Siū Kéng-tiàu
Sū-tan-lê kàu Song-kip-pa-ní ê sı̂, i sûi-sı̂ khı̀ chio-ho͘ gō͘-cha̍p-chhit ê lâng, soà kau-thok in chiong choē-choē ū lō͘-ēng ê mı̍h, kín the̍h tò-tńg khı̀ hō͘ Lí-un-su-teng. I chiong choē-choē oē ûn-ûn-á khoàn-bián chiah ê lâng. Kiò in tāi-ke tio̍h chı̄n-tiong, iā tio̍h sūn-thàn Lí-un-su-teng. In-ūi i sı̄ chı̍t ê hó tek-hēng ê lâng, chin kong-tō, iā chin gâu thiàⁿ-thàng, chin gâu khoán-thāi o͘-bı̄n lâng.
Sū-tan-lê kàu Song-kip-pa-ní hái-kháu ê só͘-chāi, Lí-un-su-teng tı̄ lāi-soaⁿ, ka-kı̄ chı̍t ê chin bô-liâu. I tiàm tı̄ Un5-ian-eng-bí, jı̍t-jı̍t teh tán Sū-tan-lê ê siau-sit, teh thèng-hāu i só͘ khiàm-kheh ê mı̍h-kiāⁿ. Siat-sú Sū-tan-lê só͘ phài ê lâng nā oē kín lâi, hit-tia̍p i tek-khak ū choē-choē tiuⁿ phoe thang tha̍k, iā ū choē-choē ū lō͘-ēng ê mı̍h thang ēng.
Ū chı̍t jı̍t, i kia̍h pit siá tı̄ i ê jı̍t-kı̀, kóng, “Kin-á-jı̍t sı̄ goá ê siⁿ-jı̍t. Iâ-so͘, Lí sı̄ goá ê Ông, goá ê Oa̍h-miā, goá ê Choân-thé. Goá koh chı̍t pái chiong goá pún-sin só͘ ū-ê, lóng hiàn hō͘ Lí. Thiàⁿ-thàng ê Thiⁿ Pē ah, kiû Lí chiap la̍p goá. Iā hō͘ goá ê kang bián kàu nı̂-bé oē-tit thang chiâⁿ. Khò Iâ-so͘ ê miâ lâi kiû. À-bēng. Lí-un-su-teng Tāi-pı̍t.”
Chiàu i teh phah-sǹg, koh sı̀ ge̍h jı̍t kú, Sū-tan-lê só͘ chhe ê lâng tek-khak oē kàu i hia. Bô phah-sǹg i tio̍h koh tán gō͘ ge̍h jı̍t kú. Tán hiah-nih kú,boē bián-tit hō͘ i chin siān kap chin bô-liâu. I koh siá tı̄ i ê jı̍t-kı̀, kóng, “Tı̄ goá bô-liâu ê sı̂, goá só͘ ài kóng-chhut--ê, chiū-sı̄ goān Thiⁿ Pē kòng-lo̍h toā-si-un hō͘ bān lâng, bô lūn sı̄ Bí-kok, Eng-kok, Thó͘-ní-kı̂, á-sı̄ pa̍t-kok ê lâng. Goān in oē-tit hō͘ thong sè-kài thoat-lı̄ chit hō choè lô͘-lē ê chhiⁿ-chhám.”
Chiah ê oē, chiū-sı̄ tı̄ i beh kè-óng hit nı̂ só͘ siá--ê. Kàu i kè-sin liáu-āu, ū chiong chiah ê pó-poè ê oē, lâi phah tı̄ i ê bōng-pâi. Bōng-pâi chiū-sı̄ tı̄ thong Eng-kok tē-it chhut-miâ ê toā keng pài-tn̂g-lāi. Chit keng kó͘-chá pài-tn̂g khí tı̄ Lûn-tun chhı̄,koh sı̄ kok-lāi ê peh-sı̀ⁿ tē-it tùi-tiōng--ê.
Lí-un-su-teng tı̄ Un5-ian-eng-bí tı̍t-tı̍t teh thèng-hāu. Hit-sı̂ i ū siu-tio̍h chı̍t tiuⁿ phoe, chiū-sı̄ i ê tē-jı̄ kiáⁿ só͘ siá--ê. Phoe-lāi ū kóng, i kap kúi-nā lâng ū tùi Eng-kok chı̍t ê Tē-lí-hoē siū-phài khı̀ A-hui-lı̄-ka. In ê bo̍k-tek choan-choan sı̄ beh khı̀ chhē Lí-un-su-teng. In tùi Eng-kok chhut-hoat, āu-lâi kó-jiân kàu tı̄ A-hui-lı̄-ka ê lāi-toē. Nā-sı̄ tı̄ lō͘-tiong, chhàu-tú-khám, tú-tio̍h Sū-tan-lê. Tú-tio̍h ê sı̂, Sū-tan-lê kā in kóng, i í-keng ū chhē-tio̍h Lí-un-su-teng; iā ū thoè i siat-hoat i só͘ tio̍h khiàm ê ta̍k hāng. Thiaⁿ-kı̀ⁿ i ê lāu-pē iáu-kú tı̄-teh, koh-chài Sū-tan-lê ū thoè i siat-hoat ta̍k hāng, Lí-un-su-teng ê tē-jı̄ kiáⁿ kap i ê tâng-phoāⁿ tāi-ke put-chí an-sim. Chham-siông liáu, in tāi-ke gı̄-koat khah hó m̄-bián koh khı̀. Tùi án-ni in sūn-lō͘ koh-chài tò-tńg kàu pún-kok.
Lí-un-su-teng tı̄ lāi-soaⁿ siu-tio̍h i ê kiáⁿ kap ka-cho̍k ê phoe, sim-koaⁿ kàu-ke̍k hoaⁿ-hí. Koh thiaⁿ-kı̀ⁿ tı̄ Eng-kok ū chı̍t ê Tē-lí-hoē, í-keng ū phài lâng beh khı̀ chín-kiù i, i koh-khah siū-tio̍h an-ùi. In-ūi chai tı̄ pún-kok iáu ū choē-choē lâng teh siàu-liām i, iā ū teh khoà-lū i ê seng-oa̍h.
Tı̄ 8 ge̍h 14 jı̍t, Sū-tan-lê só͘ chhe hiah ê lâng, kiōng ū gō͘-cha̍p-chhit miâ, í-kı̍p in só͘ toà ê mı̍h-kiāⁿ, lóng-chóng an-jiân kàu-ūi. Kı̀ⁿ-tio̍h chiah ê lâng, koh-chài tit-tio̍h hiah choē ū lō͘-ēng ê mı̍h, Lí-un-su-teng boē bián-tit sim-lāi chin-chiàⁿ hoaⁿ-hí. Ū chit khoán ê ki-hoē, Lí-un-su-teng sûi-sı̂ koh siat-pı̄ beh chhoā chiah ê lâng jı̍p lāi-soaⁿ; ǹg-bāng tı̄ hia oē-tit hoat-kiàn i só͘ beh chhē ê só͘-chāi.
Chún-pı̄ cha̍p jı̍t kú, kàu ta̍k hāng lóng piān, i chiū koh-chài jı̍p chhim-chhim ê lāi-soaⁿ; hiòng lâm-pêng Than-gân-i-ka ô͘ hit hong-bı̄n. Tı̄ chit ê sı̂-chūn khı̀-hāu chin iām-joa̍h. Koh-chài sı̄ khó-oāⁿ ê sı̂, só͘-í chin khiàm-kheh chúi.
Lí-un-su-teng jı̍t-jı̍t tú-tio̍h chióng-chióng ê kan-khó͘. I ê sin-thé chiām-chiām ná soe-lám. Tı̄ chit tiong-kan i koh tú-tio̍h choè-lı̄ kap jia̍t-pı̄ⁿ,tı̄ lō͘-tiong poeh jı̍t kú, i boē chia̍h, iā boē thun poàⁿ hāng. Só͘-í ko͘-put-chiong thêng-kha hioh-khùn tı̄ lō͘-tiong ê só͘-chāi. Hioh-khùn ê sı̂, khı̀-hāu koh piàn-chhian, múi-jı̍t jı̍t-thâu ná iām, thiⁿ-khı̀ ná sio-joa̍h, tāi-ke hō͘ jı̍t pha̍k kàu tòng-boē-tiâu. Kap i tâng-kiâⁿ hiah ê o͘-bı̄n lâng ê kha lóng chéng, kha-toé iā phòng-phā. Só͘-í in beh kiâⁿ iā kiâⁿ boē khı̀. Tú-tio̍h kàu án-ni, Lí-un-su-teng iā-sı̄ koat-ı̀ ài koh-chài chı̀n, i lóng bô siūⁿ siān. Nā oē-tit chiâⁿ i ê kang, i só͘ tio̍h choè ê sui-jiân khah kan-khó͘, i iā-sı̄ oē jím-nāi--tit.
Tú-tio̍h hiah kú ê khó-oāⁿ, thiⁿ-khı̀ it-hoat ut-joa̍h. Chóng-sı̄ tı̄ bô-phah-sǹg ê sı̂, khı̀-hāu hut-jiân-kan koh piàn, in kia̍h thâu chı̍t-ē khoàⁿ, khoàⁿ thiⁿ-téng í-keng teh khí o͘-hûn. Koh tia̍p-á-kú toā-hō͘ tı̍t-tı̍t lo̍h. Tı̄ chit ê lo̍h-hō͘ thiⁿ, hō͘ lo̍h lóng boē soah. Tı̀-kàu hia ê pı̂ⁿ-iûⁿ it-khài lóng im toā-chúi. Soè-tiâu khoe-á tiòng chúi pı̀ⁿ-choè toā-hô. Só͘-í lâng nā chhut-mn̂g chin bô lı̄-piān,put-sı̂ tio̍h liâu chúi. Khah kē ê só͘-chāi, boē kham-tit hō͘ chúi chı̀m, pı̀ⁿ-choè noā-thô͘, só͘-í lâng nā beh chhut-mn̂g chin-chiàⁿ sı̄ kan-khó͘.
Kàu bé Lí-un-su-teng ko͘-put-chiong kau-sia̍p hia ê chāi-toē lâng lâi chhoā lō͘. Chóng-sı̄ in bô beh hiah khoài tah-èng. In-ūi in ê sim-koaⁿ ū khǹg pháiⁿ-ı̀. Sui-jiân in ê chhùi ı̀n hó, nā-sı̄ in tı̄ sim-lāi bô beh sı̍t-ı̀ lâi pang-chān. Lí-un-su-teng kap in teh kau-sia̍p ê sı̂, i ka-kı̄ kap tâng-phoāⁿ ê hé-sı̍t iā í-keng ēng liáu-liáu. Tı̄ chit sı̂ hō͘ lo̍h koh-khah toā, thiⁿ-khı̀ piàn léng, sng-hong iā kàu.Che hō͘ in tāi-ke koh-khah sit-chı̀, iā hō͘ Lí-un-su-teng ê sin-thé it-hoat put-an. Taⁿ nı̂-bé í-keng kūn, Kiù-chú-tàn ê jı̍t-chí iā teh-beh kàu, Lí-un-su-teng sui-jiân ka-kı̄ chı̍t lâng tiàm tı̄ soaⁿ-lāi, i iā-sı̄ ài siàu-liām Siōng-tè ê toā un. In-ūi Siōng-tè ū chiong to̍k-siⁿ ê Kiáⁿ siúⁿ-sù sè-kan. Hit jı̍t Lí-un-su-teng bēng-lēng tè i ê lâng tio̍h thâi chı̍t chiah gû, thang hō͘ tāi-ke lâi choè kı̀-liām. Tı̄ chit ê kı̀-liām-jı̍t in lóng hioh-khùn, tāi-ke bô chhut-mn̂g.
Āu-lâi in chiah koh-chài chı̀n-chêng kiâⁿ. In só͘ keng-kè ê toē-hng lóng sı̄ pı̂ⁿ-iûⁿ; chóng-sı̄ tiong-kan ū chı̍t poàⁿ só͘-chāi choan-choan sı̄ làm-thô͘. Hit sı̂ hong-hō͘ chin toā, khoe-lâu iā hui-siông thàu, só͘-í in nā chhut-mn̂g put-sı̂ tio̍h liâu chúi,Ū-sı̂ liâu kàu heng-khám.
Lí-un-su-teng ê sin-thé pún-jiân bô ióng, taⁿ sin-thé ta̍k jı̍t phah tâm koh siông-siông hō͘ chúi chı̀m,tı̀-kàu i koh-khah loán-jio̍k. Só͘-í ū-sı̂ i beh kiâⁿ iā kiâⁿ boē khı̀. Lō͘-bé i ko͘-put-chiong hō͘ lâng kā i hû kè khoe. Taⁿ in tāi-ke ê kha-chhiú iā chin Bô la̍t. In-ūi iau bô thang chia̍h, in it-hoat kiâⁿ boē khı̀.
Tı̄ 2 ge̍h 14 jı̍t, Lí-un-su-teng siá tı̄ i ê jı̍t-kı̀ kóng, “Nā-sı̄ thiàⁿ goá ê Chú beh pang-chān goá, koh hō͘ goá ê kang oē-tit sêng-kong, goá tek-khak beh chhim-chhim kám-siā I .” Koh kóng, Ūi-tio̍h i ê kan-khó͘ kap i ê thoa-boâ, i ê thâu-mn̂g í-keng lóng beh pe̍h lah.
Kèng-jiân tú-tio̍h kàu án-ni, i iā bô pàng-soah i só͘ ài chiâⁿ ê bo̍k-tek. Siān chiū hō͘ i siān, kan-khó͘ chiū hō͘ i kan-khó͘, nā-sı̄ i bô iông-ún chı̍t hāng lâi chó͘-tòng i sim-lāi só͘ tiāⁿ-tio̍h beh khı̀ ê só͘-chāi. Ū chit khoán ê jím-nāi kap chit khoán ê koat-sim, boē bián-tit kàu bé i tek-sèng kiâⁿ kàu i só͘ beh khı̀ ê ô͘-piⁿ. Tı̄ hia i tiàu-chı̍p kúi-nā chiah chûn, ǹg-bāng thang ēng chiah ê chûn sı̀-koè khı̀ lú-hêng tı̄ ô͘ ê chiu-ûi.
Chóng-sı̄ i lóng bô phah-sǹg tı̄ hit sı̂ toā-chúi oē im hiah koân. Sui-jiân toā-tiâu hô ê hoāⁿ iā lóng im kàu ba̍t-ba̍t. Tùi án-ni bô lâng chai tó chı̍t tiâu hô lâu jı̍p chit ê ô͘, iā m̄-chai tó chı̍t tiâu hô koh tùi chit ê ô͘ lâu chhut.
Tı̄ 3 ge̍h 19 jı̍t (1873 nı̂), hit jı̍t tú-tú sı̄ i ê siⁿ-jı̍t, i siá tı̄ i ê jı̍t-kı̀ kóng, “Kám-siā choân-lêng ê Siōng-tè, pó-hō͘ bān-bı̂n ê Chú. In-ūi Lí ū jiâu goá ê sı̀ⁿ-miā kàu tı̄ chit sı̂. Goá ê kang oē-tit chiâⁿ á boē ? Hiān-sı̂ ū choē-choē hāng teh chó͘-chí goá, bo̍h-tit hō͘ Sat-tàn khah-iâⁿ goá. Goān Chú Iâ-so͘ Ki-tok pang-chān goá.”
Sui-jiân tı̄ kan-khó͘, hoān-lān tiong, i iā-sı̄ teh siàu-liām i ê Chú. Tùi chit tia̍p liáu-āu, i ê sin-thé chiām-chiām ná soe-jio̍k. In-ūi sı̄ lo̍h-hō͘ thiⁿ, i ê seng-khu í-kı̍p i ê bı̂n-chhn̂g, i ê i-chiûⁿ, kap i ê hêng-lí, siông-siông phah tâm. Mı̂-sı̂ i iā soà boē khùn-tit, iáu-kú i lóng bô sit-chı̀. I koh-chài siá tı̄ i ê jı̍t-kı̀ kóng, “Tı̄ sè-kan bô poàⁿ-hāng oē hō͘ goá pàng-soah goá eng-kai choè ê kang. Goān Chú Siōng-tè ke-thiⁿ goá ê khùi-la̍t, hō͘ goá oē koh chı̀n-chêng.”
Chió-chió lâng bat tú-tio̍h chhin-chhiūⁿ chit khoán ê khó͘-lān. Ko͘-toaⁿ tı̄ chhim-soaⁿ lāi, sin-thé phoà-pı̄ⁿ, sı̀-ûi sı̄ tùi-te̍k kap iá-siù, siông-siông iau-gō, seng-khu ià-siān, put-sı̂ tı̄ gûi-hiám tiong, i iā-sı̄ koat-ı̀ beh choè-chiâⁿ i só͘ tio̍h choè ê.
Tı̄ chit ê sı̂-chūn, toā-ô͘ ê chúi pí í-chêng koh-khah im, ô͘ ê chúi í-keng boán hoāⁿ kàu hn̄g-hn̄g ê só͘-chāi. Tùi ô͘-kiⁿ sǹg khí, iok ū ke im sı̀-cha̍p Eng-lí. Tùi án-ni Lí-un-su-teng ka-kı̄ chhui-lí kóng, “Bo̍k-koài Nı̂-lô hô nı̂-nı̂ im toā-chúi.”
Taⁿ 4 ge̍h í-keng kàu, Lí-un-su-teng ê sin-thé it-hoat ná soe-lám, i ê pı̄ⁿ ná kú ná siong-tiōng, i ê bı̄n ná kú ná chhiⁿ, ná bô huih-sek, i ê kha-pō͘ iā lóng boē chū-chāi, nā kiâⁿ lō͘ i tio̍h ta̍uh-ta̍uh thêng-kha, hioh-khùn, hioh-khùn liáu i chiah koh kiâⁿ. Sui-bóng loán-jio̍k kàu án-ni, i iā-sı̄ iáu teh kia̍h pit, iáu teh siá tı̄ i ê jı̍t-kı̀. I tı̄ lō͘-tiong só͘ khoàⁿ-kı̀ⁿ ê, it-khài lóng siá chheng-chhó tı̄ i ê jı̍t-kı̀. Put-lūn sı̄ kan-sia̍p tı̄ lâng ê hong-sio̍k, á-sı̄ kan-sia̍p tı̄ tōng-bu̍t ê sū, chı̍t-hāng chı̍t-hāng lóng siông-sè siá tı̄ i ê jı̍t-kı̀.
Chóng-sı̄ i chiām-chiām ná bô la̍t. Āu-lâi liân kia̍h pit iā boē. Thoa kàu 4 ge̍h 21 jı̍t, hit-sı̂ i soà lóng boē kiâⁿ. Hiah ê kap i choè-tı̄n ê o͘-bı̄n lâng, khoàⁿ i teh kan-khó͘, siūⁿ bô hoat-tō͘, chiah khı̀ chhò chı̍t ki chhiū-le lâi choè kǹg-á. Jiân-āu in chiah chiong chı̍t niá phē lâi pa̍k tı̄ kǹg-á ê ē-bı̄n. Pa̍k hó ê sı̂, in chiong tām-po̍h ta chháu lâi chhu tı̄ phē ê téng-bı̄n. Chhòng hó, in chiah hō͘ Lí-un-su-teng tó tı̄ chiah ê chháu téng. Āu-lâi in chiong che chún kiō lâi kā i kng. Í-keng chiūⁿ-keng, in chiah koh phoa̍h chı̍t niá phē tı̄ kǹg-á ê téng-bı̄n, lâi choè jia jı̍t ê lō͘-ēng.
Ta̍k hāng chún-pı̄ piān, in chiah ê chı̄n-tiong, bô sioh ka-kı̄ ê o͘-bı̄n lâng, tāi-ke hô-choê khui-pō͘ kng in só͘ thiàⁿ, só͘ chun-kèng ê un-jı̂n Lí-un-su-teng. Peh soaⁿ, lo̍h niá, liâu kè khoe-chúi kap làm-thô͘,keng-kè ām-ām ê chhiū-nâ, in tı̄ gō͘ jı̍t kú ê tiong-kan lóng bô hioh-khùn. In hiah ê o͘-bı̄n lâng chı̄n in ê khùi-la̍t lâi kng Lí-un-su-teng. Chóng-sı̄ chit khoán kiō chin gâu chhe̍k. Án-ni hoán-tńg hō͘ i ê seng-khu koh-khah thiám. Iáu-kú tı̄ lō͘-tiong nā ū thang hioh-khùn, i boē kı̀m-tit koh siá in hit jı̍t só͘ keng-kè ê sū tı̄ i ê jı̍t-kı̀--nih.
Lō͘-chām kèng-jiân í-keng kiâⁿ chin hn̄g, iā jı̍t-jı̍t boē kham-tit án-ni chhe̍k, in tāi-ke chiah thêng-kha hioh-khùn. Tı̄ hioh-khùn tiong ê sı̂, in hō͘ Lí-un-su-teng tiām-tiām tó-teh. Chit-tia̍p i í-keng chin soe-jio̍k. In-ūi seng-khu bô la̍t, i beh khiā iā boē khiā, beh kiâⁿ iā boē kiâⁿ. Nā-sı̄ i ê sim-sı̂n iáu chin oa̍h-tāng. I iáu teh khoà-lū, iáu ài chai hit kak-sı̀ ê tē-lí. I siông-siông mn̄g in só͘ keng-kè ê hô sı̄ kiò-choè sím-mı̍h miâ. I án-ni tı̍t-tı̍t thàm-thiaⁿ, in-ūi i kàu-ke̍k tı̀-ı̀ ài chhē Nı̂-lô hô ê goân-thâu.
Lí-un-su-teng lō͘-bé pái siá tı̄ i ê jı̍t-kı̀, chiū-sı̄ tı̄ 4 ge̍h 27 jı̍t. Nā tha̍k i só͘ siá--ê, lán sûi-sı̂ thang chai hit-tia̍p i chin-chiàⁿ sı̄ kan-khó͘. I kóng, “Loán jio̍k, hioh-khùn khah hó-chhe lâng khı̀ boé iûⁿ.Goán tı̄ Mô͘-lí-lâ-mô͘ (Molilamo) ê hô-kiⁿ.” Kiám-chhái teh siá chit kúi jı̄ ê sı̂, i bô sím-mı̍h chai lâng. In-ūi i ê pı̄ⁿ í-keng chin tāng. Koh keng-kè nn̄g jı̍t kú, i it-hoat siong-tiōng. I kan-ta teh tó-chhn̂g. Ū kúi-nā pái, i kiông-kiông beh peh khí-lâi; ài khı̀ kàu chháu-liâu-á ê mn̂g-kháu, chóng-sı̄ liân án-ni i iā boē-oē.
Sui-bóng i ê pı̄ⁿ siong-tiōng kàu án-ni, i iā sı̄ iáu beh koh chı̀n-hêng, iáu beh koh-chài chhē hit tiâu Nı̂-lô hô ê siōng goân-thâu. Sim-koaⁿ khǹg chit khoán ê ǹg-bāng, hit-sı̂ i soè-soè siaⁿ kiò tè i ê lâng lóng oá-lâi. Āu-lâi bēng-lēng in tio̍h koh-chài kng i. Só͘-í in tāi-ke ēng sió-sim tùi bı̂n-chhn̂g kā i hû lo̍h--lâi. Āu-lâi soè-jı̄ hō͘ i tó tı̄ in í-chêng só͘ chhòng hit téng kiō. Tó hó-sè liáu āu, in chiah saⁿ-kap koh khí-kiâⁿ.
Chóng-sı̄ in m̄-káⁿ kiâⁿ siuⁿ kín, kiaⁿ-liáu i ê seng-khu chhe̍k-liáu oē ná bô sóng-khoài. Tùi chit-tia̍p liáu-āu, i ê pı̄ⁿ it-hoat siong-tiōng. Só͘-í in m̄-káⁿ koh chı̀n-chêng. In tāi-ke chiū saⁿ-kap chham-siông,khoàⁿ ū sím-mı̍h hó hoat-tō͘ thang hō͘ Lí-un-su-teng ê seng-khu khah khoàⁿ-oa̍h. Chham-siông liáu, in tiong-kan ū kúi-nā lâng koáⁿ-kín choè-thâu khı̀ kàu hn̄g-hn̄g chı̍t ê hoan-siā. In ê bo̍k-tek sı̄ beh tah chı̍t keng chháu-liâu-á thang hō͘ i hioh-khùn. Nā-sı̄ Lí-un-su-teng kàu-ūi ê sı̂, hit keng liâu-á khí iáu-bē hó.Só͘-í Lí-un-su-teng ko͘-put-chiong tó tı̄ goā-bı̄n,chhut-chāi hō͘ ak. Hit-tia̍p chin choē siⁿ-hūn ê o͘-bı̄n lâng ûi-ûi lâi teh khoàⁿ. Iā bô lâng siūⁿ beh pang-chān i. Bô lâng oē-hiáu-tit thé-thiap i. In put-kò sı̄ kan-ta tiām-tiām khiā teh khoàⁿ i teh kan-khó͘.
Koh bô loā-kú, hit keng chháu-liâu-á lóng tah hó. Pho͘-pán ēng chháu chhu, iā lóng chhòng piān, in chiah hō͘ Lí-un-su-teng jı̍p lāi-bı̄n. I só͘ ū ê mı̍h-kiāⁿ, chhin-chhiūⁿ soè kha siuⁿ-á, iā it-chı̄n kā i the̍h jı̍p-lâi siu-khǹg. Taⁿ Lí-un-su-teng ū thang tó tı̄ in só͘ chhòng lı̂m-sı̂ ê bı̂n-chhn̂g. Chóng-sı̄ tó chhn̂g liáu,i bô koh chhut-mn̂g. I í-keng kiâⁿ kàu i it-seng siōng lō͘-bé chām ê lō͘. I kúi cha̍p nı̂ ê lú-hêng tı̄ o͘-àm ê A-hui-lı̄-ka kàu chia soah.
Keh jı̍t siān-siān tó tı̄ liâu-á-lāi ê sı̂, i ê sin-thé it-hoat ná loán-jio̍k. Seng-khu ná kú ná bô la̍t, liân beh choān sı̂-pió-á iā bô hoat-tit; tio̍h ū lâng pang-chān i. I ê ba̍k-chiu chiām-chiām ná bū. I beh kóng oē iā kóng boē chhut. I ê seng-khu choân-thé chin thàng-thiàⁿ. Kàu poàⁿ-mı̂ hit-tia̍p i kóng kúi-nā kù oē. Chiah ê oē lóng sı̄ kan-sia̍p tı̄ toā tiâu hô ê sū. Koh bô loā-kú, i bēng-lēng i sin-piⁿ ê o͘-bı̄n lâng tio̍h chhiáⁿ chhut-khı̀.
Tı̄ 5 ge̍h 1 jı̍t thàu-chá, Sù-sı̄ (Susi) hut-jiân-kan cheng-sı̂n; in-ūi ū thiaⁿ-kı̀ⁿ lâng ê siaⁿ tı̄ liâu-á kháu. Teh chhut-siaⁿ--ê, chiū-sı̄ chı̍t ê o͘-bı̄n gín-ná. I tú-tú tiàm tı̄ liâu-á-kháu teh khùn. Sù-sı̄ koáⁿ-kín cháu-khı̀ kiò pa̍t ê tâng-phoāⁿ. Hit-sı̂ in la̍k ê lâng siâng chı̍t sı̂ jı̍p-khı̀ liâu-á-lāi. Jı̍p-khı̀ ê sı̂, in khoàⁿ-kı̀ⁿ siuⁿ-téng chı̍t ki la̍h-chek teh to̍h. In tāi-ke nih-kha-bé, soè-jı̄ liam oá, kàu bı̂n-chhn̂g chêng, khoàⁿ-kı̀ⁿ Lí-un-su-teng kūi-teh. I ê seng-khu phak tı̄ bı̂n-chhn̂g-nih. Siang ki chhiú teh ng bı̄n; só͘-í in tāi-ke phah-sǹg i káⁿ-sı̄ teh kı̂-tó.
Hit ê kò͘-mn̂g ê o͘-bı̄n gín-á soè-soè siaⁿ kā in kóng, “Cha-mı̂ beh khùn ê sı̂, i í-keng phak tı̄ bı̂n-chhn̂g--nih, goá khoàⁿ i lóng bô tín-tāng, chiah siūⁿ i tek-khak sı̄ sí lah. Só͘-í goá chiah chhut siaⁿ.”
Thiaⁿ-kı̀ⁿ chit khoán ê oē in tāi-ke chı̀n-chêng kiâⁿ khah oá. Tāi-ke soè-jı̄ chim-chiok khoàⁿ. In khoàⁿ-kı̀ⁿ i iáu tiām-tiām kūi--teh; bô chhut-siaⁿ iā bô tín-tāng. Hit-sı̂ ū chı̍t ê o͘-bı̄n lâng kiâⁿ oá khı̀ tı̄ i ê sin-piⁿ. I ûn-ûn-á chhun chhiú bong Lí-un-su-teng ê chhùi-phoé. Bong liáu léng-léng, chiah chai Lí-un-su-teng í-keng kè-sin lah.
Chı̄n-tiong ê o͘-bı̄n-lâng
Pia̍t-sè hit jı̍t, bô chı̍t ê kiáⁿ-jı̂ á-sı̄ chhin-chhek tı̄ Lí-un-su-teng ê sin-piⁿ. Phoà-pı̄ⁿ ê sı̂ siū-tio̍h hiah ê o͘-bı̄n lâng ê chiàu-kò͘, pia̍t-sè ê sı̂ iā-sı̄ in kap i tı̄-teh. Choē-choē nı̂ kú tı̄ i ê seng-khu-piⁿ tit-tio̍h i ê kà-sı̄, i ê khoán-thāi, kap i ê thiàⁿ-thàng, chiah ê o͘-bı̄n lâng bô boē kı̀-tit i ê un, in tùi i sı̍t-chāi ū kàu-ke̍k chı̄n-tiong. Sui-bóng tú-tio̍h gûi-hiám, iau-gō kap phoà-pı̄ⁿ, in iā bô pàng-sak in ê chú-lâng. Lí-un-su-teng ê thiàⁿ-thàng, in oē-hiáu pò-tap. In só͘ choè ê hián-chhut in sı̄ chin ū chêng ê lâng.
Kūn-jı̍t só͘ keng-kè ê sū hō͘ in ê sim kàu-ke̍k hoân-ló. Lí-un-su-teng í-keng kè-sin lah, taⁿ beh cháiⁿ-iūⁿ ? Beh kā i pàng hē-teh, tāi-ke lâi sı̀-soàⁿ,chı̍t lâng lâi kiâⁿ chı̍t lō͘, á-sı̄ beh cháiⁿ-iūⁿ ? In toàn-toàn bô beh pàng-sak in ê chú-lâng. In só͘ siūⁿ, só͘ choè ê, hoán-tńg hián-chhut in sı̄ chin chı̄n-tiong, koh sı̄ ū tı̀-sek ê lâng.
Lí-un-su-teng sí tı̄ chhim-soaⁿ-lāi, chit ê tāi-chı̀ put-chí ū kan-sia̍p tı̄ hit kúi ê o͘-bı̄n lâng. In-ūi in tāi-ke lı̄ in ê pún só͘-chāi hui-siông hn̄g. Tı̄ soaⁿ-lāi in lóng bô pêng-iú thang pang-chān in, á-sı̄ hō͘ in ū thang oá-khò, hit soaⁿ-lāi ê lâng iā chin iá-bân. In siông-siông ài chhiúⁿ, ài thâi lâng. Só͘-í nā koh tiàm tı̄ in ê tiong-kan, sı̍t-chāi chin bô thò-tòng.
Iū-koh ū chı̍t hāng hō͘ hiah ê chı̄n-tiong ê o͘-bı̄n lâng chin thang khoà-lū. Chiū-sı̄ chiah ê soaⁿ-lāi lâng ê bê-sı̀n; in ū choē-choē khoán ê khiàn-sńg, hō͘ in put-sı̂ siⁿ-khí giâu-gı̂ kap kiaⁿ-sim. In só͘ kiaⁿ ê chiū-sı̄ lâng ê sin-si. Siat-sú nā ū lâng tú-tio̍h sí-sit, chiàu in ê lē, i ê sin-si tio̍h sûi-sı̂ kng khı̀ hn̄g-hn̄g ê só͘-chāi bâi-chòng. Tek-khak m̄-thang khǹg--teh.
Só͘-í nā-sı̄ beh kng Lí-un-su-teng tùi hia kè, nā bô ēng àm-chı̄ⁿ ê hong-hoat, á-sı̄ ēng pa̍t khoán ê kè-chhek, in ún-tàng bô beh iông-ún. Nā beh hō͘ in ún-chún, iā tio̍h ēng choē-choē mı̍h khı̀ kiong-kip in.
Chiong-lâi beh khı̀ ê lō͘-chām hiah-nih hn̄g, iū-koh bô mı̍h-kiāⁿ thang choè táu-oāⁿ ê lō͘-ēng, só͘-í ko͘-put-chiong tio̍h ēng choē-choē khoán ê hong-hoat lâi thoat-lı̄ tùi-te̍k ê chhiú. Nā bô, tek-khak boē-tit-thang kng Lí-un-su-teng kàu hái-kháu ê só͘-chāi. Liân thoat-lı̄ tùi-te̍k ê kéng-kài to boē-oē.
Hit-tia̍p Sù-sı̄ (Susi) kap Chū-má (Chuma) chiah àm-chı̄ⁿ tiàu-chı̍p in tông-liâu ê lâng. In nn̄g lâng sı̍t-sı̍t kā in kóng, kūn-jı̍t só͘ keng-kè ê tāi-chı̀. Kā in kóng, thiàⁿ-thàng ê chú-lâng í-keng kè-sin lah.Taⁿ beh cháiⁿ-iūⁿ? Oē-liân Ngá-kok (Jacob Wainwright) sı̄ Lí-un-su-teng só͘ chhe-ēng ê o͘-bı̄n lâng, in-ūi oē-hiáu siá tām-po̍h jı̄, kóng, tio̍h chiong chú-lâng ê mı̍h-kiāⁿ lóng the̍h-lâi, kok kiāⁿ lóng tio̍h kā i tiám miâ, oà siá khí-lâi khǹg. Āu-lâi i chiong só͘ ū ê mı̍h-kiāⁿ, ta̍k hāng kā i siá miâ. Siá hó, in chiah gı̄-koat kóng, tio̍h kng Lí-un-su-teng ê sin-si tı̍t-tı̍t kàu hái-kháu. Kàu ūi ê sı̂, thang kau-tài tı̄ hia khiā-khí ê Eng-kok lâng.
Lí-un-su-teng kè-sin liáu, koh bô loā-kú, thong hit chng ê lâng lóng chiâu chai. Chóng-sı̄ chin kai-chài, in ê thâu-ba̍k Chi-tham-bô͘ (Chitambo) sı̄ put-chí ū lí-kái ê lâng. I bô ūi-tio̍h bê-sı̀n, lâi thiau-lân hiah ê o͘-bı̄n lâng. Nā-sı̄ i só͘ choè--ê, hoán-tńg sı̄ choè in ê lı̄-ek.
Taⁿ hiah ê o͘-bı̄n lâng koat-ı̀ beh kng in ê chú-lâng ê koan-bo̍k tı̍t-tı̍t kàu hái-kháu. Lō͘-tô͘ sı̍t-chāi chhia khí tú-thiⁿ, m̄-sı̄ kan-ta kiâⁿ kúi-nā jı̍t chiū oē kàu. In só͘ beh kiâⁿ ê lō͘ sı̄ tio̍h kúi-nā ge̍h jı̍t kú. Tı̄ lō͘-tiong koh ū choē-choē khoán ê gûi-hiám, ū to̍k choâ, ū béng sai, ū koân-soaⁿ, ū chhim-khiⁿ, ū toā hô, ū chhiū-nâ, koh ū choē-choē tùi-te̍k. In lóng sı̄ ēng kè-chhek beh siong-hāi chhut-goā lâng. Chhı̀ siūⁿ Sū-tan-lê kiâⁿ loā-kú, kiâⁿ kúi ge̍h jı̍t kú chiah tú-tio̍h Lí-un-su-teng.
Taⁿ chiah ê o͘-bı̄n lâng chı̀n-chêng só͘ beh kiâⁿ ê lō͘, pí Sū-tan-lê í-chêng só͘ kiâⁿ ê lō͘, tāi-khài ū têng-pē hn̄g. Siáⁿ-sū in kam-goān beh kiâⁿ hiah hn̄g, hiah kan-khó͘ ê lō͘? Choan-choan sı̄ ūi-tio̍h in sı̍t-chāi ū thiàⁿ-thàng Lí-un-su-teng. Chhin-chhiūⁿ in chit khoán ê thiàⁿ-sim kap chı̄n-tiong, í-kı̍p in ê jím-nāi kap ióng-kám, tı̄ le̍k-sú tiong chin-chiàⁿ oh-tit chhē.
In-ūi beh khı̀ kàu hái-kháu ê só͘-chāi, m̄-sı̄ khoài-khoài ê sū, khang kiâⁿ iā tio̍h káng ge̍h jı̍t kú, hô-hòng beh koh-chài kng Lí-un-su-teng. Só͘-í bē khí-sin ê sı̂, ta̍k hāng tio̍h tāi-seng siat-pı̄ kàu hó-sè. Tek-khak m̄-thang hō͘ Lí-un-su-teng ê sin-si tú-tio̍h hiú-noā. Beh hō͘ i boē hiú-noā, in tāi-seng kā i phoà-pak, chiong sim kap tn̂g-tō͘ lóng kā i the̍h chhut-lâi, liáu-āu in soè-jı̄ chiong chiah ê pak-lāi lóng kā i jı̍p tı̄ chı̍t kha siuⁿ-á-lāi. Hit-sı̂ chèng-lâng lóng chū-chı̍p beh choè chòng-sek. Oē-liân Ngá-kok choè chú-lí, tha̍k Sèng-keng. Choè-sek liáu-sū, chiong Lí-un-su-teng ê sim kā i tâi tı̄ chı̍t châng soāiⁿ-á chhiū kha. Oē-liân Ngá-kok tùi tāi-ke soat-bêng, kóng, “In-ūi Lí-un-su-teng ū thiàⁿ lán o͘-bı̄n lâng, só͘-í lán tio̍h chiong i ê sim kā i bâi-chòng tı̄ A-hui-lı̄-ka.” Tâi hó liáu-āu, Oē-liân Ngá-kok chhiú kia̍h chı̍t ki pit, kóng, “Goá beh khek-jı̄ tı̄ chit châng soāiⁿ-á chhiū lâi choè kı̀-liām.” I chiū khek ē-toé chiah ê jı̄, “Lí-un-su-teng ê sim tâi tı̄ chit châng soāiⁿ-á chhiū kha.” Iā ū khek Lí-un-su-teng pia̍t-sè ê jı̍t-chí tı̄ chhiū-nih.
Nā-sı̄ Lí-un-su-teng ê choân-sin, in ēng iâm chham bu̍t-lân-tı̂ chiú lâi sı̄ⁿ. Āu-lâi khǹg tı̄ goā-bı̄n pha̍k jı̍t kàu lóng kian-koaⁿ. Oē hiah khoài kian-koaⁿ sı̄ in-ūi Lí-un-su-teng pún-jiân í-keng sán-sán kàu bô bah. I ê seng-khu chí-ū chhun phê kap kut nā-tiāⁿ. Bô kı̂-koài ū lâng bat kóng, “Lí-un-su-teng chiong i só͘ ū ê huih hiàn hō͘ A-hui-lı̄-ka.”
Hiah ê gâu jím-nāi ê o͘-bı̄n lâng liân-soà kò͘ i ê sin-si cha̍p-sı̀ jı̍t kú. Kàu tē cha̍p-gō͘ jı̍t, in ēng pe̍h-pò͘ tı̍t-tı̍t pau, tı̍t-tı̍t khún i ê sin-si. Khún liáu chiah tùi kha-khiau ê só͘-chāi kā i áu khiau,hō͘ kha-thâu-u ha̍p-oá heng-khám. Ēng chit ê hong-hoat hō͘ sin-si piàn hêng chhin-chhiūⁿ chı̍t pau mı̍h.
In ēng chhiū phê choè koan-bo̍k, tı̄ chhiū-phê ê goā-bı̄n in chiah ēng phâng-pò͘ koh-chài lâi pau. Pau liáu in chiah ēng chiam lâi thı̄ⁿ só͘ pau ê phâng-pò͘. Ta̍k hāng lóng chhòng hó-sè, in chiah khı̀ kia̍h chı̍t ki chhâ-kǹg, chiong chit ê chhiū-phê ê koan-bo̍k soè-jı̄ pa̍k tı̄ chhâ-kǹg ê ē-bı̄n.
Iáu-bē khí kiâⁿ ê sı̂, Oē-liân Ngá-kok koh chı̍t pái chim-chiok khoàⁿ i só͘ khek tı̄ hit châng soāiⁿ-á chhiū ê jı̄ kóng, “Lí-un-su-teng ê sim tâi tı̄ chit châng soāiⁿ-á chhiū kha.” I kè-sin ê jı̍t-chí iā khek chin bêng.
Hiah ê jı̄ tha̍k soah ê sı̂, Oē-liân ngá-kok chiah chim-chiok kau-tài hia ê thâu-ba̍k tek-khak tio̍h pó-hō͘ hit châng soāiⁿ-á chhiū, in-ūi kiaⁿ-liáu hé-sio-soaⁿ ê sı̂ liân hit châng chhiū iā soà sio--khı̀. Koh kau-tài thâu-ba̍k tio̍h siông-siông thoáⁿ hit châng soāiⁿ-á chhiū kha, m̄-thang hō͘ i hoat chháu.
Ta̍k hāng kau-tài hó-sè, tı̄ in bē khí-kiâⁿ ê tāi-seng, Oē-liân Ngá-kok kap i ê tâng-phoāⁿ chhāi nn̄g ki chin koân koh chin toā ê thiāu tı̄ hit châng soāiⁿ-á chhiū ê siang-pêng. Chit nn̄g ki thiāu chhāi liáu, in koh khı̀ kng chı̍t ki tn̂g-tn̂g thán-hoâiⁿ ê thiāu lâi tèng tı̄ hit nn̄g ki thiāu ê téng-bı̄n. I ê khoán-sit tām-po̍h chhin-chhiūⁿ mn̂g-kheng. I chiong che lâi kı̀-liām Lí-un-su-teng lō͘-bé pái tı̄ sè-kan só͘ an-hioh ê só͘-chāi.
Hit-tia̍p in chiah kam-goān khí-sin. In ê bı̄n-hiòng tang, in-ūi in koat-ı̀ beh khı̀ kàu hn̄g-hn̄g tang-pêng ê toā-iûⁿ.
Lí-un-su-teng bē pia̍t-sè ê sı̂, hiah ê o͘-bı̄n lâng ūi-tio̍h thoa-boâ kap pı̄ⁿ-thiàⁿ, tāi-ke í-keng chin lám-sin. Só͘-í kiâⁿ lō͘ bē saⁿ jı̍t kú, in tiong-kan poàn-sò͘ í-siōng ko͘-put-chiong tio̍h thêng-kha hioh-khùn lâi liâu-ióng. Liâu-ióng chı̍t ge̍h-jı̍t kú, in ê khùi-la̍t chiah koh ho̍k-tò.
Tı̄ in thâu-chêng só͘ beh kiâⁿ ê lō͘ m̄-sı̄ pêng-siông ê lō͘. In-ūi tı̄ lō͘-tiong toā ê chhiū-nâ lāi ū choē-choē noā-noā làm-làm ū chúi ê só͘-chāi. Koh ū ióng-béng ê tùi-te̍k chhut ke-si beh lâi kap in su-iâⁿ. Kap in teh tí-khòng ê sı̂, tiong-kan ū kúi-nā lâng sit-lo̍h in ê sı̀ⁿ-miā.
Chóng-sı̄ tùi chia khí kàu Un5-ian-eng-bí, in bô koh tú-tio̍h hiah-nih pháiⁿ ê tùi-te̍k. Ū chı̍t jı̍t,tú-tú beh kàu Un5-ian-eng-bí ê sı̂, in hut-jiân-kan tú-tio̍h Eng-kok chı̍t ê Tē-lí-hoē só͘ phài ê tāi-piáu-chiá kiò-choè Kam-á-liông (Cameron). In lâi A-hui-lı̄-ka ê bo̍k-tek sı̄ beh pang-chān, beh chín-kiù Lí-un-su-teng.
In-ūi Kam-á-liông tùi tang-pêng Ìn-tō͘ iûⁿ ê hái-hoāⁿ, tı̍t-tı̍t kiâⁿ kàu Un5-ian-eng-bí, só͘-í lō͘-tiong só͘ tú-tio̍h ê gûi-hiám, i lóng ū keng-giām--tio̍h. Chhin-chhiūⁿ hit só͘-chāi hoan-siā tùi hoan-siā ka-kı̄ teh oan-ke, teh saⁿ-thâi, Kam-á-liông pún-sin iā ū khoàⁿ-kı̀ⁿ. Só͘-í i chai-iáⁿ put-lūn ū sím-mı̍h chhut-goā lâng nā beh tùi hia kè, tio̍h chin soè-jı̄,in-ūi in oē siông-siông siū-tio̍h tùi-te̍k ê kong-kek. Ū-ê iā bat hō͘ in thâi-sí.
Taⁿ in-ūi lō͘-nih ū chit khoán ê gûi-hiám, só͘-í Kam-á-liông chı̄n i ê khùi-la̍t khoàn-bián in bo̍h-tit koh kng Lí-un-su-teng ê sin-si, khah hó tio̍h chiong i ê sin-si hiān tâi tı̄ hia. Iā kóng, Lí-un-su-teng pún-sin tek-khak iā-sı̄ ài bâi-chòng tı̄ A-hui-lı̄-ka.
Chóng-sı̄ hiah ê ū sı̀n-iōng ê o͘-bı̄n lâng bô beh thiaⁿ-thàn chit khoán ê oē. In kèng-jiân í-keng koat-tēng beh kng in ê un-jı̂n kàu Ìn-tō͘ iûⁿ ê só͘-chāi. Chit ê chı̀-goān, in tek-khak bô hiah sûi-piān pàng-soah. Koh-khah hn̄g, koh-khah kan-khó͘, in iā kam-goān. Chóng-sı̄ in tiāⁿ-tio̍h beh kiâⁿ kàu hái-kı̂ⁿ ê só͘-chāi. In thiàⁿ in ê un-jı̂n Lí-un-su-teng kàu chit khoán.
Só͘-í in tāi-ke sûi-sı̂ koh khí-kiâⁿ, in ê sim-koaⁿ tı̍t-tı̍t ǹg-bāng ū chı̍t jı̍t, in tek-khak oē-tit kàu Song-kip-pa-ní ê hái-kháu. Khó-sioh ū chı̍t hāng hō͘ in ê sim put-chí iu-būn. Chiū-sı̄ tı̄ lō͘-tiong in tú-tio̍h Kam-á-liông ê sı̂-chūn, hit tia̍p Kam-á-liông kap i ê tâng-phoāⁿ chin tı̀-ı̀ chhéng ài khoàⁿ Lí-un-su-teng ê mı̍h-kiāⁿ. Hō͘ in khoàⁿ-liáu, in sūn chit ê ki-hoē chiong Lí-un-su-teng só͘ ū ê siuⁿ ta̍k kha lóng the̍h khı̀ khui. Siuⁿ-lāi ū lō͘-ēng ê mı̍h in the̍h khı̀ ēng. In só͘ choè ê hō͘ hiah ê o͘-bı̄n lâng ê sim chin kan-khó͘. In-ūi in ài chiong hiah ê mı̍h choân-pō͘ tı̍t-tı̍t the̍h kàu Song-kip-pa-ní. Kàu-ūi ê sı̂, in chiah beh kau-tài thò-tòng ū chek-jı̄m ê lâng, chiong hiah ê mı̍h it-khài kià khı̀ Eng-kok hō͘ Lí-un-su-teng ê ka-cho̍k. Chóng-sı̄ boē-thang chiàu sim só͘ ài.
Tı̄ lō͘-tiong hō͘ in tē-it khoà-lū-ê, chiū-sı̄ ūi-tio̍h A-hui-lı̄-ka lâng ê bê-sı̀n. Bô-lūn kiâⁿ kàu siáⁿ-mih só͘-chāi, in boē bián tit tú-tio̍h hit tē-hng ê lâng ê hoán-khòng. Che sı̄ in-ūi in hō͘ bê-sı̀n khún-pa̍k chin ân, só͘-í in tek-khak m̄-khéng hō͘ lâng kng sin-si tùi in hia koè, Sui-jiân kap in ū se̍k-sāi, in iā bô beh ún-chún.
Só͘-í nā beh chioh lō͘ tùi hia kè, nā bô ēng sím-mı̍h kè-chhek, á-sı̄ ēng tú-hó ê hong-hoat, bô-lūn sím-mı̍h lâng, in tek-khak beh chó͘-tòng. Tú-tn̄g ū chı̍t pái, in tú-tú beh tùi chı̍t ê hoan-siā keng-kè, hit-sı̂ in khoàⁿ-kı̀ⁿ siā-nih ê lâng ná chhin-chhiūⁿ beh pı̀ⁿ-bı̄n ê khoán. Kiaⁿ-liáu oē siū-tio̍h in ê kong-kek, in tāi-ke kín-kín chham-siông khoàⁿ ū sím-mı̍h hó hoat-tō͘ thang lâi soah in ê siū-khı̀ kap thoat-lı̄ in ê chhiú-thâu.
In ké-ı̀ bô beh koh kng Lí-un-su-teng ê koan-bo̍k tùi hia kè. Siat-sú nā ū koh kng, iā sı̄ beh kng tò-tńg kàu Un5-ian-eng-bí, beh tı̄ hia kā i bâi-chòng.
Chóng-sı̄ tı̄ àm-chı̄ⁿ ê só͘-chāi, in pı̀-bı̍t tháu khui pau Lí-un-su-teng hiah ê chhiū-phê kap phâng-pò͘, koh-chài khún khah ân, hō͘ i pí í-chêng khah soè pau, chhin-chhiūⁿ chı̍t ê pau-ho̍k ê khoán, hō͘ tùi-te̍k khah bô gı̂, in chiong chit pau saⁿ chham tı̄ Lí-un-su-teng ê hêng-lí. Āu-lâi in kúi-nā lâng lûn-liû tı̄ hia chim-chiok kò͘.
Chit ê tāi-chı̀ chhòng-chiâⁿ liáu-āu, in sûi-sı̂ ēng kúi-nā ki chhiū-le pa̍k kui pé, lâi ké choè lâng ê sin-si. Hit-sı̂ jı̍t í-keng beh lo̍h, só͘-í nā bô chim-chiok khoàⁿ, chiū hit khún chhiū-le khoàⁿ-liáu ná chún lâng ê hêng.
Jı̍t beh àm ê sı̂, in tiong-kan la̍k ê lâng ēng chin kèng-khiân ê khoán-sit oá-lâi kng hit pau chhiū-le. Siâng hit-sı̂ in tùi chèng-lâng hoat-piáu kóng, in sı̄ beh kng-khı̀ Un5-ian-eng-bí bâi-chòng. Kng kè-chhiú,tı̄ chhiū-nâ lāi in chiah chiong hit khún chhiū-le ûn-ûn-á kā i tháu-khui, chiah chiong hiah ê chhiū-le, chı̍t-ki chı̍t-ki the̍h khı̀ hn̄g-hn̄g ê só͘-chāi hiat-sak. Āu-lâi in chı̍t-ê chı̍t-ê kiâⁿ oan-lō͘, chiah koh-chài kap in ê tâng-phoāⁿ saⁿ-kap chū-chı̍p tı̄ in í-chêng só͘ iok ê só͘-chāi. In ēng chit ê kè-chhek lâi thoat-lı̄ tùi-te̍k ê chhiú. In iā siông-siông nǹg ām-ām ê chhiū-nâ kap kiâⁿ oan-oat ê lō͘, lâi siám-pı̄ in ê tùi-te̍k. In-ūi in kiâⁿ ê sı̂, m̄-káⁿ siuⁿ hián-jiân,kiaⁿ-liáu oē hō͘ lâng khoàⁿ-kı̀ⁿ, só͘-í thiⁿ nā kng, in chiū cháu-khı̀ chhiū-nâ lāi bih. Thèng-hāu jı̍t nā àm, in chiah koh chhut-lâi kiâⁿ àm-lō͘. Nā m̄-sı̄ tùi in gâu jím-nāi chit khoán ê kan-khó͘, in tek-khak tam-tng boē khí.
Chóng-sı̄ sui-jiân kiâⁿ lō͘ kàu seng-khu thiám,kha kiâⁿ kàu chin sng, iáu-kú tı̄ lō͘-tiong in boē kò͘-tit hioh-khùn. In ê sim-koaⁿ kan-ta tı̍t-tı̍t ǹg-bāng chiong-lâi in tek-khak oē kiâⁿ kàu hái.
1874 nı̂ 2 ge̍h, in kó-jiân chhin-ba̍k khoàⁿ-kı̀ⁿ Ìn-tō͘ iûⁿ. Tı̄ hia ū chı̍t só͘-chāi kiò-choè Bā-gâ-mô͘-io (Bagamoio). In tùi chhut-hoat ê sı̂, kiâⁿ kàu Bā-gâ-mô͘-io tú-tú káu-ge̍h jı̍t kú. Kng chú-lâng ê koan-bo̍k káu ge̍h jı̍t kú, keng-kè soaⁿ-niá, chhiū-nâ, làm-thô͘, toā hô, chhim-khiⁿ, koh siông-siông tú-tio̍h gûi-hiám kap tùi-te̍k ê kong-kek, chhin-chhiūⁿ chit khoán ê sàng-chòng, tı̄ le̍k-sú tiong phah-sǹg bô thang chhē.
Kiâⁿ kàu Bā-gâ-mô͘-io ê sı̂, in chiong Lí-un-su-teng ê sin-si kau-tài hit toē-hng ê Eng-kok Léng-sū. Chóng-sı̄ Léng-sū mn̄g kóng, “Goá beh cháiⁿ-iūⁿ thang sı̀n chit pau chin-chiàⁿ sı̄ Lí-un-su-teng ê sin-si. Lín ū sím-mı̍h chèng kù? Nā ū iáⁿ sı̄ Lí-un-su-teng, hit pau chhiáⁿ tháu khui. Goá ài giām khoàⁿ.”
“Goá ài khoàⁿ i ê tò-chhiú.” In chiū tháu khui, Léng-sū chim-chiok kiám-cha hit ki chhiú-kut. Giām-liáu, i chhut-siaⁿ kóng, “Sı̄, chin-chiàⁿ sı̄ Lí-Un-su-teng. I ê tò-chhiú iáu ū siong-jiah tı̄-teh. In-ūi i chá-sı̂ khı̀ phah sai ê sı̂, i ê tò-chhiú ū hō͘ sai kā--tio̍h. Hiah ê siong lóng iáu tı̄-teh. Che sı̄ tē-it hó ê chèng-kù.” Tùi án-ni i hoaⁿ-hí sêng-siū. I iā chin hó khoán-thāi hiah ê o͘-bı̄n lâng. Ta̍k lâng o-ló in ê ióng-kám kap chı̄n-tiong. In-ūi tùi 1866 nı̂ khí, in chit kúi lâng put-sı̂ teh kun-sûi Lí-un-su-teng; liân-liân poeh nı̂ kú tı̄ i ê seng-khu piⁿ teh chiàu-kò͘ i. Siāng hit-nı̂ Lí-un-su-teng tùi Bā-gâ-mô͘-io beh jı̍p-khı̀ lāi-soaⁿ ê sı̂, ū chin toā tı̄n ê o͘-bı̄n lâng kap i choè-tı̄n khı̀. Liáu-āu ū ê tú-tio̍h sí-sit, ū-ê lı̄-khui--khı̀. Chóng-sı̄ só͘ chhun chit gō͘ ê o͘-bı̄n lâng lóng bô pàng-sak Lí-un-su-teng. In sı̍t-chāi ū un-chêng.
Taⁿ Lí-un-su-teng ê kut-thâu í-keng kau-tài Bā-gâ mô͘-io ê Eng-kok Léng-sū. Só͘-í i kín-kín siat-hoat beh ēng tú hó ê chûn lâi chài hiah ê kut-thâu khı̀ kàu Eng-kok. In-ūi káng-lō͘ chin hn̄g, chûn tı̄ 4 ge̍h 16 jı̍t chiah kàu Eng-kok ê lâm-pêng. Kàu ūi hit jı̍t, chin-choē lâng khı̀ tán-chih. Tùi chûn-nih kàu hé-chhia-thâu, lō͘-piⁿ siang-pêng lóng sı̄ lâng. Chhı̄-tiúⁿ í-kı̍p choē-choē chhut-miâ ê lâng kap chhı̄-bı̂n lóng khı̀ ngiâ-chih. Tāi-ke sàng i kàu chhia-thâu. Āu-lâi hé-chhia chài koan-bo̍k kàu Lûn-tun chhı̄. Kàu ūi ê sı̂, káng bān lâng oe-oe tı̄n-tı̄n khı̀ tán-chih. Thong Lûn-tun chhı̄ lóng chiâu chai.
Chóng-sı̄ kàu tè ê sı̂, ū hō͘ i-seng chim-chiok koh giām Lí-un-su-teng ê chhiú-kut. I-seng kóng tò-chhiú hō͘ sai só͘ kā ê jiah lóng iáu tı̄-teh. In-ūi tò-chhiú ê chhiú-kut hō͘ sai ê chhùi-khí kā kàu chhùi-chhùi, āu-lâi kut chiap bô oá, chiah ê chèng-kù lóng iáu tı̄-teh. Só͘-í chèng-lâng kong-jı̄n kóng,“Sı̍t-chāi sı̄ Lí-un-su-teng lah!”
Chòng-sek hit jı̍t, thang kóng sı̄ kok-chòng. Hit jı̍t chiū-sı̄ 4 ge̍h 18 jı̍t.
Taⁿ beh kā i bâi-chòng tı̄ sím-mı̍h só͘-chāi? Beh kā i bâi-chòng tı̄ Eng-kok tē-it chhut-miâ ê lé-pài-tn̂g lāi (Westminister Abbey). Chit keng pài-tn̂g chiū-sı̄ tı̄ Lûn-tun chhı̄-lāi, iā-sı̄ kó͘-chá khí ê lé-pài-tn̂g. Khí hó kàu taⁿ oá ū chı̍t-chheng nı̂ kú.
Eng-kok hông-tè, bûn-bú koaⁿ-oân, í-kı̍p kok-lāi ê chhut-miâ lâng kap kong-lô-chiá, ū-ê iû-goân ū bâi-chòng tı̄ chit keng pài-tn̂g lāi. Chóng-sı̄ khoán-thāi Lí-un-su-teng ū chin te̍k-pia̍t. I só͘ tâi ê ūi-tı̀, chiū-sı̄ tı̄ tiong-ng, tùi tiong-chit lo̍h-lâi ê só͘-chāi.
Khiā tı̄ bōng-piⁿ hit jı̍t, ū ông-chhin, bûn-bú koaⁿ-oân, ha̍k-chiá, chong-kàu-ka kap chhin-cho̍k. Í-goā ū chin-choē lâng. Hit-tia̍p teh iu-būn ê chhin-lâng í-goā, kı̂-tiong ū Sū-tan-lê, Ô͘-se kap Oē-liân Ngá-kok. Oē-liân Ngá-kok hit jı̍t hō͘ choē-choē lâng chù-ba̍k khoàⁿ i. Tāi-ke sim-lāi siūⁿ kóng, “Lí sı̍t-chāi sı̄ chı̄n-tiong ê lô͘-po̍k.”
Nā-sı̄ Lí-un-su-teng ê lí-le̍k sı̍t-chāi hō͘ lán thang siàu-liām. I ū chong-kàu sim, i ê sim-koaⁿ moá-moá sı̄ jı̂n-ài. I ke̍k gâu jím-nāi, ke̍k gâu siū kan-khó͘. I iā chin khiam-pi, chin un-sûn, chin chhin-chhiat, chin ióng-kám. Tı̄ gûi-hiám tiong i boē kiaⁿ, tı̄ kan-khó͘ tiong i gâu thun-lún. Ūi-tio̍h ke̍k pı̂n-chiān ê lô͘-lē i thoè in siū-khó͘. Ūi-tio̍h Thian-kok ê sū, i hó-táⁿ thoân-pò hok-im. Ki-tok chı̄n-tiong ê lô͘-po̍k chiū-sı̄ Lí-un-su-teng.
The End.
