāng lóng khı̀-liáu-liáu ah.
Lâng thiàⁿ pa̍t-lâng, ūi pa̍t-lâng hi-seng sı̄ chin-hó, iā-sı̄ jı̂n-seng ê chı̍t-chióng kè-ta̍t, tān-sı̄, lâng iā tio̍h thiàⁿ ka-kı̄. thiàⁿ pa̍t-lâng kap thiàⁿ ka-kı̄, hō͘-siong bô chhiong-tu̍t. Jı̂-chhiáⁿ, tng hū-lú choân-sim it-ı̀ ūi ka-têng teh hi-seng ê sı̂, khó-lêng ē-sái kóng, tı̄ in ê sim-té lóng ǹg-bāng, án-ni teh hi-seng ē tit-tio̍h jı̂-lú kap tiōng-hu ê thiàⁿ. Chit-chióng ǹg-bāng pún-lâi chiū-sı̄ chin boē-khò-tit. Lâng ê thiàⁿ, m̄-sı̄ ūi-tio̍h beh tit-tio̍h lâng ê hoê-pò. Siōng-tè só͘ siúⁿ-sù ê hēng-hok, khoài-lo̍k kap kè-ta̍t, iā-sı̄ ài ka-kı̄ khı̀ tui-kiû, ka-kı̄ khı̀ kiàn-lı̍p--ê; pa̍t-lâng boē-tàng hō͘--lán.
7. Bô͘-hóng lâm-sèng: Kí-lē lâi kóng, khah-chá ê lâng, ka-têng sàn-chhiah, cha-po͘ gín-á chún hàu-tai kiam pūn-toāⁿ, cha-bó͘ gín-á koai-khá kiam kut-la̍t, kóng tio̍h tha̍k-chheh, mā-sı̄ beh hō͘ cha-po͘--ê khı̀ tha̍k. Ka-têng tiōng-lâm khin-lú, lú-jı̂n ka-kı̄ iā ke-ke-kiám-kiám ū kám-siū--tio̍h, tān-sı̄, tng ka-kı̄ í-āu chò lâng-ê lāu-bú, in ka-kı̄ iā kāng-khoán chiap-siū lâm-sèng siā-hoē ê kè-ta̍t-koan, kāng-khoán tiōng-lâm khin-lú, hō͘ gín-á tha̍k-chheh, kāng-khoán sı̄ cha-po͘--ê iu-sian khó-lū. In-ūi “chhı̄ cha-bó͘-kiáⁿ pa̍t-lâng ê.”
Chin-choē hū-lú lú lâi lú tháu-pàng liáu-āu, chin-choē chin-bái ê lâm-sèng khı̀-chit chhin-chhiūⁿ chia̍h-hun, ah-pà-sèng, tham-kiû koân-le̍k.... téng téng, lóng chiap-siū koè--lâi. Kı̂-sı̍t, kap lâm-sèng ê ah-pà, hò͘ⁿ koân-le̍k tian-tò-péng, lú-sèng ū un-jiû, khiam-pi, hi-seng, ho̍k-bū ê cheng-sı̂n, lóng-sı̄ jı̂n-sèng siōng-súi ê te̍k-chit. Sı̄ lâm, lú lóng su-iàu ha̍k-sı̍p--ê.
Siū ap-pek-chiá put-ti-put-kak chin gâu bô͘-hóng ap-pek-chiá, che sı̄ hū-lú ài chin sè-jı̄ hoán-séng, sió-sim tı̂-hông--ê.
8. Cha̍p-liām: Siong-tong to-sò͘ ê gín-á kap tiōng-hu tùi ka-kı̄ ê ma-ma kap thài-thài lóng ū chit-khoán kám-siū. Chit-tiám beh kap ē-bı̄n chı̍t-tiám chò-hoé thó-lūn.
9. Tùi gín-á, tiōng-hu koè-thâu ê pó-hō͘: ē ín-khí tùi gín-á kap tiōng-hu koè-tō͘ ê pó-hō͘, sı̄m-chı̀ lô-so, cha̍p-liām ê goân-in sı̄, chò lāu-bú--ê, chāi-lâi lóng ài hū-khí chha-put-to sı̄ choân-pō͘ chiàu-kò͘ gín-á ê kang-chok, tùi Nńg-chiáⁿ, kāu pı̄ⁿ-thiàⁿ ê eⁿ-á, chhiâⁿ-ióng kàu toā-hàn, koh chiàu-kò͘ in ê an-choân, só͘-í, tùi gín-á ū khah-choē ê chhau-hoân. Tùi gín-á kap tiōng-hu chhut-goā ū chin-choē ê khoà-lū, chài-saⁿ kau-tāi, tùi ài chhēng khah sio leh, chia̍h khah choē pn̄g leh, chhia sái khah bān leh, chhut-mn̂g ài gia̍h hō͘-soàⁿ, khah chá tńg--lâi leh, kàu mài chham-ka chèng-tı̄ iû-hêng téng. Chit-chióng kāu chhau-hoân ê lú-sèng, thong-siông tian-tò boē-tàng kap tiōng-hu, kiáⁿ-jı̂ kiàn-lı̍p chin tiⁿ-bı̍t ê koan-hē, in-ūi chit-khoán kāu-chhau-hoân hō͘ in kám-kak siū sok-pa̍k chū-iû.
Lēng-goā chı̍t-ê goân-in sı̄, lú-sèng ê ı̀-kiàn thong-siông bô siū tiōng-sı̄, in teh kóng siáⁿ-mı̍h, lâm-sèng bô teh kā thiaⁿ, iā m̄-chún in chhap-chhùi. Só͘-í, chhin-chhiūⁿ tē 5 hāng só͘ kóng, in m̄-káⁿ tı̍t-chiap piáu-ta̍t ı̀-kiàn, chí-hó toà kha-chhng-āu liām leh, liām leh. Koh ài it-tı̍t liām, it-tı̍t liām, liām kàu tiōng-hu, gín-á ē chù-ı̀ ūi chí.
Nā liáu-kái chit-tiám, lâm-sèng èng-kai ha̍k-sı̍p chun-tiōng, chiap-siū hū-lú ê ı̀-kiàn; hū-lú ài ha̍k-sı̍p chiàⁿ-bı̄n piáu-ta̍t ı̀-kiàn, iā to-to khı̀ khoàⁿ goā-bı̄n ê sè-kài, thé-giām to-piàn-hoà ê goā-bı̄n sè-kài sui-jiân ū put-an, tān-sı̄ iā chhiong-moá chhù-bı̄, chiū khah boē kāu-chhau-hoân gâu cha̍p-liām.
Hū-lú ê chū-ngó͘-kái-hòng tú teh khí-pō͘, bı̄n-tùi kū--ê sok-pa̍k kap sin--ê chhiong-kek, sim-lêng-siōng lân-bián iáu ū chin-choē ê mâu-tún kap būn-tê, tān-sı̄, chiah-ê būn-tê, lâm-jı̂n iā ū chin-toā ê chek-jı̄m, chhin-chhiūⁿ, boē-kham-tit lú-sèng pí ka-kı̄ khah gâu; m̄-khéng ūi ka-sū ūi chú-lú ê kàu-io̍k hù-chhut sı̂-kan; bô tiōng-sı̄ lú-sèng ê jı̂n-keh kap ı̀-kiàn téng téng, che sı̄ lâm-sèng ài nó͘-le̍k kái-piàn ka-kı̄--ê.
Lú-sèng ài beh chhut-thâu-thiⁿ, su-iàu seng tháu-khui sim-lêng-siōng chióng-chióng ê kat, chiah ū hoat-tō͘ khéng-tēng ka-kı̄ chò-lâng ê kè-ta̍t, bián pháiⁿ-sè, bián kiaⁿ-kiaⁿ-hiâⁿ-hiâⁿ, chèng-chèng tông-tông tui-kiû chò-lâng ê kè-ta̍t, án-ni, in chiah ē toā-hoa̍h hiòng-chêng kiâⁿ.
(* Tē 8, tē 9 tiám, pit-chiá tı̄ chia m̄-káⁿ, bo̍k-chiân iā bô-kàu lêng-le̍k thó-lūn siuⁿ-choē. )
(Hong-hiòng Tē 14 kı̂, 1992 nı̂ 1 goe̍h)
