Jı̄-cha̍p Sè-kí ê Chú-jı̍t-o̍h 08

Ùi Wiki Tô·-su-kóan

(Soà-chiap chêng goe̍h 16 bı̄n) Kàu kin-á-jı̍t tı̄ Jı̍t-pún ū teh sı̍t-hêng ê o̍h-sai-á ê chè-tō͘ siōng sek-ha̍p jı̂-tông sim-lí-ha̍k ê goân-lí. Phı̀-jū kóng nā beh chò ba̍k-kang o̍h-sai-á ê sı̂, thâu-ke lóng bô kóng-khí sím-mı̍h lí-lūn, chí-ū hō͘ i chò ba̍k-kang ê khang-khoè. Keng-koè 5 nı̂ á-sı̄ 10 nı̂ ê tiong-kan, chiū pı̀ⁿ chı̍t ê sai-hū, iā tùi i ê oa̍h-tāng chò-kang ê kiat-kó chū-jiân ē hiáu-ngō͘ kiàn-tio̍k ê toā goân-lí. Kiōng-lē-hoē ê chè-tō͘ kap ū kı̂-kan ê o̍h-sai-á kang ê chè-tō͘ sio-siāng. Tāi-seng ūi-tio̍h Ki-tok, ūi-tio̍h kàu-hoē hō͘ in chò-kang, hō͘ in chū-jiân ē hiáu-ngō͘ Ki-tok-kàu ê chin-lí. Tı̄ Chú-jı̍t-o̍h só͘ kà ê toā chin-lí beh hō͘ in sı̍t-chāi ē hiáu-ngō͘, bô chı̍t-ūi pí Kiōng-lē-hoē khah ū la̍t. Só͘-í chhin-chhiūⁿ tı̄ Chú-jı̍t-o̍h tio̍h-ài ū kàu-oân, tı̄ Kiōng-lē-hoē iā tio̍h-ài kàu-su. Tı̄ Chú-jı̍t-o̍h nā bô kàu-su, hiah ê ha̍k-seng bē hoat-ta̍t, iā chhin-chhiūⁿ án-ni tı̄ Kiōng-lē-hoē nā bô chí-tō-chiá, chiū hoē-oân bē hoat-ta̍t. Chú-jı̍t-o̍h bē hoat-ta̍t sı̄ kàu-su ê choē, iā Kiōng-lē-hoē bô hoat-ta̍t sı̄ bo̍k-su ê choē. Nā kàu-hoē bô Chú-jı̍t-o̍h kap Kiōng-lē-hoē, kù-chāi i kin-á-jı̍t sı̄ oân-choân ê kàu-hoē, tı̄ chiong-lâi iā bē pı̀ⁿ chin chhiong-sēng ê kàu-hoē, chin-chiàⁿ m̄-thang bē-kı̀-tit, jı̂-tông sı̄ bı̂n-á-jı̍t ê kàu-hoē-oân. Chú-jı̍t-o̍h kap Kiōng-lē-hoē tú-tú chhin-chhiūⁿ chiáu-á lióng-pêng ê sı̍t, tı̄ kàu-hoē sı̄ kàu-io̍k-siōng 2 ê toā ki-koan, chiong-lâi kàu-hoē ê ūn-miā oân-choân liân-lo̍k tı̄ chit 2 ê kàu-io̍k siōng ê toā ki-koan. Kiò toā-lâng lâi liâm-piⁿ hō͘ i chò kàu-hoē ê kang, che sı̄ bû-lí ê iau-kiû, iā tō-lí siōng tek-khak bē thang tit-tio̍h ê. Tùi 50 hoè á-sı̄ 60 hoè ê a-peh, á-sı̄ a-ḿ kóng “Taⁿ lín í-keng lâi sı̀n tō-lí tùi kin-á-jı̍t khí tio̍h tı̄ kàu-hoē chò-kang.” Nā m̄-sı̄ ū chò koàn-sı̀ lâng kiò in chheng-chheng chhó-chhó lâi chò-kang sı̄ bē ē, m̄-sı̄ kan-ta kàu-hoē ê kang sı̄ án-ni, bô-lūn sím-mı̍h sū iā-sı̄ án-ni, phı̀-jū kóng kiò kok-bı̂n ha̍k-hāu ê lāu-su lâi, kiò in tùi kin-á-jı̍t khí tio̍h khí-chhù, tek-khak sı̄ bē ē. Beh kà ha̍k-seng tio̍h-ài kúi-nā nı̂ ê keng-giām, chhin-chhiūⁿ án-ni beh khí-chhù iā-sı̄ tio̍h-ài ū keng-giām. Só͘-í beh hō͘ ha̍k-hāu ê lāu-su liâm-piⁿ pı̀ⁿ chò ba̍k-kang, che sı̄ bû-lí ê iau-kiû. Chóng-sı̄ kin-á-jı̍t ê kàu-hoē tùi sı̀n-tô͘ ū kāng-khoán bû-lí ê chù-bûn, só͘-í lóng cháu-cháu khı̀. Nā siūⁿ kóng chí-ū nā pı̀ⁿ sı̀n-tô͘, chiū liâm-piⁿ ē thang ūi-tio̍h kàu-hoē koh ūi-tio̍h Ki-tok lâi chò-kang, che sı̄ chin toā ê chhò-gō͘, goân-lâi kàu-hoē ê kang sı̄ chin toā ê sū-gia̍p. Tek-khak m̄-sı̄ chhin-chhiūⁿ ba̍k-kang teh khí-chhù ê khoán nā-tiāⁿ, sûi-sı̂ án-ni tùi bô keng-giām bô ki-su̍t ê lâng kiò in chò chit ê, kiám m̄-sı̄ chin bû-lí ê sū? Ki-tok ūi-tio̍h kàu-io̍k kap hùn-liān hiah ê sù-tô͘, kiám m̄-sı̄ hùi liáu I ê choân seng-gâi? Aristotle (A-lí-sū-tó-tù-luh) kóng: “Beh o̍h khı̂m tio̍h sı̍t-chāi toâⁿ-khı̂m toâⁿ khoàⁿ māi, í-goā sı̄ bô hoat-tō͘, chhin-chhiūⁿ án-ni beh chò hó-lâng iā tio̍h sı̍t-chāi kiâⁿ hó khoàⁿ māi í-goā bô hoat-tō͘.” Koh sim-lí ha̍k-chiá James (Jé-mà-suh) kóng: “Beh pı̀ⁿ ím-chiú-ka kap beh pı̀ⁿ sèng-jı̂n tio̍h kiâⁿ kāng-khoán ê lō͘. Ím-chiú-ka khí-chho͘ lim chı̍t-poe 2 poe ê tiong-kan, chiām-chiām pı̀ⁿ sı̍p-koàn, kàu-boé pı̀ⁿ toā-chia̍h-chiú ê lâng. Tú-tú chhin-chhiūⁿ án-ni, nā beh chò sèng-jı̂n iā tio̍h teh chò chı̍t-hāng chı̍t-hāng ê hó ê tiong-kan, pı̀ⁿ sı̍p-koàn kàu-boé pı̀ⁿ sèng-jı̂n.” Án-ni chū gín-ná ê sı̂ khí nā bô hō͘ in ū ūi-tio̍h Ki-tok, ūi-tio̍h kàu-hoē chò-kang ê sı̍p-koàn, kàu toā-lâng ê sı̂ bē-tit thang ūi-tio̍h hó lâi chò-kang, kin-á-jı̍t ê kàu-hoē só͘ chò iā m̄-sı̄ sim-lí-tek, iā m̄-sı̄ kho-ha̍k-tek, sı̍t-chāi sı̄ loān-lâi, soà ū bê-sı̀n siūⁿ kóng chí-ū nā kı̂-tó, sui-jiân sı̄ joā bû-lí ê sū, Siōng-tè iā tek-khak kā lán chiâⁿ. Nā bô Siōng-tè ê khùi-la̍t bô-lūn sím-mı̍h sū to bē sêng, chit ê sū nā sı̀n Siōng-tè ê lâng, ta̍k-lâng to lóng chin chai, chóng-sı̄ Siōng-tè bē bô chiàu hoat-tō͘ lâi hō͘ kàu-hoē sēng-toā. Un2-tàng ēng chèng-tong ê hong-hoat lâi thóng-tı̄ bān-hāng sū. Taⁿ Chú-jı̍t-o̍h kap Kiōng-lē-hoē, sı̄ beh hō͘ jı̂-tông ū hó ê sı̍p-koàn, keng-koè 10 nı̂ á-sı̄ 15 nı̂ kú kā in thoàn-liān, hō͘ in chò hó koh kiān-choân ê sı̀n-tô͘ chò bo̍k-tek, kàu tó-ūi to sı̄ kàu-io̍k koh beh hō͘ jı̂-tông hoat-ta̍t. Beh hō͘ jı̂-tông hoat-ta̍t su-iàu tio̍h Siōng-tè ê pang-chān, che m̄-bián koh kóng-khí. Tı̄ Jı̍t-pún ê Kiōng-lē-hoē í-keng oá beh 200 ūi, chóng-sı̄ iáu boē ū Kiōng-lē-hoē ê kàu-hoē iáu chin chē, kı̂-sı̍t tı̄ chı̍t ê kàu-hoē tio̍h-ài ū 3-4 ūi ê Kiōng-lē-hoē. Tio̍h chiàu nı̂-lêng kap lâm-lú ê hun-pia̍t lâi siat, thiaⁿ kóng Chú-jı̍t-o̍h ū 1200 ūi, nā án-ni chı̀-chió tio̍h ū 400 ê Kiōng-lē-hoē, chiah ē thang kap Chú-jı̍t-o̍h tâng tô͘-bô͘ jı̂-tông ê chong-kàu-tek hoat-ta̍t, nā Chú-jı̍t-o̍h ū 1200 ūi, Kiōng-lē-hoē chiah ū 200 ūi, toā to-sò͘ ê jı̂-tông ē pı̀ⁿ phoà-siùⁿ ê, kan-ta chhiú hoat-ta̍t iā kha bô hoat-ta̍t, oán-jiân chhin-chhiūⁿ siáu-jı̂n-kok ê lâng, kan-ta khoàⁿ-tio̍h kiám m̄-sı̄ chin hó-chhiò? Tùi í-siōng só͘ lūn chiū ē chai Chú-jı̍t-o̍h kap Kiōng-lē-hoē sı̄ ū loā-nı̍h bı̍t-chhiat ê koan-hē. Tı̄ Jı̍t-pún ū “Jı̍t-pún Kiōng-lē-hoē tông-bêng”, i ê pún-só͘ sı̄ tı̄ Kong-san. Múi goe̍h ū hoat-hêng “Kiōng-lē-hoē cha̍p-chı̀”.