Kai Bo̍k-su ê Toān-kı̀ 03

Ùi Wiki Tô·-su-kóan
Tē 3 Chiuⁿ 
Lūn Hoan-kài ê thoân-tō. 
Lūn Hoan-kài thoân-tō ê sū thang hun choè 4 khoán lâi lūn :(1) Tiàm tı̄ soaⁿ-téng ê chhiⁿ-hoan ê thoân-tō. (2) Pı̂ⁿ-po͘-hoan kan ê thoân-tō. (3) Lâm-sı̀-hoan kan ê thoân-tō. (4) Biâu-lek toē-hng se̍k-hoan-kan ê thoân-tō. 
Tē-it, lūn thoân tō-lí hō͘ chhiⁿ-hoan thiaⁿ hit-ê sêng-chek khiok sı̄ bô sím-mı̍h te̍k-pia̍t thang kóng ê só͘-chāi, só͘-í lūn chit hāng ài séng-lio̍k. 
Tē-jı̄, lūn tı̄ Kat-má-lân pı̂ⁿ-goân ê pı̂ⁿ-po͘-hoan kan ê pò͘-tō. Kai Bo̍k-su í-keng tāi-khài tı̄ Hàn-jı̂n-tiong siat-kàu chheng-chhó liáu-āu, só͘-í koh chù-ı̀ tı̄ tang-pak-pō͘ ê pı̂ⁿ-po͘-hoan, ài beh khı̀ chín-kiù in thang thoat-lı̄ mô͘-kúi ê chhiú-thâu, só͘-í Kai Bo̍k-su chhoā pún-toē ê tiúⁿ-ló kap ha̍k-seng chiū khí-sin. 
Lūn tang-pak-pō͘ ê Kat-má-lân ê pı̂ⁿ-goân pí hái-nı̍h ū khah kē. Koh-chài hō͘-chúi ū pí pa̍t só͘-chāi khah choē, só͘-í lō͘ put-sı̂ chiùⁿ-lap-lap, chhut-goā chin bô lı̄-piān. Kai Bo̍k-su khí-thâu sı̄ ài tùi hái-kı̂ⁿ khah ta ê só͘-chāi khı̀, m̄-kú boē-oē ta̍t thoân tō-lí ê bo̍k-tek, só͘-í ko͘-put-chiong tio̍h tùi lāi-tē jı̍p-khı̀, peh soaⁿ lo̍h niá, siông-siông tú-tio̍h chhiⁿ-hoan cha̍h tı̄ lō͘-nı̍h teh thâi lâng, chı̍t pái i ū khoàⁿ-kı̀ⁿ sı̀ ê Hàn-jı̂n ūi-tio̍h in ê tâng-phoāⁿ hō͘ chhiⁿ-hoan thâi-khı̀, tāi-ke teh cháu, chóng-sı̄ chhiⁿ-hoan iáu teh jip in sı̀ ê lâng. Kai-chài Kai Bo̍k-su in chı̍t tūi lóng bô tāi-chı̀, sı̄ ūi-tio̍h hiah-ê pún-toē ê tiúⁿ-ló kap thâu-lâng chin ióng ê iân-kò͘. Chóng-sı̄ in tāi-ke hit àm tú-tio̍h bê-lō͘ tı̄ bí-tiân ê tiong-kan, āu-lâi ū khoàⁿ-tio̍h chı̍t tui chháu-khûn, tāi-ke chiah tiàm tı̄-hia kè-mı̂, kàu tē-jı̄ àm kai-chài oē tit thang hioh tı̄ chı̍t keng chháu-chhù-á, chóng-sı̄ bô sı̀-bı̄n piah, in-ūi lóng tó--lo̍h-khı̀, hit àm ūi-tio̍h put-chí koâⁿ, só͘-í tāi-ke lóng bô khùn, thiⁿ-kng chiū khı̀ chng-nı̍h sı̀-koè pò͘-tō. M̄-kú m̄-nā in m̄ thiaⁿ tō-lí, hoán-tńg hoah kóng, “Hoan-á lâi lah.” Ū ê kho͘ ok-káu beh kā in kā. 
Āu-lâi khı̀ tē-jı̄ chng thoân-tō ê sı̂ ia̍h sı̄ án-ni. Tē-saⁿ chng ia̍h siâng khoán, só͘-í hiah-ê ha̍k-seng ū lâng put-chí sit-chı̀, chóng-sı̄ Kai Bo̍k-su choân-jiân bô sit-chı̀, ná an-ùi in ná chı̀n-hêng. Teh kiâⁿ ê sı̂ tú-tio̍h saⁿ ê thó-hı̂ lâng chhiáⁿ in tio̍h khı̀ in hit chng thoân tō-lí. Kai Bo̍k-su in tāi-ke chin hoaⁿ-hí chiū kap in khı̀. Tiàm tı̄ hit chng thâu-lâng ê chhù-chêng kóng tō-lí. Àm-sı̂ koh-khah choē lâng lâi thiaⁿ, tāi-ke lóng ka-kı̄ kia̍h í-liâu lâi chē. Keh àm ia̍h sı̄ chin-choē lâi thiaⁿ, m̄-nā thiaⁿ, ia̍h ū mn̄g, chin hoaⁿ-hí, āu-lâi soà beh khí chı̍t keng choè kóng tō-lí ê só͘-chāi, ūi-tio̍h hiah-ê chòng-teng chin chhut-la̍t, ēng tek-pâi-á khı̀ lâm-pêng chài châi-bo̍k lâi khí chhù,ēng chháu khàm chhù-téng,án-ni chı̍t keng sok-sêng ê pài-tn̂g liâm-piⁿ chiū hó. Só͘-í Kai Bo̍k-su in tiàm hia kúi-nā lé-pài kú, kà-sı̄ hia ê lâm-hū ló-iù, hō͘ in o̍h gı̂m-si téng-téng. 
Hit-sı̂ koh ū tùi pa̍t chng phài chóng-tāi lâi chhiáⁿ Kai Bo̍k-su in tio̍h khı̀ in hit só͘-chāi kóng tō-lí. Kai Bo̍k-su hit àm ū chhiáⁿ hiah-ê chóng-tāi saⁿ-kap tı̄-hia kı̂-tó. Chiah-ê chóng-tāi thiaⁿ-tio̍h nn̄g-pah goā ê lâm-lú teh gı̂m-si toā siū kám-kek. Kai Bo̍k-su ū ún beh khı̀, só͘-í kiò Giâm Chheng-hoâ choè thâu, ia̍h sı̀n-chiá pâi choè nn̄g lia̍t tè tı̄ āu-bı̄n, ná gı̂m-si ná tùi hit chng jı̍p-khı̀. Āu-lâi chit chng ê lâng lóng-chóng sı̀n tō-lí, kap khí lé-pài-tn̂g, tāi-ke chin jia̍t-sim pài Siōng-tè, chhin-chhiūⁿ án-ni chı̍t chng kè chı̍t chng tı̍t-tı̍t lâi kui-oá Ki-tok-kàu. 
Kai Bo̍k-su āu-lâi ū koh khı̀ kàu So͘-ò ê ke̍k-lâm ū chı̍t-chng kiò-choè Lâm-hong-po͘, tı̄-hia ê peh-sı̀ⁿ lóng bô chı̍t-sut-á ū sı̀n sı̂n ê koan-liām tı̄-teh, só͘-í khí-thâu khı̀ ê sı̂, hō͘ in koáⁿ--chhut-lâi, āu-lâi koh khı̀, tú jı̍t beh àm, tāi-ke lo̍h-soaⁿ beh kàu chng ê sı̂, chiah lo̍h sai-pak-hō͘, tāi-ke beh cháu khı̀ hioh chı̍t keng chhù, hō͘ hit keng ê chhù-chú sı̂ kóng, “Goán bô chhù thang chioh hoan-á hioh.” Chı̍t keng kè chı̍t keng, lóng kā i chhiáⁿ kap sı̂, lóng bô khó-lı̂n in tāi-ke tı̄ mn̂g-goā teh hō͘ hō͘ ak, ta̍k ê mn̂g koaiⁿ kàu ba̍t chiuh-chiuh. Hō͘ choè i tı̍t-tı̍t lo̍h, thài-pêng-iûⁿ ê hong-éng ná ek ná oá hoāⁿ lâi lah. Taⁿ tang-pêng mı̄ toā hái, pak-pêng sı̄ káng-oan, ia̍h sai-pêng sı̄ chhiⁿ-hoan teh tiàm ê soaⁿ-toē, koh lâm-pêng sı̄ koân ê soaⁿ. Só͘-í in tāi-ke soà siūⁿ lóng bô hoat-tō͘, āu-lâi koh khoàⁿ-kı̀ⁿ chı̍t keng chhù, ko͘-put-chiong koh khı̀ chhı̀ khoàⁿ teh, hit keng chhù ê lâng ia̍h sı̄ kóng bô ūi thang chioh lâng, chóng-sı̄ khoaⁿ-khoaⁿ koaiⁿ mn̂g liáu-āu, koh tiap-á-kú ū chı̍t ê lāu-lâng khui mn̂g chhut lâi kóng, “Nā-sı̄ gû-tiâu-piⁿ hó, chiū ū.” Nā-sı̄ chit-tia̍p m̄-sı̄ teh kéng só͘-chāi ê sı̂-chūn, só͘-í tāi-ke tè hit-ê lāu-lâng jı̍p khı̀. Kai Bo̍k-su in tāi-ke lóng jı̍p-khı̀ tı̄ gû-tiâu-lāi, tāi-ke chē tı̄ chháu-téng, chin hoaⁿ-hí kám-siā Siōng-tè, in-ūi ū chı̍t só͘-chāi thang siám-pı̄ hō͘, chóng-sı̄ ūi-tio̍h tı̄ in sin-piⁿ ū chúi-gû teh khùn, siông-siông kô͘ⁿ hit khoán gû teh khùn ê siaⁿ, koh chhàu-bı̄ moá sı̀-koè, ia̍h tāi-ke pak-tó͘ koh chin iau, siūⁿ ài chiong in só͘ toà ê mı̍h chhòng tām-po̍h lâi chia̍h, m̄-kú bô teng-hé, só͘-í ko͘-put-chiong tāi-ke thun-lún hō͘ i iau, tú siūⁿ beh khùn ê sı̂-chūn, hit-ê lāu-lâng chú chı̍t koá ám-bê-á phâng lâi beh hō͘ in chia̍h. Tı̄ chit khoán só͘-chāi só͘ keng-giām ê kéng-gū, hō͘ tong-sı̂ ê sı̂n-ha̍k-seng tit-tio̍h boē kóng-tit hó ê kà-sı̄, tāi-ke ê sim it-hoat kian-kò͘, siⁿ-khí boē sǹg-tit ê thun-lún la̍t. Keh thiⁿ-kng, Kai Bo̍k-su in kā lāu-lâng seh-siā liáu-āu, chiū koh tùi chı̍t-chng miâ kiò-choè Kau-kau-á hia khı̀, tı̄ chit chng chin gûi-hiám, in-ūi peh-sı̀ⁿ bat ēng káu-bah ké-choè lo̍k ê bah lâi boē chhiⁿ-hoan, tı̀-kàu in tāi-ke chin pháiⁿ kám-chêng, put-sı̂ ài saⁿ kong-kek, só͘-í in m̄-káⁿ tiàm hia, chiah koh khı̀ Lâm-hong-po͘ saⁿ-lı̄ iok chı̍t lí goā lō͘. Taⁿ chit hāng sı̄ 50 goā nı̂ chêng ê sū, chóng-sı̄ í-āu ū lâng koh poaⁿ-khı̀ hia khiā-khí, m̄-kú ūi-tio̍h koâⁿ-jia̍t-chèng lâi sí ê lâng chin-choē, só͘-í āu-lâi chiah chhun ū cha̍p-goā ke nā-tiāⁿ. Lūn chhiⁿ-hoan ê oàn-hūn iáu-boē siau-bô, nā-sı̄ toā lâng lóng chhut-khı̀ thó-hı̂ ê sı̂, bô-lūn hū-jı̂n-lâng á-sı̄ gín-ná lóng cháu-khı̀ bih tı̄ lé-pài-tn̂g, in-ūi kiaⁿ hō͘ chhiⁿ-hoan thâi--khı̀. Kai Bo̍k-su chit pái chhut-khı̀ goā-bı̄n kiâⁿ-iû ê sı̂, ū thiaⁿ-kı̀ⁿ ēng chhùi pûn kı̂-ı̄ⁿ ê siaⁿ, chai-iáⁿ sı̄ chhiⁿ-hoan, só͘-í ū siám-pı̄ in. 
Lūn kàu-hoē tı̄ Kat-má-lân pı̂ⁿ-iûⁿ chiām-chiām ū ke-thiⁿ, chhin-chhiūⁿ Ki-á-liâu, Lâm-á-lı̂n, Sin-siā, Táⁿ-má-ian, kap Lau-lau-á, í-goā kè-kiōng ū 19 ūi, koh tō-lí chiām-chiām bêng, hoaⁿ-hí khı̀-sak ngó͘-siōng ê lâng ū kúi-nā pah ke, taⁿ cháiⁿ-iūⁿ oē án-ni, che bô m̄-sı̄ tùi tı̄ Kai Bo̍k-su ê un-khûn, bô hiâm kan-khó͘, chhut-la̍t thoân tō-lí ê kiat-kó. 
(3) Tı̄ Kı̂-lâi pı̂ⁿ-goân ê Lâm-sı̀ hoan-kan pò͘-tō. Lūn Kı̂-lâi pı̂ⁿ-goân sı̄ tı̄ Tang-pō͘ ê hái-hoāⁿ pı̂ⁿ-goân. Tı̄-hia ū Chi-ná kun-iâⁿ ê Chū-chāi-só͘, koh ia̍h ū Hok-kiàn kap Kńg-tang ê ı̂-bı̂n. Koh tı̄ soaⁿ-kha sı̀-koè ia̍h ū tām-po̍h pı̂ⁿ-po͘ hoan teh khiā-khí, chóng-sı̄ toā pō͘-hūn lóng sı̄ hō͘ Lâm-sı̀ hoan-á chiàm-khı̀. Chit só͘-chāi bô chhin-chhiūⁿ Kat-má-lân pı̂ⁿ-goân hiah-nı̍h khai-khún, in-ūi tı̄ sı̀-bı̄n lóng iáu ū chhiⁿ-hoan chin choē teh tiàm. Tı̄ chit só͘-chāi ū chı̍t-lâng sı̄ khah chá bat tiàm tı̄ Tām-súi Lí-ha̍k-tông Tāi-chu-ı̄ⁿ (hiān-sı̂ Tām-súi Tiong-o̍h ê kū hāu-sià) ê lāi-bı̄n teh choè chóng-phò͘, i put-sı̂ ū tùi Kai Bo̍k-su thiaⁿ-tio̍h tō-lí,só͘-í i pún-sin tı̄ chit só͘-chāi bat pò͘-tō hō͘ lâng thiaⁿ, ia̍h Kai Bo̍k-su siông-siông lâi sûn, soà khoàⁿ kàu-hoē ê chêng-hêng, i ū koh thoân khah khoah lâi khóng-tiong kàu-hoē. Tı̄ Se-le̍k 1890 nı̂ 9 ge̍h 2 hō, ū tit-tio̍h ki-hoē tùi So͘-ò chē chûn beh khı̀ Kı̂-lâi pı̂ⁿ-goân ê só͘-chāi. Teh kò chûn ê lâng ū la̍k ê, koh lóng sı̄ sı̀n tō-lí ê lâng. Chhut-hoat ê jı̍t ū chin-choē ê sı̀n-tô͘ tú tı̄ beh khui chûn ê sı̂ lâi sàng i, tāi-ke toā-siaⁿ ná gı̂m-si ná chhut-phâng. Kàu keh-jı̍t ê chiàⁿ-ngó͘ chiū kàu-ūi, hit jı̍t thiⁿ-khı̀ chin-joa̍h ū 120 tō͘, tāi-ke tùi Hoe-liân-káng chiūⁿ-lio̍k. Hoe-liân-káng sı̄ choè Kı̂-lâi pı̂ⁿ-goân tē-it ê káng, tı̄ koe-lō͘ ê lióng-pêng ū nn̄g lia̍t ê chháu-chhù, koh ia̍h ū kun-iâⁿ tı̄-hia. Kai Bo̍k-su in chı̍t-ē chiūⁿ-lio̍k, peh-sı̀ⁿ lóng chū-chı̍p lâi kā in kiong-hí, iân-lō͘ ū pêng-an, koh ū Tiong-kok koaⁿ kià phoe khı̀ beh chhiáⁿ Kai Bo̍k-su, ia̍h ū khan-bé beh khı̀ hō͘ i khiâ. Kai Bo̍k-su in oē tit-tio̍h chit khoán ı̀-liāu goā ê hó thāi-gū, lóng sı̄ tùi chit-ê chóng-phò͘ ê tı̀-ı̀m, só͘-í Kai Bo̍k-su sûi-sı̂ khiâ-bé khí-sin kàu beh àm chiū kàu hit-ê chóng-phò͘ ê chhù kap i kiâⁿ tùn-chhiú ê lé, tāi-ke saⁿ-kı̀ⁿ chin hoaⁿ-hí. Hit-ê chóng-phò͘ thoân-tō ê lé-pài-tn̂g khiok sı̄ bô joā-toā keng, chhù-téng ēng chháu khàm, hit àm sûi-sı̂ lâng chū-chı̍p kàu pài-tn̂g cha̍t-cha̍t, ū ê tio̍h khiā tı̄ goā-bı̄n. Hit àm Kai Bo̍k-su bô kóng tō-lí, kan-ta sı̄ chhâ mn̄g sı̀n-chiá ê chêng-hêng, hiah-ê lâng put-chí ū khiân-sêng ho̍k-sāi Siōng-tè ê khoán, ta̍k lâng lóng bô koh pài ngó͘-siōng, chóng-sı̄ ūi-tio̍h thàn Tiong-kok koaⁿ ê bēng-lēng, só͘-í tāi-ke ngó͘-siōng chiàu-goân chhāi teh, lóng m̄-káⁿ húi-hoāi. Kai Bo̍k-su thiaⁿ-liáu liâm-piⁿ khiâ-bé khı̀ kun-iâⁿ kı̀ⁿ hit-ê tiúⁿ-koaⁿ, kap i kóng-oē ê sı̂, hiah-ê kun-jı̂n chin-choē tı̄ Tām-súi kap Koe-lâng bat i, koh ia̍h ū bat hō͘ i táⁿ-tia̍p pı̄ⁿ ê put-chí choē, hiah-ê peng-á put-chí ū teh siàu-liām i ê un-chêng, só͘-í liâm-piⁿ èng-ún kóng beh hō͘ in tû ngó͘-siōng. Keh-jı̍t Tiong-kok koaⁿ choè thâu chhoā lō͘, ia̍h ū choē-choē ku-lí kng toā-kha ê láng tùi ta̍k keng ê chhù-bı̄n chêng lâi put hiah-ê ngó͘-siōng khı̀ sio, koh ēng toā keng ê biō choè kàu-hoē-tn̂g ;sı̍t-chāi tı̄ Kı̂-lâi pı̂ⁿ-goân thang kóng sı̄ Ki-tok Hok-im ê toā sèng-lı̄. Che ia̍h sı̄ ūi-tio̍h hit-ê chóng-phò͘ thoân-tō chhut-la̍t pò͘-tō ê hó kiat-kó. 
(4)Tı̄ Biâu-lek toē-hng se̍k-hoan-tiong ê pò͘-kàu. Lūn tı̄ Biâu-lek ê toē-hng bô koh ū chhin-chhiūⁿ hit-ê chóng-phò͘ thang tāi-seng thoân, só͘-í Kai Bo̍k-su ūi-tio̍h thoân tō-lí ê iân-kò͘, koh tú-tio̍h chin-choē ê kan-khó͘. Tāi-seng kàu Sin-káng ê sı̂, ia̍h sı̄ bô lâng beh hō͘ in hioh. Chóng-sı̄ tú-tio̍h chı̍t ê kı̂-koài lâng tú-tú sı̄ teh chè-chó͘, só͘-í hoaⁿ-hí chhiáⁿ in jı̍p lâi gı̂m-kı̂ⁿ kha, koh the̍h mı̍h hō͘ in chia̍h. Keh chá-khí Kai Bo̍k-su in chiū tiàm koe-lō͘-nı̍h thoân tō-lí. Chng-bı̂n siū-khı̀ ná hé teh to̍h, ū ê the̍h chio̍h-thâu, ū ê kia̍h thûi-á jı̍p-oá lâi. Thâu chı̍t-jı̍t Kai Bo̍k-su in kan-ta gı̂m-si nā-tiāⁿ, gı̂m-si ê sı̂ ū chı̍t ê chheng-liân lâng the̍h chio̍h-thâu tı̀m Kai Bo̍k-su. Tē-jı̄ jı̍t kap tē-saⁿ jı̍t lóng kan-ta gı̂m-si nā-tiāⁿ. Kàu tē-sı̀ jı̍t peh-sı̀ⁿ chiū khah m̄-káⁿ bô lé, koh ū chı̍t-nn̄g lâng lâi mn̄g tō-lí, chit nn̄g ê sı̄ choè Biâu-lek thoân-tō só͘ tit-tio̍h khí-thâu ê ké-chí. Āu-lâi Kai Bo̍k-su tı̄-hia beh khí pài-tn̂g ê sı̂, ū tú-tio̍h toā toē-tāng, só͘-í hia ê lâng chiū chō iau-giân kóng sı̄ toē-sı̂n teh siū-khı̀ chiah oē án-ni, tāi-ke chhut-la̍t kiáu-chhá m̄ hō͘ in khí pài-tn̂g, chóng-sı̄ kàu-bé ia̍h sı̄ bô hoat-tō͘. Taⁿ tı̄ se̍k-hoan kan ê pò͘-kàu, khí-thâu mā-sı̄ tú-tio̍h chin khún-tio̍k, chóng-sı̄ āu-lâi iû-goân chiàu Kai Bo̍k-su ê ǹg-bāng, choē-choē lâng tùi in ê ngı̄-sim bê-sı̀n hoán-hoé lâi sı̀n Iâ-so͘, choè Siōng-tè chı̄n-tiong ê peh-sı̀ⁿ. 
Tē 4 Chiuⁿ 
Hoat-kok lâi phah Tâi-oân ê sū. 
Kai Bo̍k-su jı̄n-chin chhut-la̍t thoân tō-lí tı̄ Hàn-jı̂n kap hoan-kài ê tiong-kan, tú-tú hē Ki-tok ê toē-ki lo̍h-khı̀ liáu-āu bô joā-kú, put-hēng tú-tio̍h Chheng-kok kap Hoat-kok saⁿ-thâi, liân Tâi-oân ia̍h ū siū éng-hióng, in-ūi Hoat-kok ū lâi chhiúⁿ Tâi-oân, só͘-í toā-toā ū liân-lūi tio̍h Kai Bo̍k-su ê thoân-tō sū-gia̍p. In-ūi lâng ka-bû kóng sı̄ Kai Bo̍k-su khı̀ thong hoan, só͘-í i ê sı̀ⁿ-miā hiám-hiám hō͘ pháiⁿ-lâng siu-sı̍p-khı̀. Hoat-kok ê kun-lām tú iáu tı̄ hái-nı̍h teh-beh kong-kek Tâi-oân ê sı̂, peh-sı̀ⁿ toā siū-khı̀, m̄-nā kan-ta siū-khı̀ Hoat-kok lâng nā-tiāⁿ, chiū-sı̄ liân it-poaⁿ ê goā-kok lâng, kı̂-tiong tē-it hō͘ lâng siū-khı̀ ê sı̄ Soan-kàu-su kap sı̀n-tô͘. Tāi-ke kóng sı̄ Iâ-so͘ sı̀n-tô͘ kap Soan-kàu-su khı̀ chhiáⁿ Hoat-kok lâng lâi, só͘-í peh-sı̀ⁿ lia̍h in sı̄ choè Hoat-kok ê hō͘-oān-chiá, chiū-sı̄ teh thèng-hāu Hoat-kok ê toā-chhèng nā phah, chiū beh soà kong-kek Iâ-so͘ sı̀n-tô͘. Hoat-kok ê kun-lām jı̍p Koe-lâng káng liáu-āu, hit-sı̂ Kai Bo̍k-su ia̍h tı̄-hia. Pháiⁿ-lâng tán beh kong-kek Kai Bo̍k-su. Kai Bo̍k-su ūi-tio̍h beh kian-kò͘ sı̀n-tô͘ ê sim-chı̀, lı̄-khui Koe-lâng liáu-āu, Chheng-kok peng kap Hoat-kok peng í-keng teh kau-chiàn lah, koh bô joā-kú Chi-ná ê phàu-tâi chiū hō͘ in phah-phoà. Tùi chit-tia̍p liáu-āu tú ná bô chèng-hú ê chōng-thài. Pháiⁿ-lâng kia̍h o͘-kı̂ sı̀-koè chhiúⁿ-kiap kap thâi-lâng. 
In só͘ toā oàn-hūn ê sı̄ sı̀n-tô͘ kap pài-tn̂g. Pak-pō͘ tē-it hó ê pài-tn̂g chhit keng lóng hō͘ in thiah-khı̀. Toā-lōng-pōng ê pài-tn̂g hō͘ thiah kàu chhùi-chhùi, koh ēng chng-á thia̍p koân-koân tı̄ bı̄n-téng kô͘ o͘-thô͘ siá jı̄ kóng, “Ou-chhiu lô͘ tó tı̄-chia, i ê tāi-chı̀ taⁿ soah-lah.” Sin-tiàm ê pài-tn̂g hō͘ in húi-hoāi liáu soà the̍h sı̀n-tô͘ ê miâ-phō͘ lâi khoàⁿ, ta̍k lâng to siū in pek-hāi. ū-ê hō͘ in lia̍h-khı̀ tū tı̄ Sin-tiàm khoe ê chúi, soà háng-hoah kóng, nā m̄ pàng-sak Iâ-so͘-kàu beh kā in tū kàu sí, chóng-sı̄ lóng bô chhái-kang. Āu-lâi soà ēng chı̂ⁿ beh lâi boé-siu sı̀n-tô͘ ê sim-koaⁿ, chóng-sı̄ sı̀n-tô͘ lóng bô ài chhap in. Pháiⁿ-lâng thoa in kàu chúi-kı̂ⁿ kóng beh kā in tū sí, in tian-tò ūi-tio̍h Iâ-so͘ ê miâ hoaⁿ-hí ài sí bô ài oa̍h, kàu bé lóng bô hoat-tō͘, chiū kā in tháu-pàng, put-kò ūi-tio̍h in lâi sí ê sı̀n-tô͘ ia̍h put-chí choē. Sui-jiân bô sí ê lâng ū ê hō͘ in ēng thâu-chang thoa khı̀ pa̍k tı̄ chhiū-á, tú ná teh tiàu ka-lé chı̍t-iūⁿ, koh ū-ê hō͘ in lia̍h-khı̀ koaiⁿ, ia̍h ū-ê hō͘ in long tùi thoàⁿ-khòng khang jı̍p-khı̀, cha̍p-goā jı̍t kú lóng tiàm tı̄ o͘-o͘ àm-àm ê khang-lāi, í-goā ê sı̀n-tô͘ sı̀-koè bih. 
Hoat-kok ê kàm-tūi ū tùi Koe-lâng oāⁿ tùi Tām-súi káng lâi. Tām-súi sı̄ Kai Bo̍k-su khiā-khí ê só͘-chāi. Tı̄-chia ū Lé-pài-tn̂g, Lí-ha̍k-tông, Tāi-chu-ı̄ⁿ kap Lú-o̍h. Chiah-ê kiàn-tiok-bu̍t lóng sı̄ hit-sı̂ Tām-súi ū miâ-siaⁿ ê. Hit-sı̂ ūi-tio̍h beh pó-hō͘ tı̄-chia ê goā-kok lâng, só͘-í ū Eng-kok ê chiàn-lām lâi. Koh ū kā Kai Bo̍k-su kóng, tio̍h the̍h i ê mı̍h-kiāⁿ kap toà ka-cho̍k jı̍p chûn-lāi lâi siám-pı̄. Kai Bo̍k-su lâu ba̍k-sái kā in seh to-siā soà kā in sı̂ kóng, i ê tông-pau lóng teh siū hoān-lān, só͘-í i put-jím pàng-sak hiah-ê lâi ka-kı̄ tit-tio̍h pêng-an. 
Koh bô kú chhèng-siaⁿ chiū tân, Kai Bo̍k-su kiaⁿ-liáu i ê gín-ná tio̍h-kiaⁿ, chiū phō in hē tı̄ bı̂n-chhn̂g-kha, koh Kai Bo̍k-su-niû ia̍h sı̄ chin kiaⁿ. Kai Bo̍k-su ū chhoā Giâm Chheng-hoâ kiâⁿ-iû tı̄ chhù bı̄n-chêng, teh khoàⁿ saⁿ-thâi ê hêng-sè sím-mı̍h khoán, hit-sı̂ Hoat-kok ê chhèng-chí toāⁿ tùi Lí-ha̍k-tông lâi, soà phah-phoà chı̍t-kak. Liáu-āu chhèng-chí chı̍t-lia̍p kè chı̍t lia̍p tı̍t-tı̍t lâi, ū chı̍t-lia̍p tùi Lú-o̍h jı̍p-khı̀, ia̍h ū lòng-phoà chhù, koh ū chı̍t-lia̍p ka-la̍uh tùi Kai Bo̍k-su ê chhù bı̄n-chêng lo̍h-khı̀, tú kòng-tio̍h toā tè chio̍h, só͘-í hit tè chio̍h lòng kàu chhùi-iâm-iâm, koh ū chio̍h-phı̀ⁿ thiàu kàu chin koân. Kàu thâi soah ê sı̂, Kai Bo̍k-su in ū khioh-tio̍h sı̀-cha̍p pōng la̍t ê toā chhèng-chí la̍k lia̍p, lóng iáu-bô hoat, só͘-í i ū kín kiò lâng lâi kng khı̀ hiat-lo̍h tı̄ Tām-súi hô; chóng-sı̄ Kai Bo̍k-su kap Giâm Chheng-hoâ sui-bóng sı̄ khiā tı̄ gûi-hiám ê só͘-chāi, ia̍h sı̄ lóng bô chı̍t-sut-á ê sit-táⁿ. 
Taⁿ Kai Bo̍k-su tùi Hoat-kok ê kun-lām chiūⁿ Koe-lâng káng liáu-āu, put-sı̂ hoân-ló kàu-hoē ê sū, ta̍k àm khah-siông lóng bô khùn, tı̀-kàu soà khí ló-mō͘-iām, chóng-sı̄ tit-tio̍h i-seng ê chı̄n-la̍t ū khah hó, m̄-kú sin-thé chin soe-lám, ū sı̂ jia̍t kàu 102 tō͘, sui-jiân chı̄n-la̍t táⁿ-tia̍p iáu-kú sı̄ bô sím-mı̍h hāu-kó, liân i-seng to soà siūⁿ bô hoat-tō͘. Āu-lâi kai-chài tú-tn̄g chı̍t chiah Eng-kok ê khı̀-chûn chài chin-choē ê peng beh khı̀ hō͘ Tō͘ Iok-hān (John Dod ), tú jı̍p káng ê sı̂, chiū kap in chham-siông chiah chiong hiah-ê peng kā i poah kè-lâi ù Kai Bo̍k-su ê thâu-khak,āu-lâi chiah oē khùn, tı̍t-tı̍t khùn saⁿ mı̂ saⁿ jı̍t, tùi án-ni pēⁿ-sè chiū ū chiām-chiām khah hó. Eng-kok Léng-sū khoàⁿ jiáu-loān iáu put-chí gûi-hiám, só͘-í chiong Kai Bo̍k-su ê ke-koàn lóng chài khı̀ Hiong-káng, ia̍h Kai Bo̍k-su pı̄ⁿ hó liáu chiah khı̀ Hiong-káng chhē in. Chóng-sı̄ i put-sı̂ teh siūⁿ Tâi-oân ê kàu-hoē, só͘-í chin ài kín koh tńg-lâi Tâi-oân. 
Āu-lâi i ū chē chûn beh tńg-lâi, kàu beh jı̍p Tām-súi káng ê sı̂ ū siū kong-kek, nā siat-sú koh tı̍t-tı̍t siūⁿ beh jı̍p-káng, tek-khak oē tı̂m--lo̍h-khı̀, só͘-í kàu bé ko͘-put-chiong tio̍h koh oa̍t-lı̀n-tńg tò-khı̀ Hiong-káng. Kai Bo̍k-su āu-lâi ū khı̀ Phı̂ⁿ-ô͘-tó kı̀ⁿ Hoat-kok lām-tūi ê Su-lēng-tiúⁿ-koaⁿ, ia̍h ū tit-tio̍h i ê èng-ún, chiah koh chē chûn tùi Tām-súi chiūⁿ-lio̍k. Cháiⁿ-iūⁿ Kai Bo̍k-su tio̍h khı̀ Phı̂ⁿ-ô͘-tó, in-ūi hit-sı̂ hia sı̄ choè Hoat-kok kun-lām ê kun-kù-toē. 
Tò-tńg-lâi Tâi-oân ê sı̂, sı̀n-tô͘ khoàⁿ-tio̍h Kai Bo̍k-su tāi-ke chin hoaⁿ-hí kàu lâu ba̍k-sái. Chóng-sı̄ Kai Bo̍k-su put-chí hoân-ló soaⁿ-lāi hiah-ê hiaⁿ-tı̄ chí-bē m̄-chai tāi-ke ū pêng-an á bô, só͘-í i ū tùi Eng-kok ê Léng-sū chhéng chı̍t-tiuⁿ lō͘-nı̍h ê thong-kè-chn̄g chiū khí-sin. Hit tiuⁿ thong-kè-chn̄g chiū-sı̄ siá kóng, “1885 nı̂, 3 ge̍h 27 jı̍t Tām-súi Eng-kok Léng-sū-koán. Phoe kià hō͘ Koe-lâng Hoat-kok kun Su-lēng-pō͘ Tiúⁿ-koaⁿ chun-lám: Toà chit tiuⁿ thong-kè-chn̄g ê, sı̄ Eng-kok ê sı̂n-bı̂n, Tâi-oân ê Soan-kàu-su, Sı̂n-ha̍k Phok-sū Kai Joē-lí, i chit pái ài khı̀ Koe-lâng sûn i ê kàu-hoē, koh ài khı̀ Tang-pō͘ thàm Kat-má-lân pı̂ⁿ-iûⁿ ê hiaⁿ-tı̄. Taⁿ chiàu ē-bı̄n só͘ kı̀ ê miâ, chiū-sı̄ goá Eng-kok Léng-sū ài chhéng-kiû Kùi-koaⁿ hoaⁿ-hí, pó-hō͘ i ū chū-iû kap an-choân ê thong-kè chiū-sı̄. I ia̍h ū kap Giâm Chheng-hoâ kap Ia̍p Sūn, nn̄g ê Hàn-jı̂n sı̀n-tô͘ choè-tı̄n.” 
Tām-súi Eng-kok Léng-sū : E. Frater. 
Kai Bo̍k-su toà chit tiuⁿ thong-kè-chn̄g chiū khí-sin, chiong Eng-kok ê kok-kı̂ pa̍k tı̄ tek-ko bé, ná ia̍t ná kiâⁿ. Nā kūn-oá Chi-ná peng ê sı̂, in khoàⁿ-kı̀ⁿ Eng-kok ê kok-kı̂ piáu chun-kèng ê ı̀-sù, chiū niū tiong-ng hō͘ in kè. Kai Bo̍k-su iân-lō͘ pêng-an khı̀, kı̀ⁿ Lâu Bêng-thoân Sûn-bú, chhiáⁿ i tio̍h pó-hō͘ in ê chiân-tô͘. Sûn-bú chin hoaⁿ-hí, èng-ún beh pó-hō͘ in, soà kā in chù-ı̀ kóng, koat-toàn m̄-thang kūn-oá Hoat-kok ê kun-iâⁿ, kiaⁿ-liáu oē hō͘ in thâi-sí. Kai Bo̍k-su in tùi hit-tia̍p liáu-āu, ēng kok-kı̂ oāⁿ choè hiu-chiàn ê pe̍h-kı̂, chiū koh chı̀n-chêng. In tùi Tām-súi-hô chām kè-khı̀ kūn-oá Hoat-kok-kun ê chiàn-tò͘ soàⁿ-lāi, chiong hit ki kı̂ chhah tı̄ thô͘-nı̍h,tāi-ke khiā tı̄ kı̂-á piⁿ teh tán Hoat-kok peng ê ún-chún. Bô kú ū poeh miâ ê peng-á tùi soaⁿ-téng cháu--lo̍h-lâi, koh iô-chhiú kiò in m̄-thang kiâⁿ, chóng-sı̄ in lia̍h choè sı̄ teh kiò in tio̍h chı̀n-chêng, tùi tı̄ gō͘-kái hiám-hiám hō͘ in phah sí. 
Chóng-sı̄ Kai Bo̍k-su kí hiu-chiàn ê kı̂ hō͘ in khoàⁿ, koh kiò kia̍h kı̂-á ê lâng tio̍h kín toā-pō͘ cháu, án-ni hiah-ê peng-á soà m̄-káⁿ phah in. Kai Bo̍k-su nā kàu chı̍t chām, chiū the̍h thong-kè-phiau hō͘ in khoàⁿ, chóng-sı̄ bat Eng-bûn ê bô poàⁿ lâng, só͘-í ēng chhiú-kun kā in am ba̍k-chiu, chı̍t ê khan chı̍t-ê thoa kàu kun-iâⁿ, in-ūi hiah-ê peng-á teh siūⁿ in sı̄ Chi-ná lâng ê thàm-cheng. Kai Bo̍k-su in tng iām-jı̍t ê jia̍t-toē hō͘ in khan teh se̍h chhit tiám cheng kú chiah kàu Koe-lâng Soè-koan, chiū-sı̄ Hoak-kok kun ê pún-iâⁿ Su-lēng tiúⁿ-koaⁿ ê bı̄n-chêng, kàu-ūi tú sı̄ ē-po͘-sı̂ la̍k tiám cheng. Koh teh kiâⁿ ê sı̂ siông-siông hō͘ peng-á thí-chhiò khoàⁿ-khin, ia̍h hit-àm m̄-chún in ka-kı̄ tı̄ lio̍k-toē kè-mı̂, chún siū-lia̍h ê lâng khùn tı̄ chûn-toé-lāi chiah oē ēng-tit. In khí-thâu sı̄ teh kiaⁿ-liáu oē hō͘ Chi-ná peng pháiⁿ khoán-thāi, ūi-tio̍h chhong-bêng ê Sûn-bú Lâu Bêng-thoân ê tı̀-ı̀m, tian-tò siū hó khoán-thāi, koh khí-thâu phah-sǹg tek-khak oē hó khoán-thāi in ê Hoat-kok-kun, soà chhoàn-chhoàn pháiⁿ khoán-thāi in, che sı̄ Kai Bo̍k-su só͘ toā kı̂-koài ê só͘-chāi. Kai-chài hit chiah kun-lām ê Lām-tiúⁿ bat Kai Bo̍k-su, só͘-í chin hó khoán-thāi in, koh hō͘ in tiàm tı̄ chûn-tiúⁿ-sek khùn. Keh chá-khí chûn-tiúⁿ pún-sin chhoā in khı̀ kı̀ⁿ chí-hui ê tiúⁿ-koaⁿ, soà thoè in thiah-bêng hit-ê sū-chêng hō͘ i thiaⁿ, só͘-í hit-ê giâu-gı̂ chiah bô-khı̀. Tùi chit-tia̍p liáu-āu chhut-jı̍p chū-iû chū-chāi, āu-lâi chiah khı̀ Kat-má-lân pı̂ⁿ-goân thàm sı̀n-tô͘.
Koh bô joā-kú Hoat-kok lām-tūi thiat-thè, peng-á ia̍h lóng thiat-thè, só͘-í Kai Bo̍k-su in sı̀-koè sûn kàu-hoē, bô-lūn tá-lo̍h ê lé-pài-tn̂g to lóng tó-hoāi, kan-ta hit-ê kū-jiah kap tún kui-tui ê chio̍h-thâu, kap chng-á-kak nā-tiāⁿ. 
Kai Bo̍k-su choē-choē nı̂ ê khó͘-sim lóng kui o͘-iú. Koh oàn-hūn Kai Bo̍k-su ê Chi-ná-peng thí-chhiò i kóng, “Lóng-chóng bô--khı̀ lah,” hit-ê ı̀-sù sı̄ kóng só͘ thoân ê lóng bô kong-hāu. Chóng-sı̄ sı̀n-tô͘ tı̄ chit-ê hoān-lān ê tiong-kan bô poàⁿ lâng poē-kàu, m̄-nā bô chiù-chó͘ Siōng-tè, tian-tò tāi-ke chin kam-goān ūi-tio̍h tō-lí lâi sí, sui-bóng pháiⁿ-lâng ê to khoà tı̄ thâu-khak-téng ê sı̂ mā sı̄ sim-koaⁿ bô chı̍t-sut-á ê iô-tāng, thiaⁿ-tio̍h chit khoán ê chêng-hêng Kai Bo̍k-su hoaⁿ-hí kàu boē-kò͘-tit. Āu-lâi Kai Bo̍k-su tiau-cha hō͘ pháiⁿ-lâng só͘ phah-pháiⁿ ê gia̍h-siàu tùi Sûn-bú Lâu Bêng-thoân pín-chhéng. Lâu Bêng-thoân iáu-boē siông-bûn khı̀ hō͘ Pak-kiaⁿ chèng-hú ê tāi-seng, chiàu i ka-kı̄ ê ı̀-sù sûi-sı̂ the̍h chı̍t-bān kho͘ hō͘ Kai Bo̍k-su, kóng beh pê i. Kai Bo̍k-su the̍h chiah-ê chı̂ⁿ sûi-sı̂ kín koh khí lé-pài-tn̂g, chiū-sı̄ Sin-tiàm, Báng-kah, kap Sek-kháu chham Toā-tiū-tiâⁿ, sı̄ ēng chiah-ê chı̂ⁿ lâi khí ê. Í-goā ê só͘-chāi ia̍h lóng saⁿ chiap-soà tı̍t-tı̍t koh khí sin ê pài-tn̂g. Só͘-í Chú ê hok-im ê kng chiām-chiām phó͘ chiò tı̄ Tâi-oân Pak-pō͘ ê peh-sı̀ⁿ, toā-toā kám-siā Thiⁿ Pē ê thiàⁿ.