Tiâu-kı̀ⁿ Kok-ông

[Tâi-Eng-kok ê Kok-ông ài hián-bêng i ū chun-tiōng lán-ê Sèng-kàu, chiàⁿ tiàu Tāi-hoē ê Hoē-chèng jı̍p-tiâu khı̀ tiâu-kı̀ⁿ. Chûn-nı̂ Chó͘-ke ê Tiúⁿ-ló-kàu chhiáⁿ Soàⁿ-thâu ê Khip Bo̍k-su chò Hoē-chèng; só͘-í kū-nı̂ i iā ū khı̀ tiâu-kı̀ⁿ. Āu-lâi chiong i só͘ keng-koè ê tāi-chı̀ siá chı̍t-tiuⁿ phoe hō͘ Eng-kok Chú-jı̍t-o̍h ê ha̍k-seng. Chím-má hoan-e̍k Tâi-oân oē, ı̀n tı̄ ē-té; hō͘ lán Chú-jı̍t-o̍h ê ha̍k-seng thang khoàⁿ.]

Goá kin-nı̂ hō͘ goá ê ông I-oa tiàu goá khı̀ tiâu-kı̀ⁿ; tùi án-ni-siⁿ goá tit-tio̍h kúi-nā hāng ê kà-sı̄, hō͘ goá khah ē chai lí goá cháiⁿ-iūⁿ ē-tit chhin-kı̄n lán Chú Iâ-so͘, chiū-sı̄ thong thiⁿ-kha-ē ê toā Kun-ông. Taⁿ ài chiong goá só͘ tit-tio̍h kúi-nā hāng ê kà-sı̄ kóng hō͘ lín thiaⁿ.

Thâu-chı̍t-hāng chiū-sı̄ chiap-tio̍h chı̍t-tiuⁿ thiap, chit-tiuⁿ thiap khoàⁿ-kı̀ⁿ sı̄ chı̍t-tiuⁿ sè-sè tiuⁿ ê choá; sui-jiân sè tiuⁿ choá, m̄-kú sı̄ goá-ê Ông ê sèng-jū, goá tek-khak tio̍h chun-thàn. Āu-lâi chiap-tio̍h pō͘-koaⁿ ê bûn-su, siông-sè pò goá chai, goá tio̍h chhēng sím-mı̍h kong-ho̍k. Ta̍k kiāⁿ sui-sı̄ sió-khoá ê mı̍h iā ū siá-bêng, chhin-chhiūⁿ bō, saⁿ, o͘-tiû ê boe̍h, ê, ê ê téng-bı̄n tio̍h koà chı̍t-ê gı̂n kho͘, pe̍h ê chhiú-lok, iā tio̍h chhēng chı̍t-niá âng ê tn̂g-phàu chò goā-bı̄n, tn̂g-phàu ê heng-chêng koà nn̄g choā khoah-khoah ê pe̍h-lı̂n; in-ūi goá sı̄ jı̄m thoân Siōng-tè ê tō-lí Bo̍k-su ê chit, só͘-í chiah tio̍h chhēng chit-hō ê phàu. Ài jı̍p-khı̀ Ông bē-sái tit chı̍t-kiāⁿ ka-tı̄ chú-ı̀-tit, lóng tio̍h chiàu só͘ bēng-lēng ê kui-kí. Sèng-keng iā án-ni kā lán kóng, ài kı̀ⁿ Siōng-tè tio̍h chhēng ha̍p-gı̂ ê saⁿ, chiū-sı̄ chhēng gı̄ chò phàu, sı̄ Siōng-tè ê Iûⁿ-ko, tam-tng sè-kan lâng ê choē ê, chiong I-ê hoeh sé-pe̍h--ê.

Goá iā-sı̄ kóng chit-pái ē tit-tio̍h Chhēng âng-phâu koà pe̍h-toà, goá chı̄n hoaⁿ-hí, m̄-chai lín thiaⁿ-kı̀ⁿ ē kı̂-koài bē?In-ūi chiàu Au-lô-pa ê lē, chò Bo̍k-su ê lâng pêng-sı̂ tio̍h chhēng o͘-sek ê in-chiûⁿ; chhut-lâi thoân hok-im ê hó siau-sit, lē koh khah giâm, tiāⁿ-tio̍h tio̍h chhēng o͘-ê. Chiàu se-kok ê lē, lâng tú-tio̍h iu-būn á-sı̄ toà-hà chiah tio̍h chhēng-o͘. Chiàu án-ni lâi khoàⁿ, lâng thoân Siōng-tè jı̂n-ài ê hó siau-sit, kap khò lán ê Chú Iâ-so͘ Ki-tok só͘ tit-tio̍h sin ê oa̍h-miā kap chin ê khoài-lo̍k, siat-sú nā lâi chhēng-o͘, kiám m̄-sı̄ chám-jiân bô ha̍p?Sı̍t-chāi chin khó-sioh. Chiàu goá phah-sǹg goá nā khı̀ thoân tō-lí, goá sı̄ ài chhēng pe̍h kap âng kap chí-sek ê i-ho̍k. Só͘-í goá hit-jı̍t jı̍p-khı̀ kı̀ⁿ ông ê sı̂, goá hoaⁿ-hí in-ūi hit-chı̍t-pái goá só͘ chhēng ê lé-ho̍k, sı̍t-chāi chin tùi-tùi ha̍p-gı̂,－pe̍h-sek lâi kı̀-liām Thiⁿ-siâⁿ ê pe̍h-phâu, âng-sek sı̄ piáu-bêng khò Ki-tok ê hoeh lâi tek-sèng.

Hit-jı̍t khı̀ kū ê ông-kiong, hit-ê keng kiò-chò Sèng Ngá-kok ê keng, chiū peh-chiūⁿ chı̍t-tiuⁿ toā-tiuⁿ ê lâu-thui, jı̍p toā-thiaⁿ. Thiaⁿ-nı̍h ê piah-téng ū koà oē-tô͘; thiaⁿ-lāi ū chē-chē ê bûn-bú koaⁿ-oân chhēng súi-súi ê kong-ho̍k, ū siuⁿ kim-piⁿ, soān-chio̍h, chin-chu. Goá kiâⁿ chı̀n-chèng, chai kóng ū koaⁿ-oân tı̄-teh, chim-chiok khoàⁿ, khoàⁿ ta̍k-lâng só͘ chhēng ê lé-ho̍k ū ha̍p-gı̂ á-bô. Tı̄-hia chió-chió lâng bat goá, chóng--sı̄ goá só͘ chhēng ê ta̍k-kiāⁿ lóng chiàu bēng-lēng, koh chhiú--nı̍h the̍h Kok-ông ê thiap, bô lâng káⁿ chó͘-tòng goá. Tı̄ goá ê chêng-āu chó-iū ū chē-chē lâng chhēng lé-ho̍k, hiah-nı̍h pâi-chhiâng, kı̂-tiong bô chı̍t-ê pí chò Ki-tok ê lô͘-po̍k teh thoân Hok-im ê só͘ chhēng ê âng-phâu pe̍h-toà khah-súi; goá siūⁿ án-ni iā chin hoaⁿ-hí.

Thèng-hāu sı̂-chūn kàu, goán chiū chı̀n-chêng jı̍p-khı̀ kok-ông ê su-pâng. Chı̍t-pō͘ chı̍t-pō͘ kiâⁿ tùi lióng-pan koaⁿ-oân ê tiong-kan, in-ê ba̍k-chiu kim-kim teh khoàⁿ, khoàⁿ goán ta̍k-hāng lóng ū chiàu lé á-bô. Hit-sı̂ goá sim-lāi teh siūⁿ, siat-sú nā ū chı̍t-ê choē-jı̂n, choē iáu-boē tit-tio̍h sià, ài-beh tùi hiah ûi-ûi tı̄ Siōng-tè chō-ūi ê Sèng-sài ê bı̄n-chêng keng-koè, hō͘ in-ê kng-iāu ê ba̍k-chiu khoàⁿ-kı̀ⁿ, hit-ê tāi-chı̀ sı̍t-chāi thang kiaⁿ.

Goá tùi mn̂g jı̍p-khı̀ tiān-tn̂g, khoàⁿ-kı̀ⁿ kok-ông chē tı̄ tiān-téng. Goá chiū chiong hit-tiuⁿ thiap kau-tāi mn̂g-lāi ê sı̄-sı̂n. In-ūi āu-lâi chit tiuⁿ bô koh lō͘ ēng; lâng nā ē-tit-thang jı̍p kàu chit-ê só͘-chāi ún-tàng m̄-bián kiaⁿ hō͘ lâng koáⁿ tò-tńg. Goá hit-sı̂ sim-koaⁿ siūⁿ-tio̍h Thian-lō͘ le̍k-thêng só͘ kı̀-chài thiⁿ-sài the̍h hō͘ Ki-tok-tô͘ hit-kńg ê bûn-pı̂n, téng-bı̄n khàm-ı̀n, kah i kàu Thiⁿ-siâⁿ ê mn̂g chiàⁿ kiáu-la̍p, kap chit-ê tāi-chı̀ ū saⁿ chhin-chhiūⁿ. Goá chı̀n-chêng kàu tiān-chêng, sı̄-sı̂n chiong hit-tiuⁿ thiap chiàu chhù-sū thoân chiūⁿ--khı̀ kàu khiā tı̄ Ông ê chiàⁿ-chhiú pêng ê Tāi-sı̂n. I khui-siaⁿ kiò goá-ê miâ, goá chiū khoàⁿ-kı̀ⁿ goá-ê Ông, thâu-mn̂g chhàm-pe̍h, ū un-hô ê bı̄n-sek, chhin-chhiūⁿ ià-siān ê khoán, tı̄-hia teh khoàⁿ goá. Goán tāi-ke hō͘ i chiap-la̍p siāng chı̍t-iūⁿ, ū toā koaⁿ-chiok kap tāi-sı̂n bô khah ka-hō͘, goá bô miâ-siaⁿ ê lâng bô khah po̍h, pêⁿ-pêⁿ sı̄ tit-tio̍h Ông ê chhiò-iông ---- chit-ê chhiò-iông thong Au-lô-pa chiu lóng chai, tùi án-ni só͘-í chiàⁿ kám-hoà thiⁿ-ē thài-pêng,－Ông iā thı̀m-thâu nn̄g-pái, goá iā nn̄g-pái kiok-kiong, chū án-ni tı̍t-tı̍t thè--chhut-lâi.

Āu-lâi goá siūⁿ-tio̍h chı̍t-hāng khah kı̂-koài. Hit-sı̂ tı̄ tiān-téng ū chē-chē ê toā miâ-siaⁿ ê lâng, pêng-siông-sı̂ goá chin ài khoàⁿ i, nā ū ki-hoē goá bô hiâm hn̄g tō sı̄ ài-beh khı̀ khoàⁿ in. Chóng--sı̄ hit-tia̍p tı̄ Ông ê bı̄n-chêng goá choan-sim teh khoàⁿ Ông, ba̍k-chiu bô kang thang khoàⁿ pa̍t-lâng. Chhin-chhiūⁿ tı̄ Thian-tông lâng ê ba̍k-chiu lóng sı̄ chu-chu siòng tı̄ Siōng-tè kap tâng chē-ūi ê Kiù-chú ê bı̄n.

Thêng-bô saⁿ goe̍h jı̍t goá koh-chài hō͘ Ông chhiáⁿ M̄-kú chit-pang sı̄ hō͘ Jiâu-lí (George) Ông chhiáⁿ goá khı̀ Un-sò͘ (Windsor) Ông-kiong, sàng i ê lāu-pē Í-oa Ông chhut-chòng, chiū-sı̄ goá chêng bô loā-kú ū khı̀ tiâu-kı̀ⁿ ê. Chit-pang bûn-bú koaⁿ-oân iû-goân sı̄ chhēng hoa-chhái ê kong-ho̍k, m̄-kú goá lóng chhēng o͘-ê. Ū chò͘-ga̍k chin hó thiaⁿ, iā ū Bo̍k-su kı̂-tó, hián-bêng lâng sim iā-ū hoân-ló iā ū ǹg-bāng. Í-oa Ông ê sin-si tı̄ koan-bo̍k lāi, koaⁿ-goā lóng sı̄ ēng kı̂ tà--teh, hō͘ lâng bān-bān-á kng jı̍p sèng Jiâu-lí ê Lé-pài-tn̂g. Jiâu-lí Ông toè tı̄ koaⁿ-āu, chiàⁿ-chhiú un-jiû khan i-ê lāu-bó, A-le̍k-san-ta hông-thài-hō͘ teh sàng. Koh āu-bı̄n ū 9 ê Ông kap Hông-tè, í-kı̍p chē-chē Ông-chhin, tāi-sı̂n, kap goā-kok ê Khim-chhe.

Lé-pài-liáu goán jı̍p-khı̀ pı̂n-āu, tùi koan-bo̍k koè--khı̀. Tı̄ khoe-thâu ū chı̍t tè í, tú-á chiah A-le̍k-san-ta Ông-thài-hō͘ tı̄-hia kūi-teh kı̂-tó ê. Goá tùi khoe-boé oan--koè-khı̀, tı̄ tò-chhiú pêng ū koan-bo̍k, tı̄ chiàⁿ-chhiú pêng lı̄ bô kúi chhioh ū Tāi-Eng-kok chhut-miâ ê “bián-liû, ge̍k-koáiⁿ, kim-kiu”. Chêng bô loā-kú goá ū khoàⁿ-kı̀ⁿ Í-oa ông iáu tı̄-teh, chím-má tùi i-ê sin-si kap bián-liû keng-koè, goá ê sim-koaⁿ ū hui-siông ê kám-tōng. Án-ni chhim-chhim chí-tiám goá chai sè-kan tē-it toā ê êng-hoâ kap koân-lêng sı̄ bô loā-kú khoài koè ê. Taⁿ chit-ê bián-liû m̄-sı̄ Í-oa ông ê, sı̄ kui tı̄ Jiâu-lí ông.

Lō͘-boé só͘ keng-koè ê tāi-chı̀ teh chí-tiám goá sı̄ tē-it-hó-ê. Goán hō͘ Ông chhiáⁿ goán sàng-chòng-liáu khı̀ Un-sò͘ ê Ông-kiong chia̍h jı̍t-tàu. Goá ū mn̄g chı̍t-ê koaⁿ-oân beh tùi Un-sò͘ tò--khı̀ Lûn-tun siâⁿ, tio̍h cháiⁿ-iūⁿ. I kóng, Lí nā-sı̄ Ông chhiáⁿ ê lâng-kheh thang sûi-piān tah Ông te̍k-pia̍t ê hoé-chhia. Chin-chiàⁿ sı̄ án-ni. Goá sui sı̄ bô miâ-siaⁿ ê lâng, m̄-kú goá sı̄ Ông ê lâng-kheh; só͘-í Sèng Jiâu-lí ê lé-pài-tn̂g, Un-sò͘ ê ông-kiong kap i-ê toā-thiaⁿ, saⁿ-ê toā-thiaⁿ lāi só͘ ū pı̄-pān ê iân-sia̍h, hiah-ê toā lâu-thui kap mn̂g-hō͘, í-kı̍p Ông ê te̍k-pia̍t hoé-chhia, lóng sı̄ chò goá ê lō͘-ēng.

Goá só͘ thiàⁿ ê soè-kiáⁿ, chhiáⁿ lín siūⁿ-khoàⁿ lán tiàm sè-kan chò “ông ê lâng-kheh” kiám m̄-sı̄ chin hó? “Siōng-tè sı̄ thong sè-kài ê Chú,” “Chú choè éng-oán ê Ông.” I ū thok-tiōng i ê kiáⁿ, lán ê Chú Iâ-so͘ Ki-tok, kià chı̍t-tiuⁿ chhéng-thia̍p lâi hō͘ lín. Lín nā thàn i jı̂n-ài ê jū-giân lín beh choè i ê lâng-kheh, í-āu “bān-mı̍h sı̄ lín ê” tùi chit-sè kàu éng-oán.

Hiān-kim goá phài khı̀ kóng hō͘ Tiong-kok lâng chai, chit-ê chhiáⁿ-thiap lāi in iā ū hūn. Lín tio̍h thè in kı̂-tó, hō͘ in thiaⁿ-kı̀ⁿ ē hoaⁿ-hí. Āu-lâi lín kap in lóng chū-chı̍p tı̄ Siōng-tè kap Iûⁿ-ko chō-ūi ê bı̄n-chêng, thiⁿ-sài beh kā lín kóng, “Lín chiah-ê gín-ná tāi-ke sı̄ Thian-tông Ông ê lâng-kheh, iā bān-hāng-mı̍h sı̄ lín-ê, in-ūi lín sio̍k Ki-tok, Ki-tok sio̍k Siōng-tè.”

(Tâi-lâm Kàu-hoē-pò tē 317~318 koàn, 1911 nı̂ 8-9 ge̍h)