Jı̄-cha̍p Sè-kí ê Chú-jı̍t-o̍h 07

Ùi Wiki Tô·-su-kóan

Tē 7 Phiⁿ Chóng-lūn Tē 7 chiuⁿ Lūn khí Chú-jı̍t-o̍h kap Kiōng-lē-hoē ê koan-hē, kóng kàu jı̂-tông kàu-io̍k ê toā goân-lí. Chú-jı̍t-o̍h chēng Ki-tok-kàu jı̍p-lâi lán ê kok í-lâi chiū ū siat-lı̍p, só͘-í kı̀ⁿ-nā sı̀n-tô͘ phah-sǹg lóng chai-iáⁿ. Chóng-sı̄ Kiōng-lē-hoē chhut-sı̀ tı̄ chit sè-kài chí-ū 70 nı̂ chêng chiah ū ê, só͘-í chai chit-ê ê lâng phah-sǹg chin chió. Hiān-sı̂ liān ka-kı̄ ū siat Kiōng-lē-hoē ê kàu-hoē ê sı̀n-tô͘, in toā-pō͘-hūn ê lâng iā m̄-chai Kiōng-lē-hoē ê toā goân-lí ê khoán. Tú-tú chhin-chhiūⁿ tùi goā-kok the̍h chı̍t-niá Kiōng-lē-hoē ê saⁿ lâi, bô ı̀-sù chí-ū kā chhēng leh, tū lāi-bı̄n lóng bô chı̍t-tiám-á oa̍h-miā. Nā beh oa̍h-ēng tio̍h chhái-chhú tı̄ goā-kok só͘ teh ēng ê Kiōng-lē-hoē ê goân-lí, lâi èng-iōng tı̄ kok-lāi, chiah ká chhēng tú-hó ê saⁿ. Hit niá saⁿ nā kan-ta the̍h goā-kok ê chū án-ni ēng, chū-jiân sı̄ bô-hāu, Tiong-kok lâng ū Tiong-kok lâng ê saⁿ, Tiong-kok ê Kiōng-lē-hoē kàu tó-ūi to sı̄ tio̍h-ài Tiong-kok ê. Sui sı̄ án-ni, iā m̄-thang bē kı̀-tit kóng Kiōng-lē-hoē ê goân-lí sı̄ bān-kok lóng sio-siāng ê. Kiat-kio̍k Kiōng-lē-hoē ê hoat-seng sı̄ tùi sı̀n sim-lí-ha̍k ê chı̀n-pō͘ kap sı̀n kàu-io̍k-ha̍k ê hoat-tián chū-jiân seⁿ-chhut nā-tiāⁿ. Iā Chú-jı̍t-o̍h kap Kiōng-lē-hoē goân-lâi sı̄ chı̍t-thé ū 2 ê bı̄n-siòng, sı̄ tı̄ jı̂-tông kap chheng-liân ê chong-kàu kàu-io̍k bē thang bô tit ê ki-koan. Chēng kàu kin-á-jı̍t gō͘-hoē kóng jı̂-tông ê kàu-io̍k chí-ū chù-tiōng tı̄ kà-sı̄, siūⁿ kóng nā kan-ta kà, chiū jı̂-tông kàu-io̍k ê sū chheng-chhó lah. Hiān-kim ê bo̍k-su á-sı̄ thoân-tō-su pêⁿ-pêⁿ tı̄ chit tiám ū chhò-gō͘. Eng-gú kóng “teacheng” (kàu-siū) kap “traineng” (hùn-liān) chit 2 kù-oē, it-poaⁿ lóng ēng chò sio-siāng khoán, chóng-sı̄ kı̂-sı̍t chit 2 kù-oē ê tiong-kan ū chin bêng ê hun-pia̍t; “teacheng” sı̄ tùi goā-bı̄n ēng tı̀-sek hō͘ i, iā “traineng” sı̄ hō͘ tı̄ lāi-bı̄n só͘-ū ê lêng-le̍k hō͘ i hoat-ta̍t, traineng kā e̍k chò “thoàn-liān” á-sı̄ “hùn-liān” sı̄ chin tú-hó ê oē. Kı̀ⁿ-nā kàu-io̍k chit 2 hāng lóng ài, chóng-sı̄ nā pun-khui lâi kóng Chú-jı̍t-o̍h chiū-sı̄ teh kà ê só͘-chāi, iā Kiōng-lē-hoē sı̄ teh thoàn-liān ê só͘-chāi, xxxxxx (Tu-lán-bó͘-lah) kóng: “Chú-jı̍t-o̍h sı̄ ēng chhiú lâi lia̍h chin-lí ê só͘-chāi iā Kiōng-lē-hoē sı̄ ēng kha chiong só͘ tit-tio̍h ê mı̍h kā sı̍t-hêng khoàⁿ-māi ê só͘-chāi.” Sı̍t-chāi tú-tú sı̄ án-ni, nā chí-ū ēng chhiú ê kàu-io̍k nā-tiāⁿ, tú-tú chhin-chhiūⁿ chē teh chò-kang ê chit-gia̍p ê lâng, kha lóng pı̀ⁿ bô lō͘-ēng, só͘-í kan-ta chē-teh ēng chhiú chò-kang nā-tiāⁿ sı̄ bô lō͘-ēng. Lóng bē-thang kiâⁿ iā bē thang cháu, kha tio̍h kap chhiú tâng-chê chò-kang. “Bô-lūn sím-mı̍h mı̍h ná ēng chiū ná hoat-ta̍t, nā bô ēng chiū ná thè-pō͘.” Che sı̄ Darwin (Tá-ù-iù) só͘ hoat-hiān chı̀n-hoà-lūn ê toā goân-lí. Lâng ê thâu-náu ū oa̍h-tāng ê tiong-sim kap kè-ek ê tiong-sim, iā sı̂n-keng chiap tı̄ chiah ê tiong-sim. Siat-sú nā hō͘ jı̂-tông chí-ū kè-ek, i ê kè-ek ê tiong-sim kiám-chhái ē hoat-ta̍t, chóng-sı̄ oa̍h-tāng ê tiong-sim bē hoat-ta̍t, kàu boé beh pı̀ⁿ phoà-siùⁿ ê lâng, kiám m̄ sı̄ sı̍t-chāi chin thang kiaⁿ! Só͘-í beh kàu-io̍k jı̂-tông tio̍h ài hō͘ in kha-chhiú pêⁿ-pêⁿ oa̍h-tāng chò. Tùi chit ê lí-iû khoài-khoài thang liáu-kái, chhin-chhiūⁿ Chú-jı̍t-o̍h tı̄ jı̂-tông á-sı̄ chheng-liân ê chong-kàu kàu-io̍k sı̄ pit-iàu ê, Kiōng-lē-hoē iā sı̄ bô bē-ēng-tit ê mı̍h, siōng-chhiáⁿ nā chiàu kı̄n-tāi ê sim-lí-ha̍k só͘ chú-tiuⁿ, “bô lūn sím-mı̍h lí-sióng nā bô kā sı̍t-hêng, koat-toàn bē thang chò hit ê lâng ê só͘-iú”, tùi chit tiám lâi khoàⁿ iā ē-thang liáu-kái Kiōng-lē-hoē ê pit-iàu. Tı̄ Chú-jı̍t-o̍h teh kà Sèng-keng, chóng-sı̄ nā kan-ta kà, tı̄ Sèng-keng lāi só͘ kà hó ê su-sióng, bē pı̀ⁿ chò jı̂-tông ê só͘-iú, hō͘ in sı̍t-hêng chiah ē tit thang chò in ê só͘-iú. Iā chit ê beh hō͘ in sı̍t-hêng ê só͘-chāi chiū-sı̄ Kiōng-lē-hoē. Án-ni chiū-sı̄ goá tı̄ chêng ū kóng Chú-jı̍t-o̍h kap Kiōng-lē-hoē sı̄ siāng chı̍t-thé nn̄g ê bı̄n-siòng. Chiông-āu tı̄ jı̂-tông kàu-io̍k ê lâng só͘ tio̍h ài chù-ı̀ ê sū, chiū-sı̄ jı̂-tông pún-lâi sı̄ oa̍h-tāng sèng ê. Jı̂-tông bô chı̍t sı̂-khek tiām-tiām. Toā-lâng ū pı̂n-toāⁿ ê, chóng-sı̄ jı̂-tông bô poàⁿ ê pı̂n-toāⁿ ê, chı̍t ê bô pı̂n-toāⁿ ê gín-ná chiū-sı̄ teh chèng-bêng oa̍h-tāng sı̄ jı̂-tông ê sı̀ⁿ-miā. M̄-sı̄ kan-ta hō͘ i chia̍h, jı̂-tông chiū ē toā-hàn. Hō͘ i chia̍h, tông-sı̂ iā tio̍h hō͘ i oa̍h-tāng. Tı̄ Chú-jı̍t-o̍h teh kà, tú-tú chhin-chhiūⁿ hō͘ i chia̍h, chóng-sı̄ kan-ta án-ni bô oa̍h-miā, tông-sı̂ tio̍h ài hō͘ in ū chò-kang ê só͘-chāi. Iā Kiōng-lē-hoē chiū-sı̄ hō͘ in thang chò-kang ê só͘-chāi. Phı̀-jū kóng chhoā pa̍t ê gín-ná lâi Chú-jı̍t-o̍h, chhoā khı̀ thàm ū phoà-pı̄ⁿ ê gín-ná, chiong ka-tı̄ só͘ ài ēng ê chı̂ⁿ lâi pang-chān hō͘ sòng-hiong ê gín-ná, chhoā in ê sı̄-toā-lâng lâi kàu-hoē. Sè-hàn gín-ná ê sim-koaⁿ jia̍t-jia̍t kı̂-tó Siōng-tè, chhiùⁿ sèng-si hō͘ in ū oa̍h-khı̀. Kóng-oē thoàn-liān in ê tám-le̍k. Lóng-chóng chiah ê sū nā hō͘ jı̂-tông chò, in lóng chin hoaⁿ-hí chò, bô lâng pí jı̂-tông khah ài chò-kang. Án-ni hō͘ jı̂-tông á-sı̄ chheng-liân ūi-tio̍h Ki-tok, koh ūi-tio̍h kàu-hoē chò-kang ı̂-chhı̂ in chong-kàu-tek ê oa̍h-miā, koh beh hō͘ in hoat-ta̍t chiah ê sı̄ Kiōng-lē-hoē ê toā sù-bēng. Chēng kàu kin-á-jı̍t tùi jı̂-tông ū chin toā ê gō͘-kái, siūⁿ kóng oa̍h-tāng chò kang sı̄ tio̍h ē lí-kái chiah ê tāi-chı̀, koh ū hoat-seng kám-kak chiah ē chò. Ū iáⁿ, nā-sı̄ toā-lâng, tio̍h ū lí-kái hit hāng mı̍h ê tō-lí, seⁿ-khí kám-chêng, iā hit ê kiat-kó chiah ē khai-sí oa̍h-tāng. Lí-kái, kám-chêng, oa̍h-tāng chiah ê sı̄ toā-lâng ê sim-lí ê sūn-sū. Chóng-sı̄ jı̂-tông m̄-sı̄ án-ni, m̄-sı̄ seng lí-kái chiah oa̍h-tāng, hoán-tńg sı̄ oa̍h-tāng liáu-āu kám-kak, hit ê kiat-kó chiah ē hiáu liáu-kái chiah ê sū, jı̂-tông ê sim-lí ê sūn-sū sı̄ oa̍h-tāng kám-chêng, lí-kái, án-ni kap toā-lâng sı̄ oân-choân tò-péng, só͘-í nā beh kàu-io̍k jı̂-tông, kan-ta kà m̄-ta̍t-tio̍h hō͘ i chò khoàⁿ-māi. (Thài-sio̍k)