Kek-lân-su-tun Cháiⁿ-siòng ê sió-toān

Tāi-Eng-kok ū chı̍t-ê hiân ê Cháiⁿ-siòng sı̀ⁿ Kek-lân-su-tun (Gladstone). Chú-āu 1809 nı̂, i chhut-sı̀ tı̄ Lı̍p-hut-pò͘-ní ê siâⁿ-ip, lio̍h-á toā-hàn chiū jı̍p Ì-thun ê Toā-o̍h tha̍k-chheh, āu-lâi koh jı̍p Ò-khek-su-hok (Oxford) ê Toā-chu-ı̄ⁿ, chhut-la̍t khı̂n-tha̍k hùn-chı̀, hoān-nā khı̀ khó, put-lūn kek-bu̍t-ha̍k, soàn-ha̍k, á-sı̄ si-bûn-ha̍k, lóng khó-tio̍h phoe-siú; tùi hit-tia̍p i-ê miâ-siaⁿ toā-toā pò-iông. Kàu jı̄-cha̍p-jı̄ hoè piàn-piàn kiâⁿ-iû tı̄ Au-lô-pa-chiu ê ta̍k-kok, chioh chit-ê ki-hoē lâi iat-le̍k hong-sio̍k jı̂n-chêng.

Tı̄ 1832 nı̂ i khı̀ chò Kong-gı̄-ı̄ⁿ ê koaⁿ-oân; koh nn̄g-nı̂ seng chò pang-chān goā-bū ê tāi-sı̂n. Tı̄ 1838 nı̂, hit-sı̂ ū lâng gı̄-lūn kiám-chió Iâ-so͘-kàu ê gı̂n beh thiu tùi pa̍t-khoáⁿ khai-ēng. I chiū chò chheh siông-sè gı̄-lūn kóng, Kàu-hoē pún-jiân sı̄ chò tı̄-lí kok-ka ê kin-pún, chò bān peh-sı̀ⁿ hióng-hok ê goân-thâu; kàu-hoē nā bô kàu-gia̍h só͘-hùi, kok-ka siōng-chhiáⁿ eng-kai tio̍h pang-chān, thái-thó thang khek-kiám i-ê só͘-hùi; chit-hō chheh chı̍t-ē chhut, tı̄ kok-lāi ê hong-siaⁿ thong-hêng. Kàu 1841 nı̂ i koh chò siong-bū ê hù-tāi-sı̂n, tiāⁿ-tio̍h liāu-lí bé-bē ê soè-bū, seng-lí lâng lóng hoaⁿ-hí hâng-ho̍k; 1843 nı̂ koh seng chò siong-bū ê chiàⁿ-tāi-sı̂n.

Tı̄ 1844 nı̂ chiáng-koân ê lâng ū gı̄-lūn, in-ūi Ài-ní-lân Thian-chú-kàu ê sı̂n-hū kóng-khí khai-hùi bô kàu-gia̍h, teh-beh ēng khò͘-gı̂n ka-poē hoat hō͘ i. I chhut-la̍t piān-pok kóng bē-chò-tit; in-ūi án-ni sı̂-koaⁿ. Tı̄ 1845 nı̂ koh-chài chò goā-bū ê tāi-sı̂n; oa̍t-tńg-nı̂ tēng bé-bē kau-koan ê tiâu-iok, siông-sè kóng-khí sio̍k Eng-kok ta̍k-ūi ê hái-koan thiu-hiòng m̄ eng-kai siuⁿ koè-tāng; nā siuⁿ tāng, seng-lí lâng bô ài lâi, m̄-ta̍t-tio̍h siu-soè khah khin, chiū lâi--ê tek-khak khah-chē; nā án-ni, hú-khò͘ chū-jiân chhiong-chiok lah. Chèng-lâng thiaⁿ i ê oē teh gı̄-lūn, tāi-ke kóng tio̍h. Eng-kok Hông-tè iā chiong i só͘ chhéng lâi chún--i. Āu-lâi kó-jiân tit-tio̍h soè-hiòng ê toā lı̄-lō͘, iā seng-lí lâng o-ló bô soah. Hit-sı̂ nn̄g-nı̂ kú bô jı̍p Kong-gı̄-ı̄ⁿ. Kàu 1847 nı̂ in-ūi peh-sı̀ⁿ kéng-soán i, i koh jı̍p Kong-gı̄-ı̄ⁿ. Kàu 1860 nı̂ koh tù-chhut chı̍t-phō chheh, chiông-tiong sı̄ teh lūn ta̍k-kok kap le̍k-tāi ê tè-ông lóng tio̍h lia̍h kàu-hoē chò chú. I phah-sǹg kàu-hoē ê tō-lí eng-kai tio̍h thoân hō͘ bān peh-sı̀ⁿ chai, hō͘ in sim-koaⁿ hoaⁿ-hí sêng-sı̍t lâi kui-ho̍k, m̄-sı̄ choan-choan tio̍h oá-khò tè-ông teh chú-ı̀ liāu-lí.

Tı̄ 1852 nı̂, pek-chiok Tāi-ní-pit chò Cháiⁿ-siòng, chia̍p-chia̍p khı̀ phèng-chhiáⁿ i m̄ lâi; hit-sı̂ chiáng-koân hú-khò͘ chhut-jı̍p ê gı̂n-hāng, chiū-sı̄ Tek-sū-lúi-lı̄ (Disraeli), i ū chim-chiok tēng Kong-gı̄-ı̄ⁿ múi-nı̂ só͘ siu-jı̍p ê soè-hiòng, kap jı̂n-ke ta̍k-hāng ê gı̂n-niú it-chı̄n beh khai-siau. Chiū kap chèng-lâng chham-siông; Kek-lân-su-tun chai khai-siau ê tiâu-khoáⁿ, chiông-tiong chē-chē bô chheng-chhó; in-ūi án-ni chiū tùi chèng-lâng ê bı̄n-chêng liâm-piⁿ piān-pok i ū cheng-chha. Chèng-lâng lóng kóng, Ū-iáⁿ; hit-sı̂ Tek-sū-lúi-lı̄ ū sı̂-koaⁿ thè-ūi. Kek-lân-su-tun chiū chiong hú-khò͘ kā i hoâ-sǹg chhut-jı̍p ê sū-bū; in-ūi i pêng-sò͘ cheng-kong soàn-ha̍k, sui-jiân káng-chheng káng-bān, i iā sǹg kàu chı̍t-si-hô bô chha-chhok. Hit-tia̍p koh jı̍p Chhu-bı̍t-ı̄ⁿ. Kàu 1857 nı̂ kong-gı̄-ı̄ⁿ gı̄-lūn beh kap Tiong-kok kau-chiàn ê sū, siòng-sı̂n Pa-lô-be̍k-ní-su (Palmerston) chú-ı̀ tio̍h chiàn, Kek-lân-su-tun chú-ı̀ tio̍h hô, jı̄-pí ê ı̀-kiàn tùi-siong-hoán. Tı̄ 1859 nı̂ i chhian-soá chip-chiáng hō͘-pō͘ ê chèng-sū; hit-sı̂ Pa-lô-be̍k-ní-su tı̄ Kong-gı̄-ı̄ⁿ lâng chin-chē kap i put-hô.

Tı̄ 1869 nı̂ Eng-kok Hông-tè chhiáⁿ Kek-lân-su-tun chò Cháiⁿ-siòng; liáu-āu éng-éng kap Tek-sū-lúi-lı̄ saⁿ-téng-thè chò Cháiⁿ-siòng. Tı̄ 1881 nı̂ Tek-sū-lúi-lı̄ koè-óng, Kek-lân-su-tun chiū choân-koân tı̄-kok, le̍k-koè sı̀-jı̄m ê Cháiⁿ-siòng. I thè-ūi liáu-āu, chiū choan-bū tù-chheh. Eng-kok tāi-sı̂n ê tiong-kan, chí-ū i kài ū kháu-châi. Hông-tè beh hong i chò pek-chiok, i saⁿ-pái sı̂.

Kı̄n-lâi in-ūi nı̂-hoè lāu, koh tı̀-pı̄ⁿ tó-chhn̂g. Taⁿ tı̄ sı̀ goe̍h chhe tit-tio̍h tiān-pò kóng Kek-lân-su-tun koè-óng, hióng-siū 89 hoè. Siōng-hā Gı̄-ı̄ⁿ chhiáⁿ Hông-tè tio̍h chiong i ê koan-bo̍k táⁿ-tháng khǹg tı̄ Hūi-su-tek-bêng-su-thoat (West-minster Abbey) ê toā Kàu-tn̂g, tı̄-hia thang tiàu-song, soà tı̄ Kàu-tn̂g lâi kā i khiā chio̍h-pi lâi kı̀-liām i bô soah.

(Tâi-oân Hú-siâⁿ Kàu-hoē-pò tē 161 koàn, 1898 nı̂ 8 goe̍h)