Tâi-oân Lú-sèng Choè Lâng Ê Tiâu-kiāⁿ

---Chèng-tı̄ Un7-tōng-tiong ê Sèng-pia̍t Khin-sı̄ Tâi-To̍k Liân-bêng tē-it-ūi lú-sèng Bêng-oân Kim Bí-lêng tı̄ 1968 nı̂ tı̄ Jı̍t-pún hoat-piáu chı̍t-phiⁿ bûn-chiuⁿ, kiò-choè “Tâi-oân Liû-ha̍k-seng Choè lâng ê Tiâu-kiāⁿ“, loē-iông teh kóng Liû Jı̍t Tâi-oân ha̍k-seng só͘ siū-tio̍h ê bô jı̂n-tō thāi-gū. Tı̄ chia goá iōng “Tâi-oân Lú-sèng Choè-lâng ê Tiâu-kiāⁿ“ choè tê-ba̍k, beh thàm-thó Tâi-oân ê Chèng-tı̄ ūn-tōng, te̍k-pia̍t tı̄ hoán-tùi ūn-tōng tiong-kan, Tâi-oân hū-lú só͘ biān-tùi ê sèng-pia̍t khin-sı̄. Sin choè lú-sèng, goá put-sı̂ teh su-khó: Tâi-oân to̍k-lı̍p tùi tı̄ lú-sèng ū sím-mı̍h ı̀-gı̄? Tâi-oân lú-sèng beh án-choáⁿ tùi Tâi-oân chéng-thé ê kái-chō koè-thêng tiong, chhoē-tio̍h ka-kı̄ ê tēng-ūi (identity)? Hiān-kim ê Tâi-oân siā-hoē iû-goân iōng lâm-sèng choè tiong-sim (male-centered). Nā chún chèng-koân thè-oāⁿ, chı̍t-sı̂ iā boē tit thang kái-siān lú-sèng ê chhú-kéng. Tâi-oân hū-lú iā tit boē-tio̍h chin-chiàⁿ ê bı̂n-chú, chū-iû, jı̂n-koân kap chun-giâm. Sū-sı̍t-siōng lú-sèng iáu-kú hō͘ lâng pâi-thek tı̄ hoán-tùi ūn-tōng ê hu̍t-sim í-goā. In m̄-nā bô tit-tio̍h chun-tiōng, ū-sı̂ hoán-tńg siū-tio̍h chhim-khek ê bú-jio̍k. 1988 nı̂ Sè-Tâi-Hoē thâu-chı̍t-pái tı̄ Tâi-oân kú-pān. In-ūi o͘-miâ-toaⁿ ê iân-kò͘, To̍k-Bêng ū saⁿ-ūi kàn-pō͘, Tiuⁿ Chhàn-hông, Lô Hok-choân kap Chhoà Chèng-liông bô hoat-tō͘ tùi hái-goā tò-tńg-lâi chham-ka. M̄-kú in ê hū-jı̂n-lâng, Tiuⁿ Teng-lân, Lô Chheng-hun kap Ia̍p Bêng-hâ lóng ū tńg-lâi hù Sè-Tâi-Hoē. Hit-sı̂ tó-lāi-goā ê mûi-thé lóng kóng, che saⁿ-ūi lú-sèng sı̄ “tāi hu chhut-cheng”. To̍k-lı̍p kı̀-jiân sı̄ Tâi-oân-lâng kiōng-tông ê lí-sióng, ka-jı̍p to̍k-lı̍p ūn-tōng tio̍h bô sio̍k tı̄ cha-po͘-lâng ê choan-lı̄ nā-tiāⁿ. Nā án-ni, to̍k-lı̍p ūi hô-kò͘ boē tit thang chiâⁿ-choè chit saⁿ-ūi lú-sū ê kò-jı̂n chú-tiuⁿ? In choan-kang tò-lâi chham-ka Sè-Tâi-Hoē, kiám kan-ta teh tāi-thè in ê tiōng-hu, bô tāi-piáu in pún-sin mah? Tı̄ choē-choē chèng-tı̄ ūn-tōng ê tiûⁿ-ha̍p, te̍k-pia̍t nā tú-tio̍h soán-kí ê sı̂, tiāⁿ-tiāⁿ ū lâng chhò-kàn-kiāu, lâi piáu-ta̍t in tùi Kok-Bı̂n-Tóng chèng-koân ê put-boán, choân-jiân bô kò͘-lū chāi-tiûⁿ lú-sèng ê kám-sióng. Goá siūⁿ beh chhéng-kàu chiah-ê kóng chho͘-oē ê lâm-sèng: Hoán-tùi Kok-Bı̂n-Tóng kiám tek-khak tio̍h thún-ta̍h lú-sèng ê chun-giâm? Ū lâng bat án-ni kóng, chhò-kàn-kiāu iā sı̄ Tâi-oân bûn-hoà ê chı̍t pō͘-hūn, bô su-iàu koè-thâu chí-chek. Bô m̄-tio̍h, chhò-kàn-kiāu hián-bêng chı̍t-chióng khoàⁿ-khin lú-sèng, chau-that lú-sèng, bô chin-chiàⁿ liáu-kái sím-mı̍h sı̄ jı̂n-koân, sím-mı̍h sı̄ chun-giâm ê bûn-hoà. Che tú-hó sı̄ lán beh kiàn-lı̍p sin kok-ka ê sı̂, eng-kai khı̀-sak ê thoân-thóng pau-ho̍k. Goá beh te̍k-pia̍t ho͘-io̍k hū-lú, m̄ thang koh tâu-phiò hō͘ hiah-ê iōng bı̂n-chú, jı̂n-koân choè chèng-kiàn, khiok it-tı̍t teh mē chho͘-oē ê hāu-soán-jı̂n. Lán tâng-chê iōng soán-phiò, hoán-khòng hiah-ê bú-jio̍k hū-lú ê lâng. Thang hō͘ in chai, bı̂n-chú kap jı̂n-koân m̄-nā-sı̄ hoah kháu-hō nā-tiāⁿ. 1992 nı̂ 11 goe̍h chhe 3, Phı̂ⁿ Bêng-bín sian-siⁿ tı̄ Ko-hiông-chhı̄ khui kı̀-chiá-hoē. Ū chı̍t-ê iú-soàⁿ tiān-sı̄ ê cha-po͘ kı̀-chiá thê chhut būn-tê ê sı̂, kèng-jiân chiong chèng-tı̄ phı̀-jū choè “khoàⁿ thoat-i-bú, tio̍h khoàⁿ kàu lō͘-boé, chiah chai-iáⁿ chin-chhâi sı̍t-liāu“. Mn̄g chit-chióng būn-tê ê lâng tong-jiân sı̄ bô siông-sek kiam bô lé-sò͘. M̄-kú, nā chı̀n chı̍t-pō͘ lâi siūⁿ, chit-ê sū-kiāⁿ tú-tú po̍k-lō͘ khoàⁿ khin lú-sèng ê hiān-siōng tı̄ Tâi-oân iáu chin phó͘-phiàn. Chit-chióng khoàⁿ-khin chhim-jı̍p kàu sim-lāi, chiâⁿ-choè chiâm-chāi ı̀-sek (subconscio͘s) ê chı̍t-pō͘-hūn, chiah oē tı̀-kàu chı̍t-ê lâng tı̄ kı̀-chiá-hoē--nih iā m̄-chai chún-chat. Thong-koè che lán tio̍h chai, lán ê siā-hoē tùi tı̄ sèng-pia̍t kı̂-sı̄ iáu bô kàu-gia̍h ê kéng-kak-sèng. Che iā sı̄ Tâi-oân iáu lo̍k-ngó͘, su-iàu lán khı̀ kái-chō ê só͘-chāi. Tùi lú-sèng ê kak-tō͘ lâi khoàⁿ, chit-ê sū-kiāⁿ koh chı̍t-pái hoán-èng chı̍t-chân thòng-khó͘ ê sū-sı̍t: Kàu-taⁿ Tâi-oân lú-sèng iáu boē tit-tio̍h “lâng“ eng-kai tit ê khoán-thāi, chiah oē ū lâm-sèng káⁿ kong-jiân iōng lú-sèng ê jio̍k-thé lâi kún sńg-chhiò. Tı̄ lâm-sèng sa-bûn chú-gı̄-chiá (male chauvinisch) ê ba̍k-chiu lāi, lú-sèng sı̄ pí lâng iáu kē chı̍t-téng ê seng-bu̍t (sub-human beengs). Lú-sèng hō͘ in lia̍h-choè sèng kang-kū, kan-ta ū seng-khu, tān-sı̄ bô lêng-hûn. Liân lú-sèng piáu-bêng chū-ngó͘ chèng-tı̄ chú-tiuⁿ ê ki-hoē, iā siū in pak-toa̍t. Chiah-ê lâm-sèng pêng-siông teh kóng ê “bı̂n-chú“, “pêng-téng” kap ”jı̂n-koân” chí put-kò sı̄ phiàn-bı̄n (unilateral) phiau-chún, kun-pún bô si-hêng tı̄ lú-sèng sin-chiūⁿ. Lūi-sū ê lêng-jio̍k tiông-ho̍k tı̄ le̍k-sú-siōng hoat-seng. Chá-chêng lú-sèng tāi-khài lóng oàn-thàn ūn-miā, bô tè chhut-siaⁿ. Hiān-chāi lú-sèng tû-khı̀ piáu-sı̄ hùn-khài í-goā, iā eng-kai tùi chiah choē sio-liân-soà ê sū-kiāⁿ lâi kiám-thó kap su-khó. Taⁿ hū-lú siū ko-téng kàu-io̍k ê lâng jú lâi jú choē. Sū-sı̍t iā chèng-bêng lú-sèng ê tı̀-hūi, châi-lêng lóng bô su hō͘ lâm-sèng. Chóng-sı̄, lú-sèng iáu siông-siông teh thun-lún chı̍t-koá bêng-hián á-sı̄ àm-sı̄-sèng ê bú-jio̍k. Goân-in khó-lêng chhut chāi “hū-lú” iáu-boē chiâⁿ-choè chı̍t-chióng chèng-tı̄ gı̄-toê (issoe), iáu-boē tit-tio̍h kàu-gia̍h ê tiōng-sı̄. Lán su-iàu kā lú-koân thê-seng choè chı̍t-ê chèng-tı̄ būn-toê, Kā hū-lú ūn-tōng ê chân-bı̄n khok-tāi, thang kap kı̂-tha ê siā-ūn thoân-thé liân-ha̍p, hoat-tián choè chı̍t-ê chháu-kun-sèng ūn-tōng. Siāng-sı̂ hū-lú tio̍h ài piàⁿ-sè chham-ú chèng-tı̄, chı̀n-jı̍p kok-hoē kap tē-hng gı̄-hoē. Hū-lú chiong-lâi nā tit-tio̍h siong-tong ê chèng-tı̄ chu-goân, chiah ū khùi-la̍t thang cheng-chhú ka-kı̄ ê koân-ek, kā í-chá siū pak-siah ê chun-giâm thó tò-tńg. Í-óng Tâi-oân sui-jiân ū lú-sèng ta̍h-jı̍p chèng-toâⁿ, m̄-kú in nā m̄-sı̄ “tāi hu chhut-cheng“, ”tāi pē chhut-cheng“, chiū-sı̄ kè-sêng in ê ka-cho̍k ê ı̀-chı̀. Te̍k-pia̍t sı̄ chı̍t-koá chèng-tı̄ siū-lān-chiá ê ka-sio̍k, tāi-khài lóng ēng jio̍k-chiá, siū-hāi-chiá ê hêng-chōng chhut-hiān. In teh cheng-chhú--ê, sı̄ soán-bı̂n ê tông-chêng. M̄-sı̄ iōng lú-sèng choè chú-thé, á-sı̄ iōng in kò-jı̂n to̍k-lı̍p ê chèng-kiàn lâi tit-tio̍h soán-bı̂n ê chi-chhı̂. Ǹg-bāng kim-āu ū-sim chiông-sū hoán-tùi ūn-tōng ê hū-lú, nā ū ki-hoē chiūⁿ káng-tâi, m̄-thang koh chheng ka-kı̄ choè “Nńg-chiáⁿ ê hū-jı̂n-lâng“. 1992 nı̂ Bí-kok tāi-soán ê kiat-kó, choē-choē lú-sèng hāu-soán-jı̂n tit-tio̍h sèng-lı̄. Soà ū lâng kóng, hit-nı̂ sı̄ lú-sèng ê soán-kí-nı̂. Chit-hūn sêng-chek tāi-piáu Bí-kok hū-lú keng-le̍k 60,70 nı̂-tāi ê bı̂n-koân ūn-tōng, ha̍k-seng ūn-tōng kap lú-koân ūn-tōng liáu-āu, í-keng poê-iúⁿ chham-chèng ê jı̂n-châi. Bí-kok hū-lú iā ū kàu-la̍t thang hoat-hui in ê siā-hoē éng-hióng-la̍t. 90 nı̂-tāi chhe, Lâm-hui siū thóng-tı̄ ê o͘-lâng thong-koè bû-sò͘ ê khòng-cheng, í-keng hêng-sêng chin toā ê chèng-tı̄ sè-le̍k, thang pek pe̍h-lâng thóng-tı̄-chiá kap in tâm-phoàⁿ. Koan-chhat che 2 ê lē, kiám-chhái Tâi-oân hū-lú tāi-seng tio̍h chéng-ha̍p kò-jı̂n ê le̍k-liōng, jı̂-chhiáⁿ sêng-lı̍p thoân-thé, thang chham-ú Tâi-oân ê siā-hoē kái-chō. Tng lú-koân chiâⁿ-choè chı̍t-chióng siā-hoē ap-le̍k, tit-tio̍h siā-hoē phó͘-phiàn ê jı̄m-tông, lú-sèng ı̀-sek chiah sǹg-sı̄ tı̄ Tâi-oân tèng-kun, khiā-chāi lah. Sin chò chı̍t-ê jio̍k-sè cho̍k-kûn, lú-sèng tùi tı̄ bı̂n-chú, chū-iû, jı̂n-koân kap chun-giâm chiah-ê phiau-chún, pí it-poaⁿ ê lâm-sèng thé-giām khah chhim, ǹg-bāng iā khah toā. khiā tı̄ Tâi-oân hū-lú ê lı̍p-tiûⁿ lâi khoàⁿ, hū-lú ūn-tōng chiah sı̄ hoán-tùi ūn-tōng ê hu̍t-sim. Tng Tâi-oân hū-lú bô koh siū-tio̍h sèng-pia̍t kı̂-sı̄, jı̂-chhiáⁿ hióng-siū tio̍h jı̂n-koân, chū-iû kap chun-giâm ê sı̂-jı̍t, Tâi-oân to̍k-lı̍p ê lí-sióng kap Tâi-oân siā-hoē kái-chō ê bo̍k-phiau chiah sǹg sı̄ tit-tio̍h sı̍t-hiān lah. (“Goá ū chı̍t-ê Bāng”, Tēⁿ Ngá-ı̂ chok-phín-chı̍p)