Hun-hāi

I.Hun ê khoán-sit. 1.Hun ê lâi-le̍k. Se-pan-gâ ê gâu lâng Kho-lûn-pò͘, chhē-tio̍h A-bí-lı̄-ka chiu ê sı̂, chiah khí-thâu khoàⁿ-tio̍h hit khoán ê mı̍h. Hit só͘-chāi ê chhiⁿ-hoan ū teh chia̍h hun. Koh bô loā-kú, ū chı̍t ê Eng-kok ê tāi-sı̂n khı̀ hia, soà toà nn̄g hāng ê mı̍h tò-tńg, chiū-sı̄ hun kap han-chû. Taⁿ chit nn̄g khoán ê lı̄ hāi sı̄ toā koh-iūⁿ. Hun sı̄ tē-it hām hāi lâng; han-chû sı̄ tē-it lı̄-ek lâng. Chhiⁿ-hoan pún-jiân phah-sǹg chia̍h hun sı̄ oē i-hó lâng ê pı̄ⁿ, kàu lō͘-bé chiū chai chia̍h hun sı̄ hō͘ lâng ê pı̄ⁿ khah siong-tiōng. Khó-sioh bûn-bêng kok ê peh-sı̀ⁿ, khı̀ thàn iá-bân lâng ê pháiⁿ hong-sio̍k, tı̀-kàu bān kok ê lâng toā poàⁿ í-keng jı̍p chit ê lô-bāng. 2.Hun ê chia̍h hoat. (1) Ēng suh ê: sı̄ pêng-siông ê hoat-tō͘. (2) Ēng chia̍h-ê: sı̄ chhin-chhiūⁿ Tâi-oân lâng chia̍h pin-nn̂g ê khoán; che sı̄ tē-it chho͘-sio̍k ê hoat-tō͘. (3) Ēng sngh-ê: sı̄ ēng hun-boa̍h lâi sngh tı̄ phı̄ⁿ-khang; chit khoán hiān-kim hán-tit ēng. 3.Hun ê boē hoat. (1) Kui-khún boē hō͘ hoē-siā. (2) Sek-gâ-hun, sı̄ chiong iù-iù ê hio̍h lâi choè, sǹg sı̄ tē-it hó, tē-it kùi-ê. (3) Hun-ki, chiū-sı̄ ēng hun-hio̍h-sái chham to̍k-io̍h (Opiate) lâi choè. (4) Tiâu-si-hun. Tı̄ chit sı̀ khoán-tiong choè tē-it toā hāi-ê sı̄ hun-ki. Nā chia̍h chit khoán khah kú, kàu lō͘-bé náu-kun oē bâ-pı̀, sit cheng-sı̂n, tı̀-kàu lâng boē chı̄n pún-hūn. 4.Hun ê to̍k. I-seng chhı̀-giām-liáu, chiū chai hun sı̄ to̍k-mı̍h, chiah chhut bêng-bêng ê pı̂n-kù. Lâng ê ūi siông-siông ài thoat-lı̄ hun ê to̍k, tı̀-kàu náu-chhé sio, thâu-khak-hı̂n, lâng soà chiām-chiām gōng, bı̄n pháiⁿ-sek. Ūi án-ni choē-choē pái chhı̀-khoàⁿ oē thoat-lı̄ chit ê to̍k-mı̍h, kàu lō͘-bé bô la̍t soà hâng-ho̍k i choè lô͘-châi. 5.Hun ê chit. (1) Nı̂-ko-chín: sı̄ toā-hāi ê to̍k-mı̍h. (2) Thoàⁿ-sng: sı̄ hō͘ lâng thâu-khak hı̂n, soà ài khùn. (3) Thoàⁿ-tan-sa: che sı̄ hō͘ lâng ê bah-kun oē chhoah, soà hāi tı̄ sim-chōng. (4) A-mo-lí-á: sı̄ oē bâ lâng ê chı̍h, iā oē hō͘ chhut noā ê kun kín ta, tı̀-kàu só͘ chia̍h ê mı̍h boē lı̄-ek sin-khu. II. Kı̀m hun ê In-toaⁿ. 1.Hun m̄ sı̄ bí-niû, tı̄ hun ê chit bô chı̍t hāng oē lı̄-ek lâng ê sin-khu. 2.Hun oē liân-lūi lâng, tı̀-kàu choè hun ê lô͘-châi, chin oh-tit-tio̍h tháu-pàng. 3.Hun oē chó͘-tòng ngó͘-chōng lio̍k-hú kap sù-chi ngó͘-koan ê kang, soà hō͘ sin-khu khoài tú-tio̍h pı̄ⁿ-thiàⁿ. 4.Tı̄ èng-chiap-tiong lâi chia̍p-chia̍p chia̍h hun, m̄-nā ū sit-lé; koh oē hō͘ bô chia̍h hun ê lâng phı̄ⁿ hit ê bı̄ lâi chin kan-khó͘. 5.Chia̍h hun sı̄ choè siàu-liân lâng ê pháiⁿ bô͘-iūⁿ. 6.Hun sı̄ ke̍k lâ-sâm ê mı̍h, oē hō͘ chhùi-khí o͘, hō͘ chhùi chhut pháiⁿ-bı̄, lâi hō͘ kap i kóng oē ê lâng kan-khó͘. 7.Phah-sńg chı̂ⁿ-gûn. III. Hun ê Hāi. 1.Ū hāi tı̄ gín-ná. Gín-ná nı̂-hoè chiām-chiām toā, pah thé nńg-chiáⁿ, nā siông-siông chia̍h hun-ki oē chó͘-tòng i ê tióng-sêng, boē-tit thang ióng-chòng, sin-khu boē kàu chū-jiân ê toā-hàn. Liām-thâu boē gâu siūⁿ, ta̍k hāng khoài boē kı̀-tit, sı̍t-chāi boē gâu tha̍k-chheh. Gín-ná chia̍h hun, náu-kun oē chiām-chiām tūn, i ná kú oē ná lún-neh, i ê chı̀-khı̀ ta̍k jı̍t ná loán-jio̍k, iā tú-tio̍h sím-mı̍h tāi-chı̀, i chin khoài siū-khı̀. Koh chı̍t hāng, gín-ná chia̍h hun pí bô chia̍h hun ê gín-ná khah bô lé ê khoán-sit, bô iú-hàu sı̄-toā lâng, iā bô hâng-ho̍k tı̄ i chú-lâng. Che sı̄ gâu ê i-seng gián-kiù liáu, só͘ chhut ê pı̂n-kù. 2.Ū hāi tı̄ toā lâng. Che sı̄ sím-mı̍h in-toaⁿ? (1) Sı̄ in-ūi chia̍h se̍k-hun ê lâng teh ka-kı̄ phiàn, teh phah-sǹg se̍k-hun bô hāi. (2) Se̍k-hun ê hāi, boē hut-jiân-kan hián-bêng; m̄-kú i ê to̍k-mı̍h chiām-chiām teh jı̍p tı̄ i ê náu kun bah kun, kàu lō͘-bé ài koé, chı̀-khı̀ ê la̍t bô kàu-gia̍h. (3) In-ūi khoàⁿ-kı̀ⁿ pa̍t lâng hiah choē teh chia̍h, soà teh choè lé-sò͘ ê lō͘-ēng. Chia̍h hun m̄ chún pah-thé lâi choè choân kang, chin khoài tú-tio̍h phoà-pı̄ⁿ, boē gâu tí-tng kan-khó͘ sū, khah khoài sit-chı̀; khah khoài hâng-ho̍k tı̄ pa̍t khoán ê pháiⁿ-phiah, chhin-chhiūⁿ chia̍h chiú, chia̍h mô͘-hui hiah-ê lūi. Chia̍h-hun ê lâng i ê chhùi-chı̍h siông-siông ta, i ê hı̀ hō͘ hun-ian hāi, chiū khah gâu chhoán; m̄-kú tē it toā hāi, chiū-sı̄ sim-chōng khoài tio̍h hun hāi ê sim pı̄ⁿ. 3. Ū hāi tı̄ ke-koàn. (1) Liáu chı̂ⁿ, chin toā phah-sńg, chiū-sı̄ liáu bó͘ kiáⁿ só͘ eng-kai chia̍h, chhēng, ēng ê chı̂ⁿ. (2) Ka-kı̄ ê chhù-lāi put-sı̂ ū hun ê to̍k-bı̄, liân-lūi ke-lāi ê lâng, ka-kı̄ teh chia̍h, ke-lāi ê lâng khoài thàn i ê bô͘-iūⁿ; i bô la̍t thang khoàn-bián pa̍t lâng. (3) Ū-sı̂ hū-jı̂n-lâng sin-khu loán-jio̍k, nā-sı̄ tiōng-hu chia̍h hun chin choē, i ê pı̄ⁿ chin oh chhòng; ū-sı̂ i-seng khó͘-khǹg tiōng-hu tio̍h kı̀m chia̍h hun, i ê bó͘ chiah oē hó. (4) Siⁿ kiáⁿ ê koan-hē. Chia̍h hun ka-kı̄ ê sin-khu loán-jio̍k, oē liân-lūi kiáⁿ-jı̂ iā loán-jio̍k; che sı̄ chū-jiân ū hit ê ûi-thoân-sèng ê koan-hē. Án-ni chiah-ê kiáⁿ-jı̂, bô la̍t thang tí-tng sè-kan ê ín-iú bê-he̍k, tı̀-kàu i koh khah khoài thàn ta̍k téng-hō ê pháiⁿ; sı̄ i ê chı̀-khı̀, i ê sim-sı̂n, i ê khùi-la̍t, lóng í-keng lám. Kiáⁿ-jı̂ lâi hām-lo̍h tı̄ chit khoán ê choē-koà, choè chia̍h hun ê sı̄-toā lâng ū toā kiàn-siàu. Lia̍t-ūi tâng-liâu iáu teh chia̍h hun ê thoân-kàu-su, lín tha̍k chit phiⁿ liáu, nā koh bô sûi-sı̂ koé, lâi phah-bia̍t lí pún-sin chia̍h hun ê pháiⁿ, chiū lí beh cháiⁿ-iūⁿ kà-sı̄ kàu-hoē tio̍h koé ta̍k hāng ê pháiⁿ ah? (Tâi-oân Kàu-hoē-pò tē 390 koàn,1917 nı̂ 9 ge̍h)