Kài-siāu Sèng-oē

“Choè-āu ê Boán-chhan” 1943 nı̂ 8 goe̍h, Bí-kun khong-sı̍p Ì-tāi-lı̄ ê Bí-lân (Milan) toē-hng ê sı̂, ū nn̄g lia̍p chà-tân hiat tı̄ 15 sè-kí só͘ kiàn-tio̍k ê Sèng Má-lı̄-a Siu-tō-ı̄ⁿ. Chin kai-chài, hit ê sè-kài choè chhut-miâ, choè pó-poè ê chhiûⁿ-piah, ū oē hit sè-kí choè chhut-miâ, choè pó-poè Bûn-se Sian-siⁿ (Leonardo da Vinci) choè toā chok-phín, “Choè-āu ê boán-chhan.” Chit tiuⁿ bêng-oē tı̄ 15 sè-kí chhut-sı̀ í-lâi siông-siông gū-tio̍h chéng-chéng ê gûi-hiám, kàu-taⁿ í-keng ū 3, 4 pah tang, iáu-kú tı̄ hit tè piah hō͘ chèng-lâng o-ló chheng-chàn. Cha̍p-gō͘ sè-kí boé, Bí-lân 大公爵Ludovico Sforza ê kiong-têng, sı̄ Au-chiu chhut-miâ súi ê chı̍t ê. Chit ê thâi-sí hông-tè chhoàn-ūi ê thóng-tı̄-chiá chin hò͘ⁿ ha̍k-gē. I chhiáⁿ chin choē chin ū ha̍k-būn ê ha̍k-chiá, i-seng, bí-su̍t-ka, tı̄ i ê kiong-lāi. Ūi-tio̍h beh lı̄-iōng in ê châi-lêng; siông-siông tı̄ kiong-lāi kú-hêng toā iân-sia̍h, chí-tēng in tio̍h choè chong-kàu-siōng, á-sı̄ tiat-ha̍k-siōng ê piān-lūn chò û-hèng ê chiat-bo̍k. Thian-bûn-ha̍k-chiá tio̍h ū-giân ú-tiū bı̄-lâi ê tāi-chı̀. Liān-kim-su̍t ê lâng tio̍h piáu-ián sin ê hoat-bêng. Iàn-hoē-tiong nā ū kùi hu-jı̂n iàu-kiû kóng, “Hō͘ goán khoàⁿ sim-sek ū chhı̀-kek ê mı̍h.” chiah ê 多才多藝 ê lâng, chiū chhut-hiān khai-sí tián pún-sū, nā ū jia̍t-lia̍t piān-lūn, tı̀-sú seⁿ-khí chhiong-tu̍t, hiah ê chng-thāⁿ chin súi ê kùi hu-jı̂n, chiū khah moá-chiok. Bí-su̍t-ka ūi-tio̍h án-ni, sı̂-sı̂ lô-le̍k lâi gián-kiù kok-chióng mı̍h, ài tı̄ kiong-lāi chhut-miâ hō͘ lâng o-ló. 米蘭公爵ê bó͘ (Beatrice hū-jı̂n), iā-sı̄ chı̍t ūi hò͘ⁿ gē-su̍t ê hū-jı̂n-lâng; i 16 hoè kiat-hun, kàu Bí-lân kok ōng-sēng ê sı̂, tú-tú 20 hoè, chhin-chhiūⁿ gín-ná ài hoaⁿ-hí khoài-lo̍k, hō͘ chit ê hoan-hoa ê ông-kiong, ke chı̍t lúi hoe. Sui-jiân sı̄ chı̍t ê siàu-liân bí-lē ê hū-jı̂n, i chin ū châi-tiāu, tùi chèng-tı̄-siōng ê chhiú-toāⁿ pí 公爵 khah ū, só͘-í kok-ka ê kè-oē, im-bô͘ i lóng ū pang-chān 公爵; sui-bóng ū kúi-nā-ūi goā-sek thióng-ki, iáu-kú ông choè-thiàⁿ ê chiū-sı̄ Beatrice, nā ūi-tio̍h ài hō͘ i hoaⁿ-hí, bô-sioh chē-chē ê súi-saⁿ, chu-pó, la̍h-káu, si, tô͘-oē téng-téng hiàn hō͘ i. Tı̄ chit khoán hòng-chhiòng chhia-hoâ ê khoân-kéng, chin oē thang sán-seng chhàn-lān sin ê sı̂-tāi. Leonar-do da Vinci (達文西) sı̄ chı̍t ūi toā oē-ka, im-ga̍k-ka, kiàn-tio̍k-ka kiam tiat-ha̍k-ka, chū-jiân ài tı̄ kiong-lāi piáu-hiān i ê châi-lêng. I siá chı̍t tiuⁿ phoe hō͘ Bí-lân 公爵 kài-siāu ka-kı̄ kóng, “Goá oē chò kok-chióng chiàn-cheng bú-khı̀; oē ka-cho̍k ê siōng, tı̄ hô-pêng sı̂-tāi oē kiàn-tio̍k kı̀-liām-pi, khui ūn-hô.” Chit khoán ū châi, koh ū gē ê lâng, tú-tú sı̄ Bí-lân 公爵 só͘ khiàm-ēng--ê; má-siōng kiò i chē kiong-lāi toā-ūi, chin kín i pı̀ⁿ-choè chı̍t ūi iú-miâ ê lâng, chin choē ha̍k-seng chiū-kūn i, i só͘ oē ê tô͘, á-sı̄ kı̂-thaⁿ siat-kè, hō͘ lâng chin o-ló. Tiau-khek, chhiûⁿ-siâⁿ, chiàn-cheng bú-khı̀, chò chı̍t tiâu ūn-hô, Bí-lân 公爵 hu-jı̂n (Beatrics) kap i kiáⁿ-jı̂ ê siōng, í-kı̍p kiong-lāi kùi hū-jı̂n ê siōng, lóng sı̄ i chı̍t pō͘-hūn ê chok-phín. I siông-siông siūⁿ ài chò úi-tāi ê kang-tiâⁿ, chiū-sı̄ kiong-lāi só͘ bô, hi-kı̂ ê mı̍h. Tı̄ kiong-lāi ū siat-kè chı̍t chiah kim-sai, ēng āu-kha khiā-teh, chhùi oē thò͘-chhut phang-hoe. Koh ū chò 5 sek chin súi ê khóng chhiok, iā ū chò chı̍t ê toā lia̍p ê kiû, choán-tōng ê sı̂, oē chhut im-ga̍k ê siaⁿ. M̄-kú Bûn-se Sian-seⁿ bô siūⁿ án-ni chò kàu-gia̍h, i sim-lāi sı̂-siông hi-bōng chò-chhut chı̍t ê choè-toā ê kang-chok, chiū-sı̄ ài tı̄ Sèng Má-lı̄-a ê chhiûⁿ-piah oē choè-āu Boán-chhan ê tô͘. I ê loē-sim kiò i lâi chhòng-chō chit tiuⁿ lâng só͘ m̄-bat piáu-hiān ê pi-chhám chōng-hóng: Chiū-sı̄ Iâ-so͘ choè-āu chı̍t-pái chū-chı̍p I 12 ê sù-tô͘, tùi in kóng, “Lín tiong-kan ū chı̍t lâng beh boē goá.” In chiū saⁿ tùi-mn̄g kı̂-tiong sím-mı̍h lâng beh choè chit ê tāi-chı̀. Tı̄ Bí-lân公爵ê pó-hō͘, hō͘ Bûn-se Sian-siⁿ khai-sí i ê kang-chok, m̄-kú hut-jiân Beatrice公爵hu-jı̂n kap i ê gín-ná koè-sin, i chiū thêng-khùn khı̀ choè in ê bōng-pâi, in-ūi i chin kèng-ài Beatrice, só͘-í tı̄ pi-thòng ê sim-kéng chò chit ê chng-thāⁿ ê kang-chok. Tùi chit-tia̍p í-āu, kiong-lāi toā iàn-hoē bô koh-chài khui, án-ni hoán-tńg hō͘ i khah ū sı̂-kan thang oē chit tiuⁿ tô͘, m̄-kú i oē tio̍h chin bān, in-ūi i hi-bōng chit tiuⁿ tô͘ thang thoân chin kú, chò chin-chiàⁿ ê gē-su̍t-phín, só͘-í i tùi múi chı̍t tiám lóng ū chhim-chhim ê khó-lū. Thiaⁿ-kı̀ⁿ kóng i siông-siông khı̀ Bí-lân siâⁿ ê ke-lō͘ kiâⁿ-lâi kiâⁿ-khı̀, tiām-tiām teh be̍k-sióng, ū sı̂ chēng-chēng chē teh kı̂-tó, siūⁿ chin kú, ū sı̂ hui-siông jia̍t-lia̍t kui jı̍t tı̄ piah-nı̍h oē tô͘, sı̄m-chı̀ boē kı̀-tit lim chia̍h, ū sı̂ kông-kông cháu jı̍p-lâi, tı̄ sù-tô͘ ê bı̄n ke chı̍t-nn̄g oe̍h chiū koh kông-kông cháu chhut-khı̀. I put-lūn sím-mı̍h sı̂ lóng teh siūⁿ kok-ê sù-tô͘ ê sèng-keh, kap hit sı̂ ê piáu-chêng, i siūⁿ kóng sù-tô͘ lóng chham phó͘-thong lâng saⁿ-tâng. Tı̄ i jı̍p chia̍h-pn̄g-thiaⁿ ê sı̂, iā sı̄ lóng teh koan-chhat chia̍h-pn̄g tiong ê lâng-kheh ê it-kú it-tōng, cháiⁿ-iūⁿ ēng chhiú , kiaⁿ-tio̍h ê sı̂, in ê ba̍k-bâi án-cháiⁿ-iūⁿ tiàu khí-lâi. Bô lâng chai-iáⁿ chit tiuⁿ tô͘ sı̄ oē loā-kú, ū lâng kóng Iâ-so͘ ê thâu siūⁿ cha̍p nı̂ kú. Hit ê Siu-tō-ı̄ⁿ ê thâu-lâng tòng-boē-tiâu, siá phoe hō͘ 公爵 kóng, “公爵 hit tiuⁿ piah-tô͘ kan-ta chhun Iû-tāi ê thâu-khak iáu-boē oân-sêng; m̄-kú Bûn-se chı̍t nı̂ kú lóng bô lâi bong chit tiuⁿ choè-āu ê Boán-chhan lah.” 公爵 chin siū-khı̀, kiò i lâi, tng-bı̄n chiong chit tiuⁿ phoe hō͘ i khoàⁿ. Bûn-se iā toā siū-khı̀ kóng, “Chit ê lâng tàu-té chai-iáⁿ sím-mı̍h sı̄ tô͘! I kóng goá chı̍t nı̂ kú bô khı̀ hia, m̄-kú án-ni boē thang piáu-sı̄ goá bô koan-sim chit tiuⁿ tô͘, goá ta̍k-jı̍t khı̀ hā-kip siā-hoē chhoē goá khiàm-ēng ê lâng, kàu taⁿ iáu chhoē lóng bô chı̍t ê ha̍h goá ê ı̀-sù, kiám-chhái chit ê lāu-thâu khó-í chò Iû-tāi ê bô͘-hêng.” I bô sit-chı̀, kè-sio̍k oē kàu oân-sêng, sûi-sı̂ tit-tio̍h choè ko ê siōng-chàn. “Choè-āu ê Boán-chhan” ê úi-tāi, miâ-siaⁿ hn̄g-hn̄g pò-iông kàu choân Au-chiu. Chit tiuⁿ tô͘, chhin-chhiūⁿ Sèng Má-lı̄-a Siu-tō-ı̄ⁿ lāi ê chı̍t keng chhù, ū thian-pông, ū êⁿ-á, tùi thang-á ū khoàⁿ-kı̀ⁿ chheⁿ-sek ê Sek-an soaⁿ, toh-téng chhu tn̂g-tn̂g ê toh-kin, téng-bı̄n ū poâⁿ, poe, to kap piáⁿ. Bı̄n tài iu-iông teh hoân-ló ê Iû-tāi, seng-khu thêng khí-lâi, chhiú-kut gı̄-gı̄-chhoah, gı̄m hit ê chı̂ⁿ-tē-á chin ân. Pí-tek tı̄ i āu-bı̄n thiàu khí-lâi, chhin-chhiūⁿ teh mn̄g hiah ê sù-tô͘ kóng, “Boē Chú ê sı̄ sím-mı̍h lâng?” I ê gı̂n-sek ê thâu-khak hoat-chhut chhin-chhiūⁿ hoé ê jia̍t-lia̍t kap kín-kip. Ǹg Sek-an soaⁿ hn̄g-hn̄g ê kéng-tı̀ ê thang-á hit pêng, Iâ-so͘ chē tı̄ Iok-hān kap Se-pí-thài ê kiáⁿ Ngá-kok ê tiong-kan, I ê bı̄n chhin-chhiūⁿ gín-ná lóng bô siâ-liām, ū lı̂n-bín ê piáu-chêng. Chit tiuⁿ tô͘ tàu-tí oân-sêng liáu á-boē? Kin-kù le̍k-sú ê kı̀-chài, tı̄ 1499 nı̂, Hoat-kok Lo͘is ū chı̀n-kun jı̍p Ì-tāi-lı̄, tùi Bí-lân koáⁿ-chhut 公爵, hit sı̂ Bûn-se Sian-siⁿ iáu-kú teh siu-chéng chit tiuⁿ bêng-oē, bô loā-kú i iā hō͘ lâng koáⁿ-chhut Bí-lân, só͘-í chit tiuⁿ tô͘ tı̄ Bûn-se Sian-siⁿ ê sim-tiong sı̄ iáu-boē oân-sêng, Lo͘is kàu Bí-lân chiū sûi-sı̂ cháu-khı̀ Sèng Má-lı̄-a Siu-tō-ı̄ⁿ khoàⁿ chit tiuⁿ Sèng-oē “Choè-āu ê Boán-chhan,” khoàⁿ chin kú, m̄-kam lı̄-khui; chiū kiò i ê pō͘-hā kā in kóng, “Chiong chit ê ku̍t tńg-lâi Hoat-kok.” Tı̄ chit ê phò-hoāi kang-chok í-chêng, ū chhut chı̍t ê sı̂n-jiah, chiū-sı̄ ū lâng tùi i tiong-kò, i chiū pó-choân chit ê bô hō͘ lâng phò-hoāi, m̄-kú kı̂-thaⁿ Bí-lân siâⁿ-lāi ê hó mı̍h lóng chhiúⁿ kàu khang-khang. Sui-bóng Bûn-se ēng te̍k-pia̍t ê châi-tiāu lâi oē, Bí-lân ê khı̀-hāu chin sip, só͘-í āu-lâi chiām-chiām siⁿ-chhut chı̍t têng pe̍h-mo̍͘h. Tô͘ ê sek-chhái iā sit kng-bêng. 1517 nı̂, le̍k-sú-siōng chiū ū kı̀-chài kóng, “Che sı̄ chı̍t tiuⁿ choè iu-siù ê bêng-chok, m̄-kú khai-sí sún-hoāi, chit ê siau-sit thoân chhut í-āu, choē-choē lâng khai-sí ài lâi siu-lí. 1796 nı̂, Ná-pho-lûn chiàm Bí-lân ê sı̂, iā jı̍p lâi khoàⁿ, tı̄ chit ê beh pháiⁿ-khı̀ ê bêng-oē chêng, siū liáu chin toā ê kám-tōng; kiò i ê pō͘-hā m̄-thang sún-hoāi i, nā sı̄ hiah ê peng-á ēng chio̍h-thâu-á sún-hoāi choē-choē só͘-chāi. Chin choē oē-ka gián-kiù pó-chûn ê hong-hoat. Kàu tē-jı̄ chhù sè-kài tāi-chiàn, bô hoat-tō͘, chiū ēng soa-pau thia̍p tı̄ chhiûⁿ-á ê sı̀-bı̄n lâi pó-hō͘ i. Chà-tân phò-hoāi Sèng Má-lı̄-a Siu-tō-ı̄ⁿ chin thiám, to̍k-to̍k chit ê piah oân-choân chûn-chāi. Í-āu choē-choē lâng ēng kho-ha̍k ê hong-hoat, chiong chit ê piah ka jia̍t, he̍k-sı̄ boah-iû, kàu lō͘-boé tit-tio̍h sêng-kong. Koh chhut-hiān kúi-nā sè-kí am-ba̍t ê kng. Chit-tia̍p chin-chiàⁿ tit-tio̍h kiù lah. Lán siong-sı̀n chit tiuⁿ “Choè-āu ê Boán-chhan” oē tàng éng-kiú chûn-chāi hō͘ lâng o-ló. (Tâi-oân Kàu-hoē-kong-pò 761-764 koàn; 1952 nı̂ 5-8 goe̍h)