Kau-chiàn ê Siau-sit

Kı̄n-lâi tı̄ Boán-chiu lóng bô sím-mı̍h thiaⁿ-kı̀ⁿ kau-chiàn ê siau-sit. Chóng-sı̄ 8 goe̍h 30 hō tı̄ Hoâ-thài-tó sai-pêng-hoāⁿ, ū chı̍t só͘-chāi hō-chò Chi-ka-kau hia ū toā kau-chiàn. Jı̍t-Ngô͘ sio-thâi gō͘ tiám-cheng kú. Ngô͘ sí-ê ū 130 miâ, Jı̍t sí-siong 7-ê. Jı̍t ū tit-tio̍h Ngô͘ ê kun-chong put-chí chē. Liáu-āu Hoâ-thài-tó lóng an-chēng.

Káng-hô

Taⁿ Jı̍t-Ngô͘ nn̄g kok í-keng sio-thâi nı̂-poàⁿ-kú khah ke. Lióng pêng liáu gı̂n kap lâng ê sèⁿ-miā sǹg bē-liáu, chin khó-sioh ! Kàu āu-lâi Bí-kok ê Toā-thóng-léng chhut-thâu chhiáⁿ lióng kok phài choân koân ê tāi-sı̂n lâi chū-chı̍p gı̄-hô, soah kau-chiàn. Jı̍t-Ngô͘ lóng kam-goān, chiū phài tāi-sı̂n khı̀ Bí-kok ê kiaⁿ-siâⁿ, Hoa-sēng-tùn, chū-chı̍p gı̄-hô.

Tùi khí kau-chiàn kàu lō͘-boé, Jı̍t kiàn-thâi kiàn-iâⁿ, chiū chiàu kong-tō lâi sǹg Ngô͘ eng-kai tio̍h hâng-ho̍k tı̄ Jı̍t só͘ lı̍p káng-hô ê tiâu-khoáⁿ. Hiah ê tiâu-khoáⁿ, kúi-nā tiâu khah iàu-kín--ê ū ı̀n tı̄ 7 goe̍h ê Kàu-hoē-pò 75 bı̄n. Kàu choân-koân tāi-sı̂n chū-chı̍p chiū chai Ngô͘ m̄ kam-goān kúi-nā hāng, chhin-chhiūⁿ Hoâ-thài-tó kap Ou-so͘-lí iân-hoāⁿ kui Jı̍t, m̄ khéng tùi Po͘-iâm-su-tek thè peng, m̄ khéng chiong in cháu-khı̀ Chheng-kok ê chiàn-chûn niū hō͘ Jı̍t, iā m̄ khéng poê-gı̂n. Ūi-tio̍h án-ni-siⁿ, káng-hô ê tāi-chı̀ khí-seng hiám-hiám bē chiâⁿ.

Hiah ê choân-koân tāi-sı̂n gı̄-lūn chin kú, kàu boé Ngô͘-ê kóng nā beh hô tiāⁿ-tio̍h tio̍h kúi-nā hāng chhin-chhiūⁿ Ngô͘ koat-toàn bô beh poê-gı̂n; Ngô͘ m̄ khéng ín cháu-khı̀ Chheng-kok ê chiàn-chûn kui hō͘ Jı̍t; Ngô͘ m̄ khéng iok 25 nı̂ kú bô beh koh phài chiàn-chûn lâi kàu Thài-pêng-iûⁿ; Ngô͘ kam-goān koah Hoâ-thài-tó ê chı̍t poàⁿ kui Jı̍t; kam-goān chiong Boán-chiu hêng Chheng-kok; kam-goān chún Jı̍t chhut-thâu pó-hō͘ Ko-lê; iā kam-goān chiong Boán-chiu ê thih-lō͘ kui Jı̍t. Khah iàu-kín ê tiâu-khoáⁿ chiū-sı̄ hiah ê. Kàu boé Jı̍t in-ūi í-keng tit-tio̍h khí kau-chiàn ê khí-kiàn, iū-koh in-ūi m̄-ài ke-liáu gı̂n kap lâng ê sèⁿ-miā, chiū kam-goān kap Ngô͘ lı̍p soah kau-chiàn ê hô-iok. Lūn káng-hô ê tiâu-khoáⁿ tiāⁿ-tio̍h ê jı̍t-kı̂ chiū-sı̄ 9 goe̍h 2 hō phah chhó-kó, kàu tē 4 hō chiū koat-gı̄. Sı̍t-chāi tio̍h kám-siā Siōng-tè.

Lūn chit ê hô-iok chē-chē lâng kóng Jı̍t chám-jiân siū khek-khui; chóng-sı̄ in-ūi chiàu án-ni kam-goān soah kau-chiàn só͘-í hō͘ se-kok toā o-ló in ê tek-hēng. Se-kok iā chhim-chhim kám-siā Bí-kok ê Tāi-thóng-léng in-ūi i chhut-thâu tàu chiu-soân hô-hó ê sū.

Goā-kok ū toā o-ló Jı̍t ê Hông-tè in-ūi kam-goān kap Ngô͘ saⁿ-hô; chóng-sı̄ Jı̍t ê peh-sèⁿ chin m̄ kam-goān. Tı̄ Tang-kiaⁿ tùi Ngô͘ tông-chı̀-hoē kap Sin-bûn ê Su-kı̀, chit téng-hō ê lâng ê ı̀-sù kap káng-hô ê tiâu-khoáⁿ tùi-hoán, chiū chiūⁿ chàu-chiuⁿ hō͘ Kiong-loē-séng. Siāng hit chı̍t phài ê lâng tı̄ tē 5 hō ū khui Tāi-hoē tı̄ Jı̍t-pún-kok ê kong-hn̂g, chiū-sı̄ tı̄ Tang-kiaⁿ siâⁿ lāi. Tùi án-ni-seⁿ chiū tı̄ Tang-kiaⁿ, Hoâiⁿ-pin kap Tāi-pán ū seⁿ-khí toā jiáu-loān. Peh-sèⁿ kap kéng-chhat sio-thâi, lióng-pêng chin-chē ū sí-siong. Ta̍k ê kéng-chhat-gê kap gō͘-cha̍p-goā ê phài-chhut-só͘ lóng hō͘ peh-sèⁿ sio-lió-khı̀. Iū-koh ū sio, phah-hoāi Loē-bū Tāi-sı̂n ê koaⁿ-thiaⁿ í-kı̍p kúi-nā keng pài-tn̂g. Koaⁿ-hú phài peng chhut-khı̀ phah chiū chiàu án-ni chiām-chiām an-chēng, kàu 7 hō chá-khí hiah ê pháiⁿ lâng lóng tô-cháu.

Tı̄ Tang-kiaⁿ chē-chē lâng teh gı̄-lūn in siâⁿ-nı̍h ū hiah-nı̍h toā jiáu-loān khah toā-bı̄n sı̄ in-ūi kéng-chhat lam-sám pu̍ih-to khı̀ thâi lâng. Só͘-í teh chham-siâng jiân-āu kiám-chhái m̄-chún kéng-chhat hâ to, kan-ta hō͘ in hâ thûi-á chhin-chhiūⁿ se-kok kéng-chhat ê iūⁿ.

Tı̄ 11 hō, Jı̍t siōng-téng ê chiàn-lām hō-chò Sam-lı̍p, hut-jiân hoat-hoé tı̄ Chó-sè-pó ê káng-lāi. Pa̍t ê chiàn-chûn phài chúi-peng lâi tàu phah hoé, m̄-kú Sam-lı̍p ê hoé-io̍h-khò͘ ū hoat hoé, chûn chiū liâm-tiâu tı̄ hái-té. Sí-siong ê peng chin-chē, iā chhoē lóng bô sin-si--ê ū 600 miâ. Iáu-boē chai khí-hoé ê in-toaⁿ.

Tùi khai-chiàn kàu taⁿ, Jı̍t-pún lóng kiàn-thâi kiàn-iâⁿ; siáⁿ-sū siū hiah-nı̍h oan-khut lâi káng-hô--leh? Taⁿ chiong kúi-nā téng-hō ê lâng só͘ káng-lūn--ê pâi-lia̍t tı̄ ē-té:

Kùi Siú-siòng tı̄ beh káng-hô hit-tia̍p bat kā bó͘ lâng kóng, “Chiàu kau-chiàn ê in-toaⁿ, lán lóng sı̄ ūi-tio̍h beh ka-tı̄ pó-hō͘ khí-kiàn, m̄-ài Ngô͘ kok lâi chhim-chiàm lán tang-pêng. Taⁿ Ko-lê í-keng kui lán pó-hō͘, Ngô͘ kok tı̄ Boán-chiu ê keng-êng iā lóng sio̍k lán, chiū in ún-tàng bē tit-thang tiàm lán chia hòng-sù. Án-ni sı̄ í-keng tit-tio̍h chiàu lán boē kau-chiàn ê pún-ı̀. Chiū kı̂-û hiah ê koah-tē poê-gı̂n ê tiâu-khoáⁿ sǹg lóng sio̍k tı̄ ki kap hio̍h nā-tiāⁿ.”

Koh Goân-ló tāi-sı̂n kóng, “Taⁿ nā koh chài kau-chiàn, khiok beh chiàm Khap-ní-pin hām Pō-iâm-su-tek sı̄ khoài-khoài. M̄-kú nā beh koh thâi chı̍t-nı̂ tio̍h koh khai 18 ek, kap só͘ khai-liáu-ê kiōng sı̄ 36 ek ê gia̍h, chiah ê gı̂n peh-sèⁿ tio̍h siūⁿ-khoàⁿ ū khùi-la̍t thang tam-tng á-bô. Chò ū thang tam-tng, iā sı̄ chám-jiân kan-khó͘ ê sū. Iū-koh nā koh khai chı̍t nı̂ ê só͘-hùi, káⁿ bē-tit-thang phah kàu Ngô͘-kok ê kiaⁿ-siâⁿ lâi hō͘ in hâng-ho̍k. Nā-sı̄ án-ni m̄-ta̍t-tio̍h chit-chūn iáu-boē ke khai 18 ek tı̀-kàu kan-khó͘ ê sı̂, lâi tāi-seng thàn ū káng-hô ê ki-hoē sı̄ khah hó. Lūn poê-gı̂n ê sū m̄-bián kè-kàu kàu án-choáⁿ.”

Lio̍k-hái-kun ê thâu-lâng kóng, “Tùi khai-chiàn kàu taⁿ, lán kiàn-thâi kiàn-iâⁿ. Sui-jiân sı̄ tùi peng ê ióng-béng, iā toā-poàⁿ chhut tùi thiⁿ teh pó-hō͘ chiah ē án-ni. Siat-sú taⁿ nā koh thâi--lo̍h-khı̀, kiám-ū tek-khak ē chhin-chhiūⁿ chêng án-ni ê toā-iâⁿ mah? Chò ē lâi kóng, kiám m̄-bián tio̍h ēng chin chē lâng ê sèⁿ-miā, chhin-chhiūⁿ hiàn seng-lé hō͘ thiⁿ-mah ? Án-ni m̄-ta̍t-tio̍h thàn chit ê káng-hô ê ki-hoē lâi hō͘ lio̍k-hái-kun chiâu-chn̂g iâⁿ ê miâ-siaⁿ tit-tio̍h pó-choân sı̄ khah hó.”

Chiàu chit saⁿ téng-hō ê lâng só͘ kóng-ê, sı̄ thè kok-ka put-chí gâu táⁿ-sǹg. Chèng-lâng lóng kóng káng-hô ū tú-tio̍h toā oan-khut lêng-jio̍k che sı̄ sím-mı̍h ké-soeh ?

(Tâi-lâm Hú-siâⁿ Kàu-hoē-pò tē 247 koàn, 1905 nı̂ 10 ge̍h)