Khûn-lô-iâⁿ(Work Camp)sı̄ sím-mı̍h

Ùi Wiki Tô·-su-kóan

“Khûn-lô-iâⁿ” sı̄ chiah kú siông-siông thiaⁿ-kı̀ⁿ ê sin-gú. Taⁿ hit ê ı̀-sù sı̄ sím-mı̍h? Khí-goân sı̄ cháiⁿ-iūⁿ? Tú-hó ū chêng Chheng-liân-chhù ê Chóng-kàn-sū Tiuⁿ Hông-chhiong Bo̍k-su khı̀ Jı̍t-pún sı̍t-chè chham-ka, hiān-tē kiàn-bûn, taⁿ tı̄ chia kā lán kái-tap, chhiáⁿ tho̍k-chiá chù-ı̀. Joa̍h-thiⁿ kàu lah, tı̄ chit ê sı̂-kan lán ū choē-choē ê chū-hoē, ū ê sı̄ choân séng-sèng ê, ū ê sı̄ Tiong-hoē sèng ê, iā ū ê sı̄ kàu-hoē ka-kı̄ siat-hoat ê tē-hng sèng ê, chiū-sı̄ Hā-lēng-hoē, S. S. kàu-hoē lêng-siu-hoē téng, lán Tâi-oân iā í-keng ū pa̍t só͘-chāi ū, lán iā ū teh hoat-tōng. M̄-kú kı̂-tiong ū chı̍t hāng lán iáu-boē ū ê, chiū-sı̄ goá chit sı̂ só͘ ài beh kài-siāu ê “Khûn-lô-iâⁿ” chit ê bêng-sû, sı̄ goá ka-kı̄ e̍k--ê, í-goā nā ū khah tú-hó ê ǹg-bāng saⁿ chí-kàu. Ūi-tio̍h lán Tâi-oân iáu-boē ū ê iân-kò͘, kū-nı̂ goá ū siū phài khı̀ Jı̍t-pún tı̍t-chiap kiàn-sı̍p chit ê kang-chok, ǹg-bāng tı̄ lán Tâi-oân iā thang sı̍t-hêng. Kin-nı̂ ūi-tio̍h chún-pı̄ boē kàu, só͘-í Bêng Bo̍k-su ū kap goá teh siūⁿ, àn-sǹg mā-nı̂ chiū beh lâi khai-sí. Khûn-lô-iâⁿ ê khí-goân kap cheng-sı̂n 1920 nı̂ ū chı̍t kûn ê chheng-liân lâm-lú tı̄ joa̍h-thiⁿ kàu tı̄ Hoat-kok. Ūi-tio̍h tú-tio̍h tē I chhù sè-kài tāi-chiàn ê iân-kò͘, chiâⁿ-choè hong-po͘ ê tē-hng, in tiām-tiām ēng kı̂-tó kap lâu koāⁿ lâi teh choè chài kiàn-siat ê kang-tiâⁿ. Chiah ê chheng-liân lóng sı̄ Ki-tok-tô͘, in sı̄ tùi Sūi-se, Hô-lân, Eng-kok, Bí-kok, sı̄m-chı̀ iā ū chêng ê tùi-te̍k Tek-kok lâng chāi-lāi. In sui-bóng kok-che̍k, jı̂n-chióng, le̍k-sú, poē-kéng lóng bô saⁿ-tâng. Chóng-sı̄ ū chı̍t tiám saⁿ-tâng, chiū-sı̄ hoaⁿ-hí tı̄ sı̍p-jı̄-kè ê ē-bı̄n lâi chia̍h-khó͘ ê cheng-sı̂n, in 5 ge̍h-jı̍t kú bông-chhím hoè-sı̍t lâi ho̍k-bū tı̄ chióng-chióng ê kiàn-siat sū-gia̍p, che chiū-sı̄ kin-á-jı̍t tı̄ choân sè-kài nı̂-nı̂ tı̄ choē-choē kok, ū sò͘-chheng toē-hng iā ū sò͘-pah-bān ê chheng-liân só͘ teh ho̍k-bū ê khûn-lô-iâⁿ ê khí-goân. In ê kang sı̄ siu-lí tō-lō͘, kiàn-tio̍k, phah tē-pı̂ⁿ, chèng chhiū-á téng. Chit ê ūn-tōng khai-sí sı̄ tùi chı̍t ê Sūi-se lâng, i sı̄ sò͘-ha̍k kàu-siū, iā sı̄ pêng sı̀n-tô͘, miâ kiò-choè Pierre Ceresole, só͘-í chit ê khûn-lô-iâⁿ ê ūn-tōng, thang kóng iā sı̄ sûn-chūi ê “Pêng-sı̀n-tô͘ ūn-tōng”, sı̄ tùi pêng sı̀n-tô͘ lâi khai-sí, iā tùi pêng sı̀n-tô͘ lâi teh thui-hêng ê kang-chok. Tâng-sı̂ chit ê ūn-tōng iā sı̄ chhiau-oa̍t jı̂n-chióng, kok-kéng, chong-kàu, bı̂n-cho̍k. “M̄-sı̄ ēng oē, sı̄ ēng lâu-koāⁿ kang-chok,” sı̄ chit ê ūn-tōng ê phiau-gú kap cheng-sı̂n, tùi chit ê cheng-sı̂n só͘ siⁿ-chhut ı̂-it ê bo̍k-tek, sı̄ tùi iú-chı̀ chū-hoat-tek thong-koè lô-tōng, ēng hô-pêng ê hong-hoat lâi kái-koat tùi-lı̍p ê hong-hoat, ióng-sêng chhin-siān ê cheng-sı̂n, lı̄-khui kò͘ ka-kı̄ ê sim lâi ho̍k-bū. Só͘-í chit ê ūn-tōng hiān-sı̂ sı̄ phó͘-piàn tı̄ choân sè-kài, iā í-keng chiâⁿ-choè Ki-tok chheng-liân lâm-lú beh “Gián-kiù siā-hoē ê sı̍t-giām-sek.” Só͘-í chit ê khûn-lô-iâⁿ sı̄ bô ū sím-mı̍h chin chhim oh-tit lí-kái ê lí-lūn, cheng-sı̂n, á-sı̄ tiat-ha̍k. Khûn-lô-iâⁿ ê tùi-siōng m̄-sı̄ kan-ta ūi-tio̍h kàu-hoē nā-tiāⁿ, iā sı̄ ūi-tio̍h siā-hoē, iā sı̄ hit ê siā-hoē khoàⁿ-choè choè su-iàu ê sū-gia̍p, á-sı̄ si-siat choè tùi-siōng lâi tio̍k-chhiú. Chóng-sı̄ choa̍t-tùi m̄-thang éng-hióng hit tē-hng ê lô-tōng-chiá ê seng-oa̍h choè tiâu-kiāⁿ. Khûn-lô-iâⁿ ê cheng-sı̂n tē i sı̄, “Ho̍k-bū,” bô kiû pò-siû, oân-choân chū-kí hó͘-tēng, só͘-í múi nı̂ ū chin-choē chheng-liân hoaⁿ-hí hi-seng pó-kùi ê hiu-hâ, put-tàn ūi ka-kı̄ ê kok-ka, siā-hoē, iā kàu tı̄ pa̍t ê kok-ka khı̀ ho̍k-bū. Che choa̍t-tùi sı̄ ki-pún tı̄ Chú ê thiàⁿ, bô phah sǹg-poâⁿ, koh chham-ka-chiá sı̄ chū-chú-tek èng-bō͘, bô siū jı̄m-hô hong-bı̄n ê ap-pek chiah chham-ka, che kap chiàn-sı̂ ê khûn-lô hōng-sū-tūi bô saⁿ-tâng. Tē 2 sı̄ “Kiàn-siat,” khûn-lô-iâⁿ tek-khak tio̍h ū kū-thé-tek ê kiàn-siat, phı̀-jū khí pài-tn̂g, siu-lí tō-lō͘, chō kiô, pho͘-lō͘ téng. Tē 3 sı̄ “Hō͘-siong lí-kái,” in-ūi só͘ chham-ka ê, khah choē sı̄ chheng-liân, koh sı̄ ha̍k-seng, kok lâng ê jı̂n-chióng, bı̂n-cho̍k, kok-che̍k, chèng-tı̄ lóng bô saⁿ-tâng. Chiah ê keng-koè sò͘ lé-pài ê kiōng-tông seng-oa̍h, thang tit hō͘-siong lí-kái, siau-bô te̍k-sı̄, só͘-í ū lâng kiò khûn-lô-iâⁿ choè “Hô-pêng ê kiàn-siat.” Sı̂-kan iā bô it-tēng, ū sı̂ chı̍t-kò ge̍h, á-sı̄ nn̄g-saⁿ jı̍t iā khó-í. Beh chham-ka ê lâng m̄-thang siūⁿ “Beh tit-tio̍h sím-mı̍h?” Sı̄ tio̍h siūⁿ “Goá oē thang choè sím-mı̍h, beh hiàn sím-mı̍h?” Só͘-í hù-hoē ê lâng chí-ū toà “Chı̂ⁿ, Sı̂-kan kap Seng-khu.” Í-goā lóng bô su-iàu sím-mı̍h, bô ǹg-bāng lâng ê pò-siû, bô siūⁿ kiat-kó, chí-ū ēng thiàⁿ-sim lâi choè kang, koh khah iàu-kín ê, sı̄ tio̍h oē kı̀-tit, “M̄-sı̄ tı̄ kóng-oē, sı̄ tı̄ hêng-tōng.” “Not words but Action” ê ki-pún cheng-sı̂n. (Tâi-oân Kàu-hoē Kong-pò tē 812 hō, 1956 nı̂ 8 ge̍h)