Bô Kun-toé ê Kái-liông.
Lâng nā bô têng-thâu-siⁿ, sui-bóng sim toan-chiàⁿ, ı̀ khiân-sêng, sin-khu siu-tı̄, ke-têng choê-cháⁿ, goā-phê chhin-chhiūⁿ ū kái-liông ê khoán-sit, kàu tı̄ Siōng-tè ê bı̄n-chêng iû-goân bô lō͘-ēng, chhin-chhiūⁿ boē hoe--ê, chiong bô kun ê hoe chhah tı̄ phûn--nı̍h boē--lâng, siat-sú thang tô͘-bô͘ chı̍t sı̂ ê hó-khoàⁿ, chóng-sı̄ bô kú chiū ta--khı̀.
Chhut-la̍t Saⁿ-chiⁿ Éng-oa̍h.
Sèng-keng lūn lu̍t-hoat kóng, lâng oá-khò lu̍t-hoat kiû éng-oa̍h, siat-sú chı̍t-sı̀-lâng bô la̍t bô sim, bô chı̍t sı̂ hioh-khùn, chóng-sı̄ boē tit-tio̍h éng-oa̍h. Lūn un-tián chiū m̄ sı̄ án-ni, sı̄ kóng lâng to̍k-to̍k sı̀n-khò Iâ-so͘ í-keng chiâⁿ ê kong-hun, sêng-siū Siōng-tè pe̍h-pe̍h hō͘ lâng ê un-tián, chiū ū éng-oa̍h.
Chè Hêng Chheng Sim Éng-oán Pêng-an.
Lâng khiàm chè bô thang hêng, siat-sú pêng-iú thoè hêng, hit lâng tek-khak hoaⁿ-hí kám-siā kóng, “Kā goá sià tāng-tàⁿ, in-ūi chêng jı̍t hō͘ chè thoa-lūi, jı̍t boē chia̍h mı̂ boē khùn, taⁿ lí kā goá thoè hêng, goá ê tàⁿ sià--lah, thang ún chia̍h ún khùn bián hoân-ló.” Lâng chè hêng chheng, sı̄ tē-it khoài-lo̍k ê tāi-chı̀, bián hō͘ lâng cheng-mn̂g ta̍h-hō͘ lâi thó, koh bián tang-siám sai-bih, án-ni thoè hêng--ê sı̍t-chāi sı̄ chı̍t ê ke̍k-hó ê pêng-iú, chiū hit-ê hō͘ pêng-iú thoè hêng--ê beh cháiⁿ-iūⁿ tap-siā hó pêng-iú ê chêng-ı̀, kiám m̄ eng-kai thiàⁿ--i kèng-hōng--i-mah?
Kiù Chú Iâ-so͘ kā lán hêng choē-chè, to̍k-to̍k chı̍t-pái chiū chiong lán só͘ ū ê choē-chè it-chı̄n hêng-chheng, hō͘ lán thang kú-tn̂g pêng-an, chit hō pêng-iú lí beh cháiⁿ-iūⁿ tùi-tiōng--I? Iâ-so͘ sı̄ lán tē-it hó ê pêng-iú, sè-kan bô chı̍t ê kap I oē pí--tit. Kı̀ⁿ-nā taⁿ tāng choē-tàⁿ--ê kàu Iâ-so͘ ê bı̄n-chêng, choē-tàⁿ chiū thang sià, goá káⁿ thoè Iâ-so͘ choè chèng kóng, “Iâ-so͘ í-keng thoè goá chheng-hêng choē-chè, ia̍h hoaⁿ-hí thoè lí hêng, Iâ-so͘ í-keng thoè in chheng pah bān ê lâng hêng chè.” Kā lâng chheng-hêng choē-chè, tē-it iàu-kín ê būn-toê, m̄-sı̄ chè loā tāng? Chè cháiⁿ-iūⁿ khiàm? Chè cháiⁿ-iūⁿ chheng? Iàu-kín ê būn-toê chiū-sı̄, “Lí kam-goān hō͘ Iâ-so͘ thoè lí chheng-hêng choē-chè á-bô?”
Koé Chiàⁿ Ûi-su.
Goā kok hó-gia̍h lâng ê lē, tı̄ bē sí ê tāi-seng lóng tio̍h siá chı̍t tiuⁿ ûi-su, siông-sè kóng i ê ke-hé chı̂ⁿ-gûn beh cháiⁿ-iūⁿ pun, kap sí-āu ta̍k hāng beh cháiⁿ-iūⁿ pān-lí. Chı̍t jı̍t, chı̍t ê chhit-cha̍p goā hè lāu-lâng chhiáⁿ goá hù-iân, chit-ê sı̀n-thàn Iâ-so͘ í-keng kúi-nā cha̍p-nı̂, i ê phín-hēng put-chí hó, sèng-chêng khiam-sùn, bô lūn siáⁿ-sū m̄-káⁿ chū-choan, tùi chit hāng ia̍h soà m̄-káⁿ ka-kı̄ sı̀n oē tit-tio̍h kiù á boē. Lūn i khek-kí thiàⁿ lâng ê phín-hēng, bô chı̍t hāng bô o̍h Iâ-so͘ ê bô͘-iūⁿ, ū koá chin-sı̍t ê Ki-tok-tô͘ kap bo̍k-su tiúⁿ-ló, ia̍h tè i boē tio̍h. Goán chia̍h soah, lāu-lâng kap goá su-niû kóng, “Goá lāu--lah, sı̀ⁿ-miā m̄ chai ē-hng á chá-khí, só͘-í siá chı̍t tiuⁿ ûi-su, pun-thiah goá ê sán-gia̍p, ài chhiáⁿ lí khàm ı̀n choè chèng-jı̂n.” I chiū tha̍k ûi-su hō͘ goá thiaⁿ, ta̍k hāng put-chí pı̂ⁿ-chiàⁿ, jı̄-kù ia̍h chin chim-chiok, hoān-nā tio̍h thê-gı̄ iàu-kín ê só͘-chāi, lóng-chóng hun-bêng chheng-chhó, bô si-hô phah-ka-la̍uh, ia̍h bô loān ê só͘-chāi. Goá thiaⁿ liáu, kı̂-koài i ēng sim chiâu-kàu, lō͘-bé siá chit kù kóng, “Goá ài chèng-bêng sí ê sı̂, goá sı̄ chhim-chhim oá-khò Iâ-so͘ Ki-tok ê toā kong-lô, goá thang hō͘ I chih-chiap chiūⁿ Thiⁿ,” chiū pok i kóng, “Lí ê ûi-su ta̍k hāng put-chí chheng-chhó, to̍k-to̍k lō͘-bé kù kóng, ‘Goá to̍k-to̍k ǹg-bāng tùi Iâ-so͘ ê toā kong-lô, goá thang hō͘ I chih-chiap chiūⁿ Thiⁿ.’ Lí siáⁿ-sū kóng, ‘Ǹg-bāng’? Sèng-keng kóng, ‘ Siōng-tè in-ūi Iâ-so͘ Ki-tok í-keng siu-liû lán.’ Án-ni mı̍h-sái tio̍h ēng ‘Ǹg-bāng’? II Ko-lı̂m-to gō͘ chiuⁿ, it chat kóng, ‘Goá chhim-chhim chai goán tı̄ toē--nı̍h pò͘-pı̂ⁿ ê chhù nā húi-hoāi, chiū ū tùi Siōng-tè só͘ khí-chō, m̄ sı̄ lâng ê chhiú só͘ chō ê chhù, sı̄ éng-oán tı̄ Thiⁿ--nı̍h-ê.’ Tı̄ chia bô kóng ‘Ǹg-bāng’ nn̄g jı̄.” Lāu-lâng kóng, “Chit kù to̍k-to̍k Pó-lô chiah oē án-ni kóng, goá pí Pó-lô thái oē tio̍h, káⁿ kóng chit hō oē? Goá oē kham-tit kóng ‘ǹg-bāng’ nā-tiāⁿ.
Sè-kan sui-bóng ū loā-choē chū-choan ê lâng, ka-kı̄ khoa-kháu chún-chún tit-tio̍h kiù, goá khiok m̄-káⁿ án-ni, tit-tio̍h kiù á boē, sı̄ āu-lâi ê tāi-chı̀. M̄-káⁿ ke-kiám kóng tek-khak tit-tio̍h kiù-un, beh thái káⁿ khò ka-kı̄ kóng tit-tio̍h kiù? Hit hō chū-choan--ê tek-khak bô siáⁿ khiam-pi ê sim, ia̍h sı̄ chin kiau-ngō͘, lí siūⁿ án-ni m̄ sı̄?” Goá ı̀n kóng, “Lí nā lia̍h chún-chún tit-tio̍h kiù choè chū-choan, sı̄ bô thò-tòng. Chit hō sim sı̄ Siōng-tè só͘ ài, ia̍h sı̄ Siōng-tè só͘ ún-chún--ê. Iâ-so͘ kóng, ‘Goá sı̍t-sı̍t kā lín kóng, Thiaⁿ Goá ê oē, ia̍h sı̀n chhe Goá--ê, chiū ū éng-oa̍h, boē kàu siū sím-phoàⁿ, sı̄ í-keng chhut-sí jı̍p oa̍h--lah.’ (Iok-hān 5:24.) Lí kóng, lí chhim-chhim oá-khò Iâ-so͘ ūi lí só͘ choè--ê, lí to̍k-to̍k sı̀n-khò Iâ-so͘ nā-tiāⁿ?” Lāu-lâng ı̀n kóng, “Sı̄, goá to̍k-to̍k sı̀n-khò Iâ-so͘, goá put-chí sı̀n Kiù Chú ê toā kong-lô, Chú só͘ choè ta̍k hāng oân-choân kàu-gia̍h, boē koh ke--tit-lah.” Goá chiū mn̄g kóng, “Lí chhim sı̀n Iâ-so͘ só͘ choè ê kong-lô í-keng oân-choân hó, lán sè-kan lâng boē kā I ke-thiⁿ, chhı̀ mn̄g, lí koh ke ê tùi-thāi sı̄ cháiⁿ-iūⁿ? Iâ-so͘ ê kong-lô, tàu-tí lán oē kā I kiám-chió á boē? Án-ni tio̍h á m̄ tio̍h?” Lāu-lâng kóng, “Lí só͘ mn̄g, goá bô bêng siáⁿ ı̀-sù, lí m̄ sı̀n sèng-tô͘ tio̍h choè kàu bé chiah ún-tàng oē tit-tio̍h kiù--mah?” Goá ı̀n, “Tē-it bô chú-chhâi ê lâng sim-lāi bô tiāⁿ bô tio̍h, to̍k-to̍k Siōng-tè ê chí-ı̀ éng boē koé-oāⁿ. Só͘-í Chú pó-hō͘ I kéng-soán ê peh-sı̀ⁿ kú-tn̂g bô soah. Nā sı̄ tē-it sèng chheng-khı̀ ê lâng, kan-ta oá-khò ka-kı̄ tiāⁿ tio̍h ê sim lâi pó sin khu, kiaⁿ-liáu chit sı̂ ia̍h pó boē-tiâu, tek-khak tio̍h sí. Choē-jı̂n tit-tio̍h kiù, tit-tio̍h pı̀-iū, sı̄ Siōng-tè ín-chhoā in kàu Iâ-so͘ ê bı̄n-chêng, ū Iâ-so͘ kap Sèng-Sı̂n ê tiāⁿ-tio̍h ê sim kò͘-siú--in, hō͘ in boē hō͘ Mô͘-kúi chhiúⁿ--khı̀, che chiū-sı̄ tē-it kian-kò͘ ê toē-ki, sı̄ tē-it kàu-gia̍h thang oá-khò--ê, lí siūⁿ sı̄ án-ni m̄ sı̄?” Lāu-lâng hoaⁿ-hí kóng, “Che chin-chiàⁿ sı̄ tē-it ún-tàng ê toē-ki. Goá chhò--lah, chhò--lah, giâu-gı̂ Siōng-tè pí sı̀n-khò Siōng-tè ê oē khah chū-choan. Siōng-tè ê oē goá bô chhim-sı̀n, án-ni kiám m̄-sı̄ ka-kı̄ lia̍h choè tı̀-hūi?” Chek-sı̂ kia̍h pit chiong “Ǹg-bāng” koé choè chhim-sı̀n Iâ-so͘ Ki-tok ê toā kong-lô, goá thang hō͘ I chih-chiap chiūⁿ thiⁿ.” Chhiáⁿ tho̍k-chiá tı̀-ı̀ tha̍k Iok-hān cha̍p-gō͘ chiuⁿ47 cha̍p chat kàu cha̍p-saⁿ chat Soà káng-kiù ē-phiⁿ só͘ siá ê si-kù.
Chú Thoè Goá Sí.
Goá khoàⁿ Iâ-so͘ tèng sı̍p-jı̄-kè,
Thiaⁿ I siaⁿ-im ai-khó͘,
Siang-chhiú siang-kha tùi I hia̍p-ē,
Pó-huih lâu chhut moá sin.
Kiù Chú thoè goá siū-khó͘ kàu-ke̍k,
Bô ūi hó lâng siū sí,
Khó-lı̂n goá choē, kap Chú tùi-te̍k,
Che un pí hái khah chhim.
Iâ-so͘ ê Chu-keh.
Iâ-so͘ sı̄ bān ông ê Ông, bān Chú ê Chú, kàng-kē kap lán choè pêng-iú, ná hiaⁿ-tı̄, che kiám m̄ sı̄ ke̍k chun-kùi êng-kng? Sè-kan iáu ū chun-kùi êng-kng khah-iâⁿ che--mah? Lán sı̄ choē-jı̂n, sı̄ tē-it sàn-chhiah bô tè thang kóng ê lâng, Iâ-so͘ chiong I hù-jū ê un-tián siúⁿ-sù--lán, chit hō un-tián sè-chiūⁿ tē-it hù-kùi--ê ia̍h bô tè thang tit--tio̍h, lán tit-tio̍h che ke̍k pó-poè ê un-tián, sı̍t-chāi pí sè-chiūⁿ ke̍k hù-kùi--ê khah hù-kùi. Choè hông-tè ê chhe-ēng thang kóng chin chun-kùi êng-kng, lâng-lâng kèng--i, lán choè bān ông ê Ông ê chhe-ēng, kiám bô koh-khah chun-kùi? Só͘-í Sèng-keng kóng, “Thoân hok-im--ê, in ê kha-pō͘ siaⁿ hó thiaⁿ kàu cháiⁿ-iūⁿ.” Iâ-so͘ chhut-sı̀ tı̄ bé-chô, sí tı̄ sı̍p-jı̄-kè, lí m̄-thang siūⁿ I siⁿ pi-bı̂, sí kiàn-siàu, nā án-ni phah-sǹg, thái oē tit-tio̍h kiù? Lí m̄-thang kan-ta siūⁿ Iâ-so͘ pi-bı̂ ê sı̂, tio̍h bêng-bêng chai Iâ-so͘ tē-it chun-kùi êng-kng ê sı̂, chiâⁿ-choè lâng ê sin-thé, tē-it pi-bı̂ ê sı̂, ia̍h ū Siōng-tè ê sèng-chit, chit-tia̍p tiàm tı̄ thiⁿ--nı̍h chē Siōng-tè ê toā-pêng, I iû-goân teh thé-thiap lâng ê loán-jio̍k. Iâ-so͘ ê oē sı̄ thiⁿ-téng ê lu̍t-hoat, I ê kú-tōng sı̄ sı̂n-jiah, I ê kiâⁿ-choè sı̄ lán oân-choân ê bô͘-iūⁿ, I sí, chiū-sı̄ hi-seng choè chè-mı̍h, koh-oa̍h, sı̄ thâi-iâⁿ kúi-ông, koh lı̂m-kàu, thiⁿ-téng ê thian-kun tek-khak choè I ê chhe-ēng, tē-ge̍k ê Mô͘-kúi ia̍h lóng kiaⁿ-hiâⁿ, kı̀ⁿ-nā siū sio̍k ê sèng-tô͘ lóng hō͘ I kiù, tı̂m-lûn ê lâng lóng tio̍h hō͘ I sím-phoàⁿ.
Ná Chúi Hiah Chheng, Ná Seh Hiah Pe̍h.
Chı̍t jı̍t ū sı̀ⁿ Tiuⁿ kap sı̀ⁿ Lí--ê nn̄g lâng teh tâm-lūn tō-lí, sı̀ⁿ Tiuⁿ--ê kóng, “Lán oá-khò Ki-tok ê huih, éng-oán sià-bián choē-ok, I sui sı̄ chı̍t pái sià-bián, lán chiū-sı̄ tiāⁿ-tiāⁿ bô choē.” Sı̀ⁿ Lí ê kóng, “Lâng kiám oē chai choē-ok ū tit-tio̍h sià-bián? Goá siūⁿ siⁿ-chêng káⁿ m̄-chai. Siat-sú lâng bô choē, chiū thang ná chúi hiah chheng, ná seh hiah pe̍h, sè-kan lâng thái oē án-ni? Goá khoàⁿ lâng ka-kı̄ kóng i choē tit-tio̍h sià--ê, chin toā chhò-gō͘, ia̍h sı̄ phín-phóng ê oē.” Lâng mı̂--sı̂ chēng-chēng tó tı̄ bı̂n-chhn̂g, kiám oē chai i ê choē-ok í-keng tit-tio̍h sià-bián? Siat-sú tı̄ kim-mı̂ kè-sı̀, thái oē chai i ê choē-ok tek-khak bián siū chek-hoa̍t, bián lo̍h tē-ge̍k? Lâng beh thài oē chai? Chhiáⁿ khoàⁿ Siōng-tè ê chheh, khoàⁿ I ê oē kóng cháiⁿ-iūⁿ.
“Só͘-í hiah-ê tiàm tı̄ Ki-tok Iâ-so͘--ê, taⁿ lóng bô tēng choē.” (Lô-má 8: 1.) “Goá sià-bián lín ê choē.” (Sat-ka-lı̄-a 3:4.) “Goá sı̍t-sı̍t kā lín kóng, thiaⁿ Goá ê oē, bián siū sím-phoàⁿ, chiū-sı̄ í-keng chhut sí jı̍p oa̍h.” (Iok-hān 5:24.) “Goá koat-toàn bô koh kı̀-liām in ê choē-ok kap in ê put-hoat.” (Hi-pek-lâi 10:17.) “Phı̀-jū tang lı̄-khui sai, tû goá ê choē-ok, bô kā goá chek-hoa̍t.” (Si-phian 105[103]:12.) “Goá chhat-siau lí ê choē, ná koáⁿ ba̍t-hûn.” (Í-sài-a 44:22.) Khoàⁿ só͘ ín ê Sèng-keng sui sı̄ kúi-chat nā-tiāⁿ, ia̍h kàu-gia̍h thang chèng-bêng lán só͘ sı̀n--ê, m̄ sı̄ lām-sám ka-kı̄ phín-phóng, Sèng-keng lāi ū Siōng-tè só͘ kóng kúi-kù ê oē, kàu-gia̍h thang ín-chèng. Lán tio̍h chai lán só͘ sı̀n--ê sı̄ chı̄-chūi, chiū-sı̄ chai lán bô ka-kı̄ phín-phóng, sı̍t-chāi ū chin ê pı̂n-kù, lán tı̄ sím-phoàⁿ ê sı̂, chhim-sı̀n Iâ-so͘ só͘ choè ê kang, oē tı̄ Siōng-tè ê chō-ūi chêng, chō-chiū lán, chhat-bia̍t choē-ok, bô lı̂-si-á hâ-chhû. Lâng kan-ta kóng, goá ǹg-bāng oē tit-tio̍h kiù, lán sı̄ kiâⁿ chiàⁿ-lō͘--ê, m̄-kú in sim-lāi bô pá-ak, chū-jiân Siōng-tè boē ko-seng--i, hō͘ i khiā-khí tı̄ I ê só͘-chāi.
Tit-tio̍h Kiù ū Bêng ê Chèng-kı̀ⁿ.
“Chú kóng, chiah-ê jı̍t í-āu, Goá kap in só͘ beh lı̍p ê iok sı̄ chit-ê, Goá beh chiong Goá ê lu̍t-hoat hē tı̄ in ê sim, khek tı̄ in ê thâu-náu, āu--lâi chiū kóng, In ê choē-ok, in ê put-hoat, koat-toàn bô koh kı̀-liām.” Chiah-ê kı̀-jiân sià-bián, chiū bô koh ūi-tio̍h choē hiàn-chè. Só͘-í hiaⁿ-tı̄--ah, lán tı̄ Iâ-so͘ ê huih kı̀-jiân tit-tio̍h hó-táⁿ jı̍p sèng-só͘, tùi I só͘ kā lán khui sin koh oa̍h ê lō͘, àn tiùⁿ-lı̂ keng-kè--ê, chit-ê tiùⁿ-lı̂ chiū-sı̄ I ê sin-thé, koh kı̀-jiân ū toā chè-si tı̄-lí Siōng-tè ê ke, lán tio̍h ēng chin-sı̍t ê sim, chhiong-moá ê sı̀n, sim í-keng siū hiù, bián hō͘ liông-sim chek-pı̄, seng-khu ia̍h í-keng siū chheng-chúi soé, lâi chhin-kūn Siōng-tè. Lán só͘ ǹg-bāng--ê, í-keng ū sêng-jı̄n, taⁿ tio̍h kian-kò͘ chit-ê sêng-jı̄n bô iô-tāng, in-ūi hit-ê èng-ún lán--ê sı̄ chin-sı̍t.” (Hi-pek-lâi 10:16-23.) “In-ūi lâng sı̄ kí khah toā--ê lâi chiù-choā, ia̍h ēng chiù-choā choè saⁿ-chiⁿ ê kiat-bé, lâi koat-tiāⁿ i. Án-ni, Siōng-tè ài beh kek-goā hián-bêng I ê chí-ı̀ boē ı̂-e̍k, hō͘ hiah-ê sêng-chiap èng-ún ê lâng chai, chiah ēng chiù-choā lâi choè chèng-kı̀ⁿ, beh tùi nn̄g hāng boē ı̂-e̍k ê sū, Siōng-tè só͘ boē-oē pe̍h-chha̍t--ê, hō͘ lán ū toā-toā ê an-ùi, chiū-sı̄ lán í-keng tô-pı̄ lâi khı̂ⁿ só͘ hē tı̄ thâu-chêng ê ǹg-bāng. Lán ū chit-ê ǹg-bāng, chhin-chhiūⁿ lêng-hûn ê tiàⁿ, pha tı̄ tiùⁿ-lı̂ lāi, kian-kò͘ bô ı̂-soá, Iâ-so͘ choè sian-hong, í-keng ūi-tio̍h lán jı̍p-khı̀ hia, chiâⁿ-choè éng-oán ê Chè-si-tiúⁿ, chiàu Be̍k-ki-sé-tek ê pan-lia̍t.” (Hi-pek-lâi 6:16-20.) “Goá siá chiah-ê hō͘ lín sı̀n Siōng-tè ê Kiáⁿ ê miâ--ê, beh hō͘ lín chai lín ū éng-oa̍h.” ( Iok-hān 5 :13.)
Má-teng Lō͘-tek Kap Sat-tàn Piān-lūn Choē-ok.
Má-teng Lō͘-tek sı̄ Kái-chèng-kàu ê thâu chı̍t lâng, i chit mı̂ bāng-kı̀ⁿ khoàⁿ-kı̀ⁿ Sat-tàn the̍h chı̍t kńg chin tn̂g ê chheh, khui hō͘ i khoàⁿ, Lō͘-tek khoàⁿ jı̄ put-chí soè, choā put-chí ba̍t, chiū soè-jı̄ tha̍k, tha̍k liáu, to sı̄ kı̀ i ê choē-ok--liáu-liáu, liân chı̍t hāng bô hoān-tio̍h--ê ia̍h bô, tùi chá í-keng boē kı̀--tit ê choē-ok ia̍h kı̀--teh, bô chı̍t pái phah-ka-la̍uh. Lō͘-tek chiong só͘ kı̀ ê choē-ok, chı̍t-tiâu chı̍t-tiâu siông-sè chhâ-khó--i, mn̄g Sat-tàn kóng, “Che ta̍k-tiâu lóng sı̄ goá só͘ hoān ê choē m̄ sı̄?” Sat-tàn kóng, “Lí bat hoān--bô?” Lō͘-tek kóng, “Goá nā bat hoān--tio̍h, tio̍h chiong goá it-chhè só͘ hoān ê choē-ok kau goá khoàⁿ.” Sat-tàn chek-sı̂ khı̀ the̍h koh chı̍t kńg kap tú-chiah siāng-khoán ê lâi, lāi-bı̄n ia̍h siá put-chí cha̍t, kap hit kńg bô lı̂-á cheng-chha. Lō͘-tek koh ta̍k tiâu séng-chhat, só͘ kı̀ lóng sı̄ sı̍t, mn̄g Sat-tàn kóng, “Che lóng sı̄ goá hoān ê choē--mah?” Sat-tàn ı̀n, “Sı̄. Lí só͘ hoān--ê chim-chiok siūⁿ khoàⁿ, lí hō choè Kái-chèng-kàu ê thâu-lâng, lí ê choē-ok kàu chiah choē tiâu, lí ū siáⁿ bı̄n-ba̍k kı̀ⁿ Siōng-tè, thoè Siōng-tè choè kang?” Lō͘-tek kóng, “Hó. Lí kia̍h pit hō͘--goá.” Ēng âng-ba̍k-chúi hoâiⁿ siá tı̄ kǹg--nı̍h, kóng, “Siōng-tè ê Kiáⁿ Iâ-so͘ Ki-tok ê huih soé-chheng goá it-chhè ê choē.” Khoàⁿ chheh--ê, chhı̀ siūⁿ, Lí oē kám-siā Siōng-tè ēng Chú ê huih, chiong lí ê choē soé kàu chheng-chheng khı̀-khı̀ á-boē?
Khek-liû-pa-thoat-lia̍p ê Kı̀-liām Pi.
Khek-liû-pa-thoat-lia̍p sı̄ kó͘-chá ê Ai-kı̍p ông Ó-liû-tek ê cha-bó͘-kiáⁿ. Lâng súi koh gâu, cha̍p-poeh hè ê sı̂ lāu-pē sí, siū bēng-lēng soà-chiap choè ông, tng choè ông ê sı̂ ū khiā chı̍t ki kı̀-liām pún-sin ê chio̍h-pi, cha̍p-goā tn̄g koâiⁿ, chō tn̄g goā khoah. Pi--nı̍h phah jı̄ kóng-khí lú-ông ê chun-kùi êng-kng tı̄ hit téng-bı̄n. 1877 nı̂ Ai-kı̍p chèng-hú chiong hit ki pi sàng Eng-kok, Eng-kok tiâu-tı̂ pı̄-pān chûn chài kàu Lûn-tun. Chit ki pi chá khiā tı̄ Ai-kı̍p Nı̂-lô hô piⁿ. Eng-kok khiā chit ki pi ê sı̂, tāi-seng pı̄-pān chı̍t tè toā chio̍h-bō, tiong-ng chha̍k-khang hē kúi-nā hāng mı̍h kap sı̀ kok bûn-jı̄ ê Sèng-chheh sı̀ pún, koh ū hoan-e̍k choè 115 kok khiuⁿ-kháu ê Sèng-keng chı̍t chat hē tı̄ lāi-bı̄n. Siáⁿ-sū hē hiah-ê mı̍h? In-ūi lâng siūⁿ tē-it kı̂-koài ê chio̍h-pi, nn̄g chheng nı̂ chêng khiā tı̄ Ai-kı̍p, taⁿ soá chı̍t bān lí kàu Eng-kok. Pi-nı̍h só͘ phah ê Ai-kı̍p jı̄, hiān-sı̂ bô lâng bat. Chı̄-chūi bô siūⁿ kó͘-chá lâng só͘ choè ê kı̂-ı̄ⁿ, chhim-chhim kiaⁿ-liáu nn̄g chheng nı̂ āu chit ki pi tó, āu-tāi ê lâng tek-khak beh lia̍h só͘ hē ê mı̍h choè pó-poè. Chhı̀ mn̄g hoan-e̍k choè 115 kok oē ê Sèng-keng chat sı̄ tá-lo̍h chı̍t chat? Chiū-sı̄ Iok-hān saⁿ chiuⁿ 16 chat. Chá-jı̍t Lō͘-tek bat kóng, “Sèng-keng choân pún ê ı̀-gı̄ lóng pau-hâm tı̄ chit chat ê lāi-bı̄n.” Chiū-sı̄ siá kóng:
In-ūi Siōng-tè chiong to̍k-siⁿ ê Kiáⁿ siúⁿ-sù sè-kan, hō͘ kı̀ⁿ-nā sı̀n I ê lâng boē tı̂m-lûn, oē tit tio̍h éng-oa̍h, I thiàⁿ sè-kan kàu án-ni.
Chit toê tāi-seng kóng ê jı̄ sı̄ “Siōng-tè.” Iàu-kín ê só͘-chāi sı̄ “Siōng-tè ê thiàⁿ.” Só͘ siúⁿ-sù sè-kan lâng--ê, chiū-sı̄ “Iâ-so͘ Ki-tok.” Só͘ èng-ún--ê, “éng-oa̍h,” só͘ pau-hâm--ê chiū-sı̄ “Thong sè-kài ê lâng.” Che kiám m̄-sı̄ tē-it kı̂-biāu--ê-mah?
Chùi-hàn ê Kiù-io̍h.
Bí-kok bó͘ siâⁿ chı̍t ê chùi-hàn, kı̀ⁿ-tio̍h chiú chiū lim, lim tio̍h kàu chùi, chùi āu tek-khak khí kông, lām-sám kiâⁿ, lām-sám choè, chhin-chhiūⁿ án-ni 31 nı̂ kú--lah. Chiú-chùi--ê kı̀-jiân bô chū-tiōng, chiū lâng ia̍h bô chun-tiōng--i, i poàⁿ-sı̀-lâng choè chiú-lô͘, put-kò ta̍k jı̍t chai tó tı̄ chiú-àng kha khùn, bô siūⁿ beh cháiⁿ-iūⁿ choè lâng, ū chı̂ⁿ tio̍h lâi lim, bô chiah sia khiàm, it-bı̄ siūⁿ chiú, kı̂-û ê tāi-chı̀ m̄ chai liáu-liáu, ke-lāi ê pē-bú, bó͘-kiáⁿ pàng choè bô iàu-kín. I ê pē-bú in-ūi hāu-siⁿ ài chia̍h chiú, jı̍t-mı̂ koah tn̂g khò tō͘, sin-khu pún-jiân ióng-kiāⁿ ū la̍t, chóng-sı̄ bē lāu chiū sí. I ê bó͘ in-ūi tiōng-hu ta̍k jı̍t chiú-chùi, khó͘-khǹg bô chhái kang, ang-bó͘ kı̀-jiân boē hô-hâi, iū koh sit-lo̍h chiong-sin só͘ ǹg-bāng, sim chin-chiàⁿ sng, khoàⁿ-kı̀ⁿ lâng ê kiáⁿ-jı̂ hiah chiâⁿ-iūⁿ, boē kı̀m tit kám-chhiok ka-kı̄ m̄ chhin-chhiūⁿ lâng, toā kiáⁿ háu iau, soè kiáⁿ háu koâⁿ, bô la̍t thang iúⁿ-chhı̄, án-ni iu-būn tı̀ pı̄ⁿ, 35 hè chiū sí. I ê kiáⁿ cha-bó͘-kiáⁿ in-ūi bô tè oá-toà, ia̍h siū khó͘ tiong ê kan-khó͘. Āu--lâi chit-ê chùi-hàn thiaⁿ-kı̀ⁿ sı̍p-jı̄-kè ê tō-lí, chai Iâ-so͘ thiàⁿ--i, teh thèng-hāu i koé-pı̀ⁿ, i chiū chai pún-sin ū choē, hoán-hoé kái chiú, chı̍t tih ia̍h m̄ jı̍p chhùi, beh chı̍t sim oá-khò Iâ-so͘ ê pó-huih, lâi chín-kiù I ê sin-khu lêng-hûn. Iâ-so͘ ê pó-huih chiū-sı̄ chùi-hàn ê toā kiù-io̍h, oá-khò Iâ-so͘ ê huih, bô lūn toā pháiⁿ ê lâng, lóng oē tit-tio̍h kiù, sui-bóng choē-choē nı̂ hō͘ choē-ok pé-pa̍k, Iâ-so͘ oē pàng--i, in-ūi Iâ-so͘ koân-le̍k bô hān, kàu-gia̍h chín-kiù sè-kan ke̍k pháiⁿ ê choē-jı̂n.
Lâm-pak Bí-chiu Chiàn-tı̄n ê Sêng-chek.
(TIAḾ-MIÂ)
1860 nı̂ kàu 1865 nı̂, chí gō͘ nı̂ kú ê tiong-kan, Lâm-Pak Bí-chiu kau-chiàn chin siong-tiōng, ta̍k pái kau-chiàn sí tı̄ chiàn-tı̄n--nı̍h-ê chin choē. Chı̍t jı̍t kau-chiàn kè-sin, sí--ê, tio̍h-siong--ê boē sǹg--tit, hit sı̂ ū nn̄g ūi bo̍k-su khı̀ chiàn-tı̄n thàm-khoàⁿ chiah-ê lâng, hoān-nā khoàⁿ-kı̀ⁿ beh sí bē sí ê lâng, chiū àⁿ-lo̍h soè siaⁿ khó͘-khǹg i tio̍h oá-khò Chú, kóng “Pêng-iú--ah, Iâ-so͘ ê pó-huih oē soé chheng sè-kan lâng ê choē, hō͘ lán keng-kè o͘-àm ê sè-kài, lêng-hûn kàu kng-bêng ê só͘-chāi, hióng-siū thian-tông kú-tn̂g ê khoài-lo̍k.” Chhin-chhiūⁿ án-ni sûn kàu hia kóng kàu hia. Lō͘-bé hn̄g-hn̄g khoàⁿ-kı̀ⁿ chı̍t ê tó-teh khùn, tio̍h-siong put-chí tāng, khoàⁿ i ê sin-thé sı̀-chiàⁿ, chai sı̄ chı̍t ê ióng-kám ê lâng, i ê bı̄n-sek chhiⁿ-pe̍h, phah-sǹg káⁿ í-keng kè-khùi, kūn-oá khoàⁿ-kı̀ⁿ sin-khu lio̍h-á tín-tāng, bo̍k-su chiū àⁿ-lo̍h ǹg i ê hı̄-khang kóng, “Hiaⁿ-tı̄--ah, Lí tio̍h oá-khò Chú Iâ-so͘ ê pó-huih oē soé-chheng lí ta̍k-hō ê choē.” Tio̍h-siong--ê iô-thâu kah in bo̍h-tit choè siaⁿ, bo̍k-su phah-sǹg i boē bêng só͘ kóng ê oē, só͘-í koh têng-chài kā i kóng-bêng, siū-siong--ê bián-kióng ı̀n kóng, “Chhiáⁿ bo̍h-tit choè siaⁿ, goá khoàⁿ-kı̀ⁿ loā-choē kau-chiàn ê lâng, tia̍p-á-kú pâi-lia̍t tı̄ kiong-chhong, thiⁿ-sài the̍h oa̍h-miā chheh teh tiám miâ, goá tú-tú teh tiuⁿ-tı̂ thiaⁿ kiò goá ê miâ.” Chhui-chhek siū-siong--ê ê ı̀-sù, lia̍h choè kiò miâ-jı̄ chiū thang chiūⁿ thian-tông, siat-sú oa̍h-miā chheh--nı̍h bô miâ--ê chiū boē chiūⁿ thian-tông. I kóng soah, ba̍k-chiu khoeh-khoeh khùn--khı̀, giám-jiân teh chù-ı̀ thiaⁿ chı̍t-iūⁿ. Ū tia̍p-á-kú, i hoaⁿ-hoaⁿ hí-hí toā-siaⁿ ı̀n “Chāi,” ı̀n liáu chiū kè-khùi. Khoàⁿ chheh--ê, lí beh siūⁿ chit lâng kè-óng, chin thang khó-lı̂n, nā-sı̄ tùi goán khoàⁿ sı̍t-chāi m̄-sı̄ án-ni, in-ūi i ê miâ chá-chá kı̀ tı̄ oa̍h-miā chheh, só͘-í sí ê sı̂ chı̍t ē kàu, chiū thiaⁿ kı̀ⁿ thiⁿ-sài kiò i ê miâ, siat-sú i nā choè lâng bû ok put-chok, thiⁿ-sài thái beh kiò--i. Lâng oa̍h tı̄ sè-kan, chhin-chhiūⁿ bı̂n-bāng, sı̀ⁿ-miā chá-khí boē pó kàu ē-hng, lán ê sí-kı̂ m̄-chai siáⁿ sı̂ beh kàu, lán boē tāi-seng chai, só͘-í tio̍h koáⁿ-kín chiong lán ê miâ kı̀ tı̄ oa̍h-miā chheh, kàu sí ê sı̂ kàu, thiⁿ-sài chiū thang kiò lán ê miâ. Lán nā siūⁿ miâ í-keng siá chiūⁿ oa̍h-miā chheh, koh-khah tio̍h sı̂-sı̂ kám-siā Siōng-tè, khiân-sêng ho̍k-sāi Chú, chiong seng-khu lêng-hûn hiàn hō͘ Chú Iâ-so͘, hō͘ lán bô chı̍t hāng bô piáu-bêng Chú ê chun-kùi êng-kng.
Sı̀-lia̍p Bêng-chu.
Bêng-chu sı̄ tē-it pó-poè ê mı̍h, sè-kan lâng-lâng ài, chóng-sı̄ bêng-chu ū sı̂ oē phah-pháiⁿ, ū sı̂ oē sit-lo̍h, ia̍h ū sı̂ só͘ tit-tio̍h m̄-sı̄ chin--ê, á-sı̄ bô hó--ê, in-ūi sı̄ ū hêng ê bu̍t-chit, só͘-í sui-jiân pó-poè, iû-goân bô kàu-gia̍h lia̍h choè kùi-khı̀. Hok-im chin-lí sı̄ bô hêng ê bêng-chu, i ê pó-poè bô mı̍h thang pí, sè-kan lâng ta̍k ê lia̍h bêng-chu choè pó-poè, só͘-í chioh che lâi pí-phēng, sı̍t-chāi iû-goân pí boē tio̍h.
Kiù lâng ê tō-lí sui-bóng m̄-sı̄ bêng-chu só͘ oē pí--tit, chóng-sı̄ ia̍h ū pau-hâm bêng-chu ê ı̀-sù tı̄ lāi-bı̄n. Pun choè sı̀-hāng lâi kóng. Tē it lia̍p bêng-chu chiū-sı̄ “OÂⁿ-BOÁⁿ sià-bián.” Siōng-tè chiong lán lâng ê choē-ok, oân-boán sià-bián, bô lūn choē-ok loā chhim-tāng, I lóng it-lu̍t sià-bián, hō͘ lán bô si-hô khiàm-kheh. Tı̄ I Iok-hān 1:7 kóng, “Ēng I ê Kiáⁿ Iâ-so͘ ê huih soé-chheng lán lóng-chóng ê choē.” Siōng-tè sià-bián lâng it-chhè ê put-hoat, put-gı̄, che kiám boē thang kóng, Oân-boán sià-bián--mah?
Tē jı̄ lia̍p bêng-chu chiū-sı̄ “PEH8-PEH8 TIT-TIOH8 ê sià-bián.” Sèng-keng kóng, “Goá tû lín ê choē, m̄-sı̄ in-ūi lín chiah án-ni, sı̍t-chāi Goá ê ı̀-sù beh sià-bián--lín, bô koh-iūⁿ ēng mı̍h pe̍h-pe̍h siúⁿ-sù--lín, só͘-í Goá sià-bián--lâng, sı̄ Goá ka-kı̄ ê sim-goān.” Thang chai Siōng-tè sià-bián choē-jı̂n, m̄-sı̄ in-ūi choē-jı̂n siu tek-hēng, kám-tōng Siōng-tè lâi tit-tio̍h sià-bián, sı̄ oân-choân chhut tı̄ Siōng-tè ê ı̀-sù, sı̄ I ka-kı̄ ê sim-goān. I só͘ kóng “ka-kı̄” sı̄ sím-mı̍h ı̀-sù? Chiū-sı̄ Siōng-tè ê thiàⁿ-sim. Só͘-í Au-chiu ta̍k kok ê jı̄ koé-seh “Sià-bián” choè “pe̍h-pe̍h tit--tio̍h” ê ı̀-sù.
Tē saⁿ lia̍p bêng-chu chiū-sı̄ “OÂⁿ-CHOÂⁿ sià-bián.” Che m̄ sı̄ tı̄ chit sı̂ sià-bián chiah ke-thiⁿ hit sı̂ ê ı̀-sù, koh m̄-sı̄ kin-á-jı̍t sià-bián lâng ê choē, chiah koh tı̄ bı̂n-á-jı̍t kı̀ tı̄ phō͘-nı̍h. Sèng-chheh kóng, “Kı̀ⁿ-nā sèng-tô͘ ê choē-ok, nā tit-tio̍h Chú lı̂n-bín, tû-bia̍t chē-koà, sı̄ ná chiong it-chhè ê choē-ok hiat tı̄ chhim-ian.”
Tē sı̀ lia̍p bêng-chu chiū-sı̄ “HIĀⁿ-CHAĪ sià-bián.” Che sı̄ sio̍k tı̄ hiān-chāi ê hok-khı̀, m̄ sı̄ sio̍k tı̄ chiong-lâi ê ǹg-bāng, sı̄ bē hián-bêng ê lı̄-ek. Phı̀-jū kin-á-jı̍t tit-tio̍h sán-gia̍p, chū-jiân bián thèng-hāu sí ê sı̂ chiah tit-tio̍h chit-ê sià-bián.
Hiah-ê m̄ sı̀n tō-lí--ê, lóng m̄ chai sià-bián ê lí, in phah-sǹg kiám-chhái beh sí ê sı̂ oē hiau-hēng tit-tio̍h un-tián, lóng m̄ chai sè-kan lâng thang tı̄ siⁿ-chêng, khak-sı̍t chai choē í-keng tit-tio̍h sià-bián. Koh in kan-ta ǹg-bāng kàu sí ê sı̂, kiám-chhái thang tit-tio̍h Siōng-tè ê un-tián, lóng m̄ chai bô lūn oa̍h sí, lóng thang hióng-siū Siōng-tè ê un-tián, chiong it-chhè só͘ hoān ê choē, choè chı̍t-ē í-keng sià-bián lah.
Kiù lâng ê tō-lí chhin-chhiūⁿ bō, ū sı̀-lia̍p pó-poè sià-bián ê bêng-chu tiò tı̄ chêng-āu, i ê súi kàu cháiⁿ-iūⁿ? Khoàⁿ chheh ê pêng-iú, lán lóng sı̄ ū choē, choē-ok chhim tāng, siat-sú bô tit-tio̍h Siōng-tè sià-bián, chiū chin thang hoân-ló, só͘-í sià-bián kap lán lâng ū toā koan-hē. Taⁿ lán tio̍h cháiⁿ-iūⁿ chiah oē tit-tio̍h chit-ê kiù-un? Chiū-sı̄ tio̍h oá-khò Iâ-so͘ chiah oē tit-tio̍h sià-bián.
Le̍k-sú Kap Chhim-sı̀n ê Hun-piat.
Ū chı̍t ê chho͘-chho͘ sı̀n tō-lí ê lâng kóng: Lí nā sı̀n Iâ-so͘ sí tı̄ sı̍p-jı̄-kè, put-kò sı̄ le̍k-sú chı̍t hāng sı̍t-sū, chiū tı̄ bô phah bô sǹg ê tiong-kan ū tit-tio̍h kiù lâng ê hāu-giām. Lí oē sı̀n Iâ-so͘ thoè lí sí tı̄ sı̍p-jı̄-kè, che chiū-sı̄ chhim-sı̀n ê kang-hu, chiū-sı̄ toā-toā ū kiù lâng ê lêng-le̍k, bô lūn siáⁿ lâng, ū chit hō chhim-sı̀n, lóng thang tit-tio̍h kiù. Khoàⁿ chit lâng khí-thâu sı̀n tō-lí, oē kóng chit hō oē, thang chai i í-keng bêng-pe̍k kiù lâng ê hong-hoat--lah, sui sı̄ Pó-lô sian-siⁿ ia̍h bô kóng kàu chiah bêng ê tō-lí.
Án-ni lán beh cháiⁿ-iūⁿ kóng, Siōng-tè ê thiàⁿ iâⁿ-kè lán só͘ oē chai. “In-ūi Siōng-tè chiong to̍k-siⁿ ê Kiáⁿ siúⁿ-sù sè-kan, hō͘ kı̀ⁿ-nā sı̀n--I ê lâng, bián tı̂m-lûn oē tit-tio̍h éng-oa̍h, I thiàⁿ sè-kan kàu án-ni. (Iok-hān 3:16.)” In-ūi lán iáu loán-jio̍k ê sı̂, Ki-tok chiàu kı̂ thoè put-khiân--ê sí. Lūn thoè gı̄-lâng sí--ê, he ia̍h káⁿ, to̍k-to̍k lán iáu choè choē-jı̂n ê sı̂, Ki-tok thoè lán sí, Siōng-tè ê thiàⁿ tùi che lâi hián-bêng.” (Lô-má 5:8[6-8].) “Án-ni beh cháiⁿ-iūⁿ kóng, nā Siōng-tè pı̀-iū lán, chı̄-chūi oē kap lán choè tùi-te̍k, I bô sioh I ê Kiáⁿ, ūi-tio̍h lán chèng lâng pàng-sak--I, kiám bô soà ēng bān-mı̍h siúⁿ-sù--lán-mah? Chı̄-chūi kò Siōng-tè só͘ kéng-soán--ê-ah? Siōng-tè chheng i choè gı̄, chı̄-chūi oē tēng i ê choē? Ki-tok Iâ-so͘ í-keng sí--lah, koh tùi sí khí--lâi, tı̄ Siōng-tè ê toā pêng, thoè lán kı̂-tó, chı̄-chūi oē keh-lı̄ lán tı̄ Ki-tok ê thiàⁿ? Kiám-chhái hoān-lān, kan-khó͘, khún-tio̍k, iau-gō, thǹg-pak-theh, gûi-hiám, lāi-to? To̍k-to̍k lán tı̄ chiah-ê sū, oá-khò thiàⁿ lán ê Chú tek-sèng kàu ū chhun.” (Lô-má 8:31-37.)
