Puigcerda Noevo 05

Ùi Wiki Tô·-su-kóan

Gō͘ Chit-tang koâⁿ--lâng lâi tio̍h ū khah kín, thiⁿ-sı̂ chiah cha̍p-it goe̍h, ke-lō͘?--nı̍h í-keng ū-lâng khai-sí kā toā-bóng chhēng--cxhhut-lâi ah, m̄-koh thiⁿ-khı̀ léng hoān léng, ū chı̍t-koá oa̍h-tāng pān kah tng jia̍t-phut-phut, jı̂-chhiáⁿ chhin-chhiūⁿ kńg-lê-á-hong sàu-koè siā-hoē ê múi chı̍t-ê chân-bı̄n. Joan kap chı̍t-tı̄n i-seng teh chhui-sak ê “Ka-nn̂g i-tı̄ ūn-tōng” tit-tio̍h chı̍t-koá siā-hoē cho͘-chit kap ki-kò ê chi-chhı̂, mûi-thé mā toā-toā kā pò-tō, ū lú lâi lú chē ê lâng kiò-ı̀n, tı̄ bô kāng-khoán ê choanm-gia̍p jı̂n-sū lāi-té, mā khai-sí ū-lâng toè leh khí-chō tāi-iok sio-kâng ê cho͘-chit, pí-lūn kóng “Láu-sı̍t seng-lí-lâng hia̍p-hoē” , “Chèng-koàn hoat-heng kap kau-ek sêng-sı̍t ūn-tōng”, “Láu-sı̍t kong-bū-oân ki-kim-hoē” téng-téng, ná-chhiūⁿ sı̄ chı̀n-chêng chá tō ū iok-sok, chı̍t-ê chı̍t-ê sio-cheⁿ teh khí-kó͘. Kı̂-tiong “Láu-sı̍t kun-jı̂n ūn-tōng” kap “Láu-sı̍t chêng-pò ūn-tōng” nn̄g-ê cho͘-chit iû-kı̂ oa̍h-hiáⁿ, in kong-khai chi-chhı̂ kun-jı̂n Hugo Ferro kap chêng-pò jı̂n-oân Gabino Lara ê àn-kiāⁿ, sı̀-koè soan-thoân kóng in sı̄ liông-sim-hoān, bô èng-kai siū-tio̍h phoàⁿ-koat lâi chia̍h-choē. *  *  *  * Pài-it kàu pài-sı̀, moá-thiⁿ ê o͘-hûn kāu-kāu-kāu bē-su chhàu-phú ê mı̂-chioh-phoē, jı̍t-thâu í-keng bih kúi-ā kang bô tham--chhut-lâi ah, hō͘ sam-put-gō͘-sı̂ tō lo̍h--chı̍t-chūn, hō͘-chām chı̍t-chūn chı̍t-chūn, hō͘ lâng ut kah kiōng-beh tio̍h lāi-chèng. Pài-gō͘ chái-khí peh-tiám goā, jı̍t-chhiu tē-it-kái nǹg-koè hûn-phāng, cha̍p-it tiám thóng ê sı̂ gia̍h-thâu kan-taⁿ khoàⁿ-tio̍h kui toā-phı̀ⁿ khóng-sek ê thiⁿ, o͘-hûn í-keng bih kah bô-khoàⁿ iáⁿ-jiah, àⁿ-thâu khoàⁿ-tio̍h beh chiâⁿ cha̍p chiah ê o͘-thâu-á-chhia tı̄ pe̍h-sek ê mn̂g-thiāu thâu-chêng pâi-chò kui-pâi, pı̂n-thâu sái jı̍p-khı̀ chóng-lí koaⁿ-the̍h. Koaⁿ-the̍h ê chhiûⁿ-ûi kap kiàn-tio̍k lóng ēng kui-phı̀ⁿ o͘-tò͘-âng ê hûi-á lâi chng-thāⁿ, kan-taⁿ chhù kap chhiûⁿ-ûi ê téng-iân, ē-iân kap mn̂g-thang ê sı̀-chiu-ûi te̍k-pia̍t chò hō͘ khah thóng--chhut-lâi, sı̄ chio̍h-hui pe̍h-phú ê sek-chúi, chhiⁿ-lèng-lèng ê chháu-po͘ téng-bı̄n ū kúi-tah-á koh ū chang-àm iáu-bē ta ê lō͘-chúi, tı̄ jı̍t-thâu ē-kha put-sı̂ sih--chı̍t-ê sih--chı̍t-ê. Chóng--sı̄ chiah-ê chhēng kah o͘-mah-mah ê koaⁿ-oân, ta̍k-ê lóng bı̄n-iu bı̄n-kat, lo̍h-chhia liáu-āu tō koáⁿ-kín-kín kiâⁿ jı̍p-khı̀ koaⁿ-the̍h lāi-té. Hoē-gı̄-sek lāi-té ê toh-á sı̄ tn̂g-ko-ı̂ⁿ--ê, ka-pi-sek ê toh-téng kng kah ē chiō tit lâng-iáⁿ, gō͘-cha̍p goā hoè ê chóng-lí chit-kái hoán-hêng, tē-it-ê chē tı̄ hoē-gı̄-sek lāi-té teh tán, ka-pi-sek ê thâu-mn̂g khiû kah chin súi, loa̍h kah chiâⁿ chê-chéng, i ba̍k-thâu kat-kat, sió-khoá sit-cheng-eng, khoàⁿ ē chhut-lâi chang-mê ūi-tio̍h sím-mı̍h tāi-chı̀ teh hoân-ló, khùn-laiú bô kóng kài-hó. Cha̍p-it tiám-poàⁿ chı̀n-chêng, só͘-ū ê koaⁿ-oân lóng í-keng chē hó-sè, chún-pı̄ beh khui-hoē. “Lín cha-hng ē-po͘ sàng-lâi hō͘ goá ê pò-kò goá í-keng tha̍k--koè-ah, ki-pún siōng, goá chin siū-khı̀, chit-ê tāi-chı̀ sı̄ án-choáⁿ chit-má chiah hō͘ goá chai-iáⁿ?” Chóng-lí chı̍t khui-chhùi tō án-ne mn̄g. “Chóng-lí, kı̂-sı̍t che gún mā-sı̄ choè-kı̄n chiah chai-iáⁿ--ê, in-ūi í-keng sı̄ saⁿ-cha̍p goā tang chêng ê kè-oē--ah, tû-liáu chêng-pò-kio̍k lāi-té chin chió-sò͘ ê koaⁿ-oân kap tóng-àn chu-liāu í-goā, ē-sái kóng kin-té tō bô siáⁿ lâng liáu-kái kui-kiāⁿ tāi-chı̀ ê thâu-lâi boé-khiò.” Chē tı̄ chóng-lí keh-piah ê loē-chèng tāi-sı̂n án-ne kā ı̀n.I sı̄ chı̍t-ê tiong-liân-lâng, thâu-hia̍h liù-liù, thâu-chang lóng ēng iû loa̍h tùi āu-piah, ku̍t kah ē poa̍h-tó hô͘-sı̂n, koh koà chı̍t-ki toā-toā-ki ê kim-kheng ba̍k-kiàⁿ, ū chı̍t-ê toā-pak-tó͘-tháng. “Chóng-lí, che sı̄ Franco chiong-kun tı̄ i thóng-tı̄ ê boé-kı̂ só͘-chò ê kè-oē, āu--lâi in-ūi chèng-koân sio pái-thè, sè-bı̄n thài loān, chit-ê tı̄ chhim-soaⁿ nâ-lāi ê pı̀-bı̍t kè-oē choaⁿ-á bô kau-poâⁿ--tio̍h, nā m̄-sı̄ gún phài-lâng chhim-jı̍p khı̀ liáu-kái, koh kā kó͘-chá ê tóng-àn péng chhut-lâi khoàⁿ, kióng-kiaⁿ éng-oán tō sa bô thâu-cháng.” kok-hông tāi-sı̂n chiap-lo̍h-khı̀ kóng, i jı̂n seⁿ-chò ko-chhiâng toā-hàn, o͘-sek ê thâu-chang ka kah té-té, phoà-pin-se, lâu peh-jı̄-chhiu. Loē-chèng tāi-sı̂n koh kóng: “Saⁿ kò-goe̍h chêng, gún hoat-hiān sio-liân-soà ê oa̍h-tāng it-tı̍t teh chı̀n-hêng, lāi-té ū “Ka-nn̂g i-tı̄ ūn-tōng”, “Láu-sı̍t seng-lí-lâng hia̍p-hoē”, “Chèng-koàn hoat-hêng kap kau-e̍k sêng-sı̍t ūn-tōng”, “Láu-sı̍t kong-bū-oân ki-kim-hoē”, “Láu-sı̍t kun-jı̂n ūn-tōng” kap “Láu-sı̍t chêng-pò ūn-tōng” téng-téng, gún hoat-hiān chiah-ê ūn-tōng pēng m̄-sı̄ hō͘-siong bô tı̄-tāi, in ê kha-chiah-āu kı̂-sı̍t sı̄ ū kāng chı̍t-tı̄n lâng teh oē âng-á-ba̍k--ê, in ê lâng í-keng chı̀n-jı̍p thé-chè, pau-khoah mûi-thé, chèng-hú ki-koan, ha̍k-su̍t ki-kò kap kang-siong thoân-thé lāi-té, ū bē-chió lâng í-keng chē tı̄ thâu-lâng ê ūi, éng-hióng-la̍t chám-jiân-á toā.” “Lín tı̄ pò-kò lāi-té kóng in chiah-ê lâng ē tùi chéng-kò kok-ka kap siā-hoē sán-seng chin put-lı̄ ê éng-hióng, hi-bāng chèng-hú ē-tàng chhái-chhù kiông-chè ê chhiú-lō͘ kā chám-chháu tû-kin, nā goá khoàⁿ--khí-lâi, in chit-tı̄n lâng kan-taⁿ sı̄ ū chiâⁿ kiông-lia̍t ê tō-tek-kám niā-tiāⁿ, tùi Espana ū sím-mı̍h bô hó--leh? Kám kóng kok-ka siā-hoē ê kong-bı̂n tō-tek ı̀-sek gia̍h-thâu m̄-sı̄ chı̍t-kiāⁿ hó tāi-chı̀?” Chóng-lí koh siūⁿ beh kóng--lo̍h-khı̀, m̄-koh lı̂m-sı̂ lı̂m-iāu chhoē bô sı̀-thı̄n ê pí-jū, lâi pí-lūn pò-kò lāi-té hit-khoán chai-lān-sèng ê hiō-kó. Ū kúi-cha̍p bió-cheng hoē-gı̄-sek lāi-té tāi-ke soah lóng tiām-tiām, boé--ā kok-hông tāi-sı̂n chiah khui-chhùi kóng:”Chóng-lí, kok-hông kap chêng-pò ê khang-khoè pún-chiâⁿ tō ài kāu sim-su, taⁿ beh hoah láu-sı̍t, bē-sái phah-phiàn-pō͘, bē-sái kan-kan kúi-kúi, kui-khı̀ gia̍h pe̍h-kı̂-á ǹg tek-jı̂n tâu-hâng khah kín...” Kok-hông tāi-sı̂n oē kóng bē-chêng chı̍t-poàⁿ, chē tı̄ i sio-tùi-thâu, pún-té it-tı̍t tiām-chih-chih ê siong-gia̍p tāi-sı̂n tō kā phah-tn̄g kó͘-piáⁿ, “chóng-lí, koè-khı̀ chı̍t kò-goe̍h, lán-kok kó͘-chhı̄ ê sêng-kau-liōng í-keng lak kah chhun gō͘-hun chi it--ah, lán-kok ê kó͘-chhı̄ sui-bóng kóng phoe-bô͘ m̄-sı̄ sè-kài siōng toā--ê, siōng-bô mā iáu-sı̄ Au-chiu chiàm-niá khàm ê peh-toā kó͘-chhı̄ chi it, taⁿ koè-khı̀ chı̍t kò-goe̍h, liân Tang-au hiah-ê sin-heng kó͘-chhı̄ mā pí lán khah-iâⁿ, chèng-koàn chhı̄-tiûⁿ tı̄ in hiah-ê thâu-lâng lā-thâu chò hit-hō “chèng-koàn hoat-hêng kap kau-e̍k sêng-sı̍t ūn-tōng” liáu-āu, kó͘-chhui tâu-ki ki-kò kap tâu-chu-jı̂n, kan-taⁿ chò tn̂g-kı̂, kè-ta̍t-sèng ê tâu-chu, koh kā chı̍t-koá liû-tōng-sèng khah koân ê goā-chu kū-choa̍t, in chiáng-ak kong-hoē, tùi chèng-koàn-siong sán-seng chin toā ê pé-pa̍k, goá ū kap chı̍t-koá lâng chih-chiap--koè, in kóng tō chún-kóng ū-lâng bô chàn-sêng in ê khoàⁿ-hoat, m̄-koh in-ūi kong-hoē kap tiōng-iàu cho͘-chit ê toā-ūi lóng cháng tı̄ hit-tı̄n lâng ê chhiú-thâu, só͘-í mā bô-hoat kā péng-chhia...” Loē-chèng tāi-sı̂n cha̍h oē-thâu kóng: “Nā án-ne lo̍h--khı̀, pān-phoe lán-kok kin-nı̂ ê chèng-koàn só͘-tit-soeh ē kiám-siu beh gō͘-pah-ek Au-goân...” Siong-gia̍p tāi-sı̂n bı̄n-iu bı̄n-kat, i ê thâu-hia̍h chin khoah, ē-hâi chiam-chiam, saⁿ-kak-hêng ê bı̄n seⁿ-sêng bah-sek tō khah o͘, in-ūi lâng teh hoân-ló, khoàⁿ--khí-lâi bē-su chhoe-se̍k ê bah-chàng, “m̄-nā án-ne, ‘Láu-sı̍t seng-lí-lâng hia̍p-hoē’ ê lâng tı̄ choân-kok 546 ê siong-hoē lāi-té, í-keng soán-tio̍h 414 ê thâu-lâng ê ūi, tāi-ke lóng phài-phoe in ê lâng ē tı̄ cha̍p-jı̄--goe̍h ê choân-kok siong-hoē kái-soán, kā choân-kok siong-hoē lí-sū-tiúⁿ ê ūi the̍h--lo̍h-lâi.” Siong-gia̍p tāi-sı̂n tùi khò͘-tē-á jı̂m chhiú-kin-á chhut--lâi, kā chhut-iû ê thâu-hia̍h sió chhit--chı̍t-ê chiah koh kóng--loeh, “Kàu sı̂-chūn, lán-kok kióng-kiaⁿ sûi tō thè tńg-khı̀ táu-oāⁿ ê goân-sú siā-hoē, tùi keng-chè kap siong-gia̍p ê siōng-hāi, sı̍t-chāi bô hoat-tō͘ àn-sǹg.” Chóng-lí kā chhiú-kut khoè tı̄ toh-á-téng, chhiú-tê so--chı̍t-ê so--chı̍t-ê kóng: “Goá bô hoat-tō͘ lí-kái, taⁿ iau-kiû chò-lâng ài láu-sı̍t, ài chiàⁿ, che kám m̄-sı̄ chū sió-ha̍k khò-pún tō án-ne teh kà--ê, kú-tn̂g í-lâi, chong-kàu kap siā-hoē thoân-thé mā lóng teh chhui-sak, sı̄ án-choáⁿ tı̍t-tú-tı̍t ê tāi-chı̀ ē jiá-chhut chiah-nı̍h toā ê sū-toan.” Tú-chiah khek-piáⁿ khı̀ hông phah-chı̍h ê kok-hông tāi-sı̂n sûi chiap-loeh kóng: “Jı̄n-hô ê tāi-chı̀ lóng bē-ēng-tit sái ke̍k-pō͘, ‘iâm nā sit-bı̄, beh ēng sím-mı̍h hō͘ i kiâm?’ Chóng--sı̄ iâm nā siuⁿ-chē, mā sı̄ ē sí-kiâm, in chiah-ê chò seng-lí--ê, kā ka-tı̄ ê lı̄-ek lóng tàn-hı̀ⁿ-sak, ū--ê sı̄ hòng-khı̀ koè-khı̀ goân-té ū kúi-ā poē ê lı̄-sûn, ēng ı̂-chhı̂ ki-pún ê sêng-pún kap seng-oa̍h só͘-hùi lâi chò seng-lí, ū--ê koh-khah hàm, kóng bô beh ēng-chı̂ⁿ, kan-taⁿ beh ēng táu-oāⁿ, kok-lâng lia̍h-tn̂g pó͘-té, hō͘-siong pang-chān tō hó...” Kok-hông tāi-sı̂n kóng kah chia sió tùn-teⁿ--chı̍t-ê, “In lóng bô siūⁿ-tio̍h kóng hiān-chhú-sı̂ ê chit-ê keng-chè thé-hē, tō-sı̄ ēng su-jı̂n lı̄-ek chò té-tı̀--ê, sio̍k-gí teh kóng: ‘Lâng bô su-sim chhı̄ bē oa̍h’, chı̍t-ê bô-ài lı̄-ek, bô tùi-tiōng kim-chı̂ⁿ ê siā-hoē, m̄-nā sı̄ siong-gia̍p thé-hē kap kim-iông thé-hē ē lı̍h-iông sàn-kah, chin-chē ki-su̍t hong-bı̄n ê chı̀n-pō͘ mā ē toè leh tòng-tiām, kóng--khí-lâi, ‘láu-sı̍t’ kap ‘tō-tek’ hoah--khí-lâi sı̄ chin ha̍h-thiaⁿ, nā hō͘ in sái ke̍k-pō͘ kiâⁿ loeh kàu-tè, tian-tó sı̄ thiⁿ-tē-boé ê chai-è.” (Tâi-bûn Bóng-pò tē 100~102 kı̂, 2005 nı̂ 1~3 goe̍h)