Sèng-keng Káng-sı̍p-hoē
Kàu hiān-chāi Bunun cho̍k ū 5000 ê sı̀n-tô͘ toā-pō͘-hūn sı̄ tùi in pêng-sı̀n-tô͘ ê kan-chèng tit-tio̍h ê. Kàu taⁿ tı̄ in tiong-kan iáu-bē ū chı̍t ê Sèng-keng ha̍k-hāu ê pit-gia̍p-seng. In ê tō-lí thang-kóng lóng-sı̄ tùi kúi-nā-pái ê Sèng-keng káng-sı̍p-hoē tit-tio̍h ê.
In pêng-sı̀n-tô͘ sui-jiân ài choè kan-chèng, nā-sı̄ in Sèng-keng ê tı̀-sek bô kàu, só͘-bat ê bô loā chē. In tı̄ kàu-hoē sı̄ khah jia̍t-sim ê lâng chò chú-lí chhoā in lé-pài. In-ūi án-ni bô loā kú chiū bô châi-liāu thang kóng tı̄ in ê kàu-hoē. In iā boē-hiáu khoàⁿ im-ga̍k ê phó͘. Só͘-í in só͘ tùi lâng o̍h ê Sèng-si iú-hān, beh kà pa̍t-lâng ê sı̂ siông-siông iā oē m̄-tio̍h khı̀. Lán kiaⁿ liáu in ê kàu-lí kap Sèng-si ū bô sı̀-chiàⁿ, só͘-í tùi káng-sı̍p-hoē ê hoat-tō͘ lâi chí-tō ta̍k kàu-hoē ê chí-tō-chiá kap iàu-kín ê lâng.
Tı̄ 1949 nı̂ 4 ge̍h tı̄ Gio̍k-lí khui Bunun thâu-chı̍t-pái ê káng-sı̍p-hoē í-āu tı̄ tang-pō͘ iā ū khui kúi-nā-pái, tı̄ Sı̀n-gı̄ hiong tı̄ 1952 nı̂ 3 ge̍h khui thâu-pái í-āu tı̄ 8 ge̍h iā ū koh tit-tio̍h Anderson Bo̍k-su ū pang-chān koh khui tē jı̄ pái. Tùi án-ni in ê sı̀n-gióng chiām-chiām kian-kò͘.
Tı̄ 1952 nı̂ joa̍h-thiⁿ tı̄ Po͘-lí iā-ū Lâm-pō͘ Soan-tō-hoē chú-chhui, ūi-tio̍h Tiong-pō͘ Bunun chı̍t ge̍h-jı̍t-kú ê káng-sı̍p-hoē.
Chiah ê lâi-hù ê lâng sı̄ tāi-piáu in ê kàu-hoē lâi,só͘-í chin jı̄n-chin lâi thiaⁿ, lóng siá in só͘ thiaⁿ ê khí-lâi beh the̍h tńg-khı̀. Nā-sı̄ o̍h sin ê koa kiaⁿ-liáu boē-kı̀-tit chiū tı̍t-tı̍t chhiùⁿ kàu àm-sı̂ tó-teh khùn chiah soah. Sui-jiân sı̄ sı̂-kan-goā hioh-khùn ê sı̂ in iā bô hioh teh chhiùⁿ tı̄ chhù-lāi.
Án-ni Káng-sı̍p-hoē sı̄ chhin-chhiūⁿ teh chú chhe-chhau, tùi Sèng-keng chhú châi-liāu, in tāi-seng chia̍h,āu-lâi in thang tńg-khı̀ koh chú hō͘ pa̍t-lâng chia̍h. Só͘-í in siông-siông teh tán, ū chin-choē siông-siông mn̄g sím-mı̍h sı̂ ū beh-koh khui.
Pek-hāi Kap Bí-tâm
Bunun ê tiong-kan tiàm-tı̄ Tâi-tang kap Ko-hiông ê Bubu-kun cho̍k tı̀-sek khah kē, bê-sı̀n khah tāng. Jı̍t-pún ê tāi-jı̂n ēng kiông-chè ū hoè-tû in chin choē ê bê-sı̀n, nā-sı̄ kong-ho̍k-liáu ū chı̍t ê miâ kiò Talum khí-lâi koh heng-khí in ê bê-sı̀n. I sı̄ tiàm-tı̄ Ngá-ni-hiong ê chhim-soaⁿ ê só͘-chāi.
I pêng-sı̂ pı̂n-toāⁿ, hō͘ lâng khoàⁿ-khin. Ū chı̍t-pái i ū thiàu-chúi beh chū-sat, bô sí, saⁿ-jı̍t āu koh tńg-lâi. I kā lâng kóng i ū sí saⁿ-jı̍t koh oa̍h, i ê lêng-hûn ū kàu thiⁿ-téng. Hit-sı̂ ge̍h ê sı̂n ū kiò i koh tńg-lâi sè-kan, kiò i tio̍h kā Bunun kóng tio̍h koh ho̍k-heng chá-sı̂ ê bê-sı̀n, chiah oē hó-siu-sêng koh pêng-an. I koh kóng, “Ge̍h sı̄ goá ê pêng-iú, goá thang ēng lêng-hûn kap i kau-thong. Só͘-í sè-kan ta̍k-hāng-sū goá lóng chai.”
I chai chá-sı̂ ê bê-sı̀n, chiū koh kó͘-bú kū ê khiàn-sńg. Kā lâng kóng sè-kan ê boa̍t-jı̍t toē oē pı̀ⁿ chúi, nā sı̀n i ê lâng boē sí. Kā lâng phoàⁿ-toàn ūn-miā. Ū pı̄ⁿ-lâng hō͘ i khoàⁿ chiū kā i kóng, i ê pı̄ⁿ sı̄ ū kúi tiàm tı̄ chhù-nih á-sı̄ saⁿ-nih, tùi án-ni kiò lâng tio̍h thiah chhù, kiò lâng the̍h saⁿ khı̀ khǹg tı̄ soaⁿ-téng 3 jı̍t .......
Tùi chit khoán ê bê-he̍k tı̄ Tâi-tang kap Ko-hiông ê Bunun lóng sı̀n i ê oē. Chit ê lâng chhut-hiān liáu-āu lán chiah khı̀ thoân, só͘-í ū chin choē ê pek-hāi tı̄ chit hong-bı̄n ū siⁿ-chhut. Chin choē lāu-lâng sı̀n in nā hoè-tû bê-sı̀n chiū oē tú-tio̍h chai-ē, oē pháiⁿ siu-tang, bô thang chia̍h, Tùi-tı̄ án-ni in bê-sı̀n khah tāng ê lâng khoàⁿ Ki-tok-kàu sı̄ choè in ê tùi-te̍k.
Lán khí-seng tı̄ Tâi-tang-koān ê kúi-nā só͘-chāi thoân tō-lí, sui-jiân ū chin choē siàu-liân-lâng ài sı̀n, nā-sı̄ ūi-tio̍h in ê lāu-lâng hoán-tùi chiū bô hoat-tō͘ thang koh kè-sio̍k.
Tı̄ Bokdab ê só͘-chāi lán ū 4 hō͘ ê sı̀n-tô͘ ta̍k àm siū in tı̀m chio̍h-thâu tı̀-kàu boē-thang tiàm tı̄ hia. Āu-lâi tit-tio̍h chı̍t ê sı̀n-tô͘ ê i-seng N̂g sian-siⁿ ê pang-chān hō͘ in soá lâi Lí-lāng choh chhân.
Lán ūi-tio̍h ài hō͘ bê-sı̀n ê thâu-ba̍k Talum Kabiad hoé-kái, tı̄ 1951 nı̂ ê nı̂-bé ū soan-tō-su Talima kap Taxai iā ū khı̀ Ngá-ni-hiong. Tı̄ hia kó-jiân Talum ū lâu ba̍k-sái hoán-hoé jı̄n i chêng ê choē, ū bê-he̍k lâng ê m̄-tio̍h. Nā-sı̄ i oē thang chhut lâi choè kan-chèng sı̄ chin ū la̍t, chóng-sı̄ i ê bó͘ chin hoán-tùi. Iū koh hoan-siā ê lâng iā lâi kóng i nā-sı̄ beh sı̀n Ki-tok-kàu, chêng i tùi in the̍h khı̀ ê ke, ti, kap chı̂ⁿ, lóng tio̍h hêng in. Án-ni i bô hoat-tō͘ thang tín-tāng.
Lán iā tı̄ Ko-hiông Ma-ngá-hiong ū thoân-tō-lí iā ū tit-tio̍h, chin hó ê sêng-chek, ū choân-hiong saⁿ-hūn-nn̄g í-siōng ê lâng í-keng sı̀n tō-lí, tı̄ Takano iā í-keng khí pài-tn̂g. Nā-sı̄ tı̄ hia ū chı̍t ê chiáng-koân-ê hui-siông hoán-tùi tō-lí, ēng chióng-chióng ê chó͘-tòng m̄ hō͘ lán koh jı̍p soaⁿ soà-chiap choè kang, nā-sı̄ in ka-kı̄ ū khiā chāi.
Tı̄ pek-hāi ê tiong-kan ū chı̍t-hāng hō͘ lán tē-it kám-tōng ê kò͘-sū; chiū-sı̄ tı̄ 1952 nı̂ ê joa̍h-thiⁿ, ū chı̍t-àm Tiuⁿ Sêng-chong Bo̍k-su khı̀ Sı̀n-gı̄ hiong ê Lāi-hm̂-po͘ choè hoàn-teng, choè Iâ-so͘ ê lâi-le̍k. Hit-àm sı̀n-tô͘ ê kiáⁿ-jı̂ iā chin choē khı̀ khoàⁿ. Chit só͘-chāi kok-bı̂n ha̍k-hāu ê hāu-tiúⁿ tùi chêng chiū chó͘-tòng gín-á m̄-thang khı̀ kàu-hoē. Kúi nā pái gín-ná in-ūi lâi kàu-hoē chiū hō͘ i phah. Só͘-í hit-àm lâi khoàⁿ hoàn-teng ê gín-ná lóng ū kak-ngō͘ beh siū piⁿ phah. Nā-sı̄ keh chá-khí hit tiong-kan ū kúi nā ê toā-hàn ê chiū chham-siông kóng, sian-siⁿ nā-ū mn̄g kúi-ê ū khı̀ khoàⁿ hoàn-teng, lán tio̍h taⁿ chit ê choē, m̄-thang hō͘ soè-hàn ê siū phah. Kó-jiân tı̄ kè-chá-khí ha̍k-hāu-tiúⁿ mn̄g ê sı̂, kúi-nā ê toā-hàn ê taⁿ in só͘ ū khı̀ khoàⁿ ê gín-á ê choē, siū hui-siông tāng ê hêng-hoa̍t. Hō͘ ha̍k-hāu-tiúⁿ ēng kha làm, ēng kùn-á kòng tı̀-kàu tó tı̄ toē-nih. Chhin-chhiūⁿ chit-khoán bô choē koh loán-jio̍k ê sió-iûⁿ hō͘ hiông-ok ê chhâi-lông teh thun-kā boē bián tit hō͘ lán ê sim chin sng.
Thang kóng bô-lūn ta̍k só͘-chāi, bô-lūn sím-mı̍h sı̂ beh sı̀n Chú ê lâng lóng tio̍h kak-ngō͘ siū pek-hāi. In Bunun cho̍k khí-seng beh sı̀n ê iā sı̄ ū chit khoán ê kak-ngō͘, khí-seng ta̍k só͘-chāi iā ū choē-chió ê pek-hāi. Nā-sı̄ kàu hiān-chāi pek-hāi ū chiām-chiām kiám chió.
San-tē ê sı̀n-tô͘ tùi Kàu-hoē ê chū-hoē khah jia̍t-sim, siông-siông khah kè-thâu tı̄ ha̍k-hāu ê iā-ha̍k. Ha̍k-hāu sı̄ beh kà-sı̄ in bat kok-gú, ta̍k àm ū kı̀ chhut-se̍k, nā-sı̄ kàu-hoē bô kı̀ chhut-se̍k, iā bô hoat sím-mı̍h, iáu-kú in khah jia̍t-sim tı̄ kàu-hoē. Tı̀-kàu ū ê sian-siⁿ chin bô hoaⁿ-hí, ū-sı̂ pò-kò m̄ hó ê sū. Lán chı̄n-só͘-oē kiò in tio̍h sūn-thàn chèng-hú ê bēng-lēng, jia̍t-sim o̍h kok-gú, iáu-kú san-tē ê sı̀n-tô͘ iā-sı̄ khah ài chhiùⁿ Sèng-si kap tha̍k Sèng-keng. Che m̄-sı̄ lán bô chí-tō in kap chèng-hú hia̍p-le̍k, sı̄ in-ūi kok-gú sı̄ khah chhim in ka-kı̄ ê oē ê koa kap jı̄.
Ū chı̍t-pái ū chı̍t-ê chheng-liân teh tha̍k Sèng-keng, tú-tn̄g ū chı̍t ê sian-siⁿ lâi khoàⁿ tio̍h Lô-má-jı̄ chiū siū-khı̀ tùi i kóng, “Lí teh tha̍k Lô-má-jı̄ boē-ēng-tit, lí choè Tiong-kok-lâng cháiⁿ-iūⁿ tha̍k goā-kok ê jı̄?” Hit-sı̂ hit ê sı̀n-tô͘ chiū ı̀n i kóng, “Che m̄-sı̄ Lô-má-kok ê jı̄, sı̄ Bunun ê jı̄. Goá m̄-bat khı̀ kàu Lô-má, thái ū hiah gâu oē bat Lô-má ê jı̄. Chit ê jı̄ put-kò sı̄ goán kóng-oē ê kı̀-hō nā-tiāⁿ. Lí khoàⁿ, káu to oē-hiáu pàng-jiō choè kı̀-hō tı̄ i só͘ kiâⁿ-kè ê lō͘, thang oē kı̀-tit i ê lō͘, lán kiám pí cheng-siⁿ khah gōng boē-oē choè kı̀-hō tı̄ lán só͘ kóng kè ê oē mah? Cheng-siⁿ to bô lâng chó͘-tòng i choè kı̀-hō, lán kiám pí i khah bô chū-iû mah?” Tùi án-ni hit-ê sian-siⁿ bô thang koh kóng chı̍t-kù oē chiū cháu-khı̀.
Chit-ê ı̀n-tap sı̍t-chāi chin thong, m̄-sı̄ tùi lâng kà ê, sı̄ tùi téng-koân ê siaⁿ. Chú Iâ-so͘ bat kóng, “Só͘-tio̍h kóng ê tı̄ hit-sı̂ beh siúⁿ-sù lí. (Má-thài 10:19)I só͘ kóng ê sı̍t-chāi sı̄ chin-lí. Chhin-chhiūⁿ “1, 2, 3”chit khoán ê sò͘-jı̄, sui-jiân khí-goân sı̄ tı̄ A-la-pek,“it, jı̄, saⁿ” chiah-sı̄ Tiong-kok chhut-sán ê sò͘-jı̄, iáu-kú choân sè-kài lóng ēng 1, 2, 3 choè sò͘-ha̍k ê kı̀-hō, lán Tiong-kok iā-sı̄ ū ēng, bô lâng kóng sı̄ goā-kok ê jı̄, tı̀-kàu m̄-ēng.
Bunun Ê Pó-lô Lâu-thoân
Tı̄ 3 nı̂ chêng Taliban sı̄ choè Kó͘-hong ê chhoan-tiúⁿ. Taliban chit ê miâ ê ı̀-sù sı̄ sio̍k-hoè (m̄-tio̍h sı̂ siⁿ ) ê koé-chí, sı̄ sè-lia̍p koh bái ê koé-chí. In-ūi i sı̄ lō͘-bé ê kiáⁿ, seng-khu chin sè, tùi chhut-sı̀ chiū siông-siông pı̄ⁿ, só͘-í i ê lāu-pē chiū kā i hō-miâ kiò Taliban. Chit ê miâ sı̄ chin kı̂-koài ê miâ, tı̄ Bunun cho̍k chí-ū nn̄g ê nā-tiāⁿ. Sui-jiân lāu-pē kap hiaⁿ-tı̄ khoàⁿ i sı̄ chhı̄ boē oa̍h, khoàⁿ i bô lō͘-ēng, iáu-kú Siōng-tè ū hō͘ chı̀-bı̂-soè ê koah-chhài-chí chiâⁿ-choè toā-châng chhiū, hō͘ Bunun cho̍k lâi hioh tı̄ i ê ı̀m-ńg.
I tı̄ soè-hàn ê sı̂ pē-bú chiū sí. I siông-siông pı̄ⁿ, bı̄n n̂g-n̂g, só͘-í hiaⁿ-tı̄ khoàⁿ i bô-khí, bô thiàⁿ-thàng i, goā-lâng koh khah sı̄ án-ni. Tùi chit khoán ka-têng ê pháiⁿ khoân-kéng kap siā-hoē ê léng-tām hō͘ sè-hàn ê Taliban tı̀-kàu oàn-hūn sè-kan lóng-chóng ê lâng. Tùi chū-pō͘ chū-khı̀ chheng-liân ê Taliban chiâⁿ-choè m̄-kiaⁿ sí, m̄-kiaⁿ lâng ê ióng-béng, kúi-nā pái beh giâ to thâi lâng.
Sêng-liân í-āu i ê sin-thé pı̀ⁿ choè chin ióng. I ê thâu-náu hó koh gâu kóng oē koh ióng-kám, Jı̍t-pún ê tāi-jı̂n chiū kéng i choè chheng-liân-thoân tiúⁿ. Chit ê sı̂ chiū-sı̄ i tùi sè-kan pò oan-siû ê sı̂, i chiū chhut-chāi i ê ı̀-sù phah hiah ê chheng-liân, só͘-í lâng chin kiaⁿ i chhin-chhiūⁿ kúi chı̍t-iūⁿ. I lim chiú iā sı̄ tē-it choē, ta̍k pái nā bô lim kàu tó tı̄ toē chiūⁿ bô pàng-soah.
Taliban kan-ta siⁿ chı̍t ê cha-bó͘ gín-ná. Ū chı̍t pái lim chiú chin chùi, chin ài khùn, cha-bó͘ gín-á cháu-oá lâi beh chhoē i ê lāu-pē, chin hoaⁿ-hí toā-siaⁿ kiò a-pa. Hit-sı̂ chiàu pêng-siông ê khoán i chin siū-khı̀ toā siaⁿ kóng, “Bakayalo,” chiū ēng kûn-thâu-bó cheng cha-bó͘ gín-ná ê ka-chiah-phiaⁿ, chiū koh tó-teh khùn. Tùi án-ni cha-bó͘ gín-ná chiū phoà-pı̄ⁿ hiám-hiám sí, tó tı̄ chhn̂g-nı̍h kúi-nā nı̂ kú, āu-lâi pı̀ⁿ choè khiau-ku. Kàu hiān-chāi í-keng 18 hè, seng-khu in-ūi phoà-pı̄ⁿ koh khiau-ku chiū tiāⁿ-tiāⁿ 4 chhioh koân. Tùi chit hāng sū Taliban hoán-hoé liáu kám-kak i ê choē chin tāng, sim chin kan-khó͘.
I chèng-sek ū chhoā 3 ê bó͘, bô chèng-sek ê m̄-chai joā-choē ê.
Ū chı̍t-pái Jı̍t-pún tāi-jı̂n beh chia̍h chiú, chiū kiò hoan-siā súi ê cha-bó͘ gín-á lâi thı̂n chiú. Hit-sı̂ chheng-liân ê Taliban khiā tı̄ goā-bı̄n teh sàu thô͘-kha, chiām-sı̂ hioh-khùn teh khoàⁿ lāi-bı̄n ê khoán-sit. Tāi-jı̂n ū tām-po̍h kiaⁿ Taliban, só͘-í bô ài i tı̄ hia khoàⁿ, chiū the̍h chı̍t-tè bah beh hō͘ i chia̍h chiū kóng, “Lín Bunun chin lâ-sam kiaⁿ-lâng, goán teh beh chia̍h chiú só͘-í m̄ thang tiàm hia khoàⁿ, cháu khı̀ pa̍t ūi hó lah.”
Taliban chai tāi-jı̂n ê ı̀-sù sı̄ beh choè sím-mı̍h, chin siū-khı̀ chiū kóng, “Kiám kan-ta Bunun lah-sap-kúi(kitanai), lín Jı̍t-pún-lâng mā-sı̄ lah-sap-kúi.” “Án-choáⁿ kóng Jı̍t-pún-lâng lah-sap-kúi? bakayalo” “Sio hé-thoàⁿ ê Jı̍t-pún-lâng mā-sı̄ kitanai.” Taliban chiū koh kóng,...... “Choh-chhân ê Jı̍t-pún-lâng mā-sı̄ kitanai. Goán Bunun kitanai, iah lí kap goán ê lú-chú sńg, soà choè pháiⁿ, án-ni lí mā-sı̄ kitanai.”
Hit-sı̂ tāi-jı̂n mē chı̍t kù “bakayalo” chin toā siaⁿ chiū peh khí-lâi, chiū oa̍t khı̀ lāi té beh giâ to.
Hit-sı̂ iáu chı̍t ê tāi-jı̂n chiū kiò Taliban tio̍h kín cháu, iā chı̍t hong-bı̄n khó͘-khǹg hit ê tông-liâu m̄ thang giâ to, án-ni tāi-chı̀ chiū soah khı̀.
Kong-ho̍k liáu chèng-lâng khoàⁿ-kı̀ⁿ Taliban chin gâu, chiū kéng i choè Kó͘-hong chhoan-tiúⁿ. I thiaⁿ-kı̀ⁿ lán ê káng-sı̍p-hoē beh kà Lô-má-jı̄, chiū tāi-piáu hit chhoan lâi hù hoē, tùi án-ni chiū hō͘ Chú lia̍h-tiâu. I lâi hù hoē ê tē-jı̄ jı̍t chiū tńg-khı̀ ka-kı̄ ê só͘-chāi choè kiàn-chèng. Tı̄ lō͘-bé jı̍t chiū kap goán khı̀ Chheng-chúi choè kiàn-chèng, án-ni ê khoán siông-siông soà-chiap choè Chú hó ê kang tı̄ ta̍k só͘-chāi.
Tùi chit sı̂ khí i ê hun kap chiú iā kái, sèng-chit iā oāⁿ-sin. I hiān-chāi ê bó͘ pí i ke 6 hè koh sèng-chit sı̄ chin bái ê lâng. Í-chêng ū kúi-nā pái oan-ke beh lı̄-iân, kàu Taliban hoán-hoé liáu-āu chiū m̄-bat koh án-ni. Khí-seng i ê bó͘ bô ài sı̀n Chú, iáu-kú tùi lâng kóng sı̀n Ki-tok-kàu boē pháiⁿ, in-ūi i ê tiōng-hu tùi sı̀n Chú í-āu boē koh phah i, iā boē koh khı̀ khai.
Tán tı̄ Kó͘-hong ū siat chit-pò͘ kang-tiûⁿ. Ū chı̍t pái lâm-lú ê chit-kang cha̍p goā ê bô beh thiaⁿ Taliban ê oē ài hioh-khùn. Taliban chin bô hoaⁿ-hí chiū kiò in lâi chiū kóng,“Nā-sı̄ chá-chêng ê goá lín tio̍h hō͘ goá phah, chóng-sı̄ goá chai in-ūi goá sı̄ pháiⁿ lâng boē oē hō͘ lín chun-kèng, tı̀-kàu lín m̄ thiaⁿ goá ê oē. Án-ni goá tio̍h hêng-hoa̍t ka-kı̄.” Chiū tùi i ka-kı̄ ê chhùi-phoé tı̍t-tı̍t siàn. Hiah ê lú-chú bı̄n lóng àⁿ-lo̍h kē, m̄-káⁿ khoàⁿ, ū ê lâu ba̍k-sái. Tùi án-ni in chiū lóng thiaⁿ i ê oē khı̀ choè kang, m̄-káⁿ pı̂n-toāⁿ.
I m̄-nā tı̄ ka-kı̄ ê só͘-chāi kó͘-bú chı̍t keng kàu-hoē, kàu ta̍k só͘-chāi ū ín-chhoā choē-choē lâng kui Chú. Tùi i seng-oa̍h ê kái-piàn m̄-nā hō͘ Bunun cho̍k kám-tōng, chiū kong-bū-oân iā lóng kám-sim o-ló. Túi i ê chin-sı̍t ê thiàⁿ, i ê bó͘ sui-jiân ngı̄-sim kàu āu-lâi iā ū siū kám-tōng hoé-kái sı̀n Chú.
Sı̀n-gióng Ê Eng-hiông Sekav
“Lín chin pháiⁿ, goán bô kiò lín sı̀n Ki-tok-kàu lín án-choáⁿ chū-choan khı̀ sı̀n. Lín kiám m̄-chai che sı̄ Bí-kok lâng ê chong-kàu, só͘-í goán lóng bô-sı̀n. Lán Tiong-kok ū lán ka-kı̄ ê chong-kàu. Chèng-hú khoàⁿ lín sàn-hiong, bô kā lín khioh soè-kim, nā-sı̄ lín hoán-tńg ta̍k lé-pài la̍p hō͘ kàu-hoē, án-ni lín oē pı̀ⁿ sàn-hiong.” Kóng chit khoán ê oē ê lâng m̄-sı̄ bô ha̍k-būn ê san-tē lâng, chiū-sı̄ teh chí-tō san-tē ū sè-le̍k ê lâng. I kàu tı̄ Tamadoan ê só͘-chāi khoàⁿ tio̍h kàu-hoē hiah toā-keng chin gông-ngia̍h, chiū kiò sı̀n-tô͘ lâi mē chit khoán ê oē. Hit sı̂ chı̍t ê hiaⁿ-tı̄ miâ Sekav, thiaⁿ liáu sim chhin-chhiūⁿ hé teh to̍h, chiū chı̀n-chêng hó-táⁿ kóng, “Goán tùi sı̀n Ki-tok liáu-āu ū kái-piàn seng-oa̍h,bô koh lim chiú, bô oan-ke, bô thau-the̍h, bô koh kan-ı̂m. Nā-sı̄ lí kin-ná-jı̍t kiò goán tio̍h pàng-sak Ki-tok-kàu chiū-sı̄ ài goán koh-chài choè pháiⁿ. Lí choè kong-bū-oân kóng chit khoán ê oē beh chó͘-tòng goán chong-kàu ê chū-iû, kiám oē ēng-tit?” Sekav ê siaⁿ chin toā hō͘ hit ê lâng chin tio̍h-kiaⁿ ê khoán.
Hit-sı̂ kúi-nā ê chí-bē kiaⁿ-liáu Sekav oē hō͘ i phah, chiū koáⁿ-kín chı̀n-chêng lâi cha̍h tı̄ i ê thâu-chêng. Nā-sı̄ hit ê lâng m̄-káⁿ koh kóng sím-mı̍h chiū cháu tńg-khı̀.
Ū chı̍t pái i khı̀ keh-piah ê hiuⁿ-siā Walabi pò͘-tō. I ê chhiú the̍h chı̍t pún Bunun ê Má-thài Hok-im-toān tùi chèng-lâng teh kan-chèng tō-lí. I kóng, “Siōng-tè chin thiàⁿ lán Bunun, hō͘ lán ū chit khoán ê Lô-má-jı̄, hō͘ lán ta̍k lâng tha̍k I ê kà-sı̄. Chêng lán hō͘ lâng kiò lán chhiⁿ-hoan, taⁿ lán tio̍h chhut-la̍t o̍h jı̄, thiaⁿ Iâ-so͘ ê kà-sı̄, m̄ thang tiāⁿ-tiāⁿ choè hoan-á.”
Chit ê sı̂ sı̄ àm-sı̂. Sekav sı̄ àm-sı̂ ba̍k-chiu bô khoàⁿ-kı̀ⁿ (sı̄ iā-bông-chèng). Ū chı̍t ê tāi-jı̂n khiā tı̄ i ê thâu-chêng teh thiaⁿ i kóng oē, i bô khoàⁿ-kı̀ⁿ tı̍t-tı̍t kóng. “Lí the̍h che Eng-kok ê jı̄ teh kà lâng boē ēng-tit, tio̍h soah.” Tāi-jı̂n án-ni kóng.
“Goá ēng Ki-tok ê tō-lí kà-sı̄ lâng m̄ thang choè pháiⁿ, nā-sı̄ lí choè kong-bū-oân beh pek-hāi chong-kàu mah?” Sekav ê oē chin toā-siaⁿ (sı̄ siⁿ-sêng ê). Nā-sı̄ hit-ê tāi-jı̂n khoàⁿ-kı̀ⁿ án-ni bô chhái-kang chiū tńg-khı̀.
Tı̄ san-tē beh pò͘-tō lóng sı̄ tio̍h àm-sı̂. I sui-jiân sı̄ iā-bông-chèng, iā bô hiâm kiâⁿ lō͘ kan-khó͘, siông-siông khı̀ pa̍t só͘-chāi choè kiàn-chèng ín-chhoā lâng. Tı̄ Tamadoan ê kàu-hoē i tē-it ū Sèng Sı̂n ê la̍t teh choè chèng-lâng ê bô͘-hoān.
Sin Chhòng-chō Ê Lâng
Hoé-kái ê seng-oa̍h
Tı̄ Sı̀n-gı̄-hiong Langlun ê só͘-chāi ū chı̍t ê lú-chú chin pháiⁿ sèng-tē koh ài kiâⁿ kan-ı̂m. I ê seng-khu chin toā-kho͘, chin ū la̍t, iâⁿ-kè cha-po͘-lâng. Tı̄ Lâm-tâu-koān choè lú-chú hiat thih-kiû tē-it miâ ê soán-chhiú. Oan-ke kap saⁿ-phah tı̄ hit ê só͘-chāi iā sı̄ tē-it chhut-miâ, i ê cha-po͘-lâng kap goā lâng lóng kiaⁿ i. I ū siū lâng ín-iú, ū chún-pı̄ hêng-lí khı̀ chhàng tı̄ soaⁿ-nih, chhē ki-hoē beh tè lâng cháu.
Tı̄ 1952 nı̂ ū chı̍t àm Taliban ū khı̀ hia pò͘-tō. I hit-àm ū kóng lâng ê choē kap Iâ-so͘ Sı̍p-jı̄-kè ê tō-lí. Chit ê lú-chú thiaⁿ-liáu chin kám-kek, ba̍k-sái tı̍t-tı̍t lâu. Kàu chū-hoē soah ê sı̂, i ū khı̀ Taliban ê só͘-chāi kóng: “Goá sı̄ sè-kan tē-it pháiⁿ ê, sím-mı̍h choē lóng ū hoān-tio̍h. Án-ni chiah tāng ê choē kiám oē thang tit-kiù?”
“Oē, tio̍h sı̀n Chú Iâ-so͘, lí chiū tit-tio̍h kiù.” Tùi án-ni i sûi-sı̂ sı̀n Chú kái-piàn i ê seng-oa̍h. Hit-àm i tńg-khı̀ sûi-sı̂ tùi i ê tiōng-hu jı̄n choē. Kè-jı̍t i kàu oan-ke ê lâng ê só͘-chāi, ta̍k ê kā in jı̄n-choē, lâu ba̍k-sái kiû sià-bián. Chhin-chhiūⁿ Sat-má-lı̄-a ê hū-jı̂n-lâng, tùi chit ê pháiⁿ ê hū-jı̂n-lâng hoán-hoé, i ê só͘-chāi ê lâng lóng chin kám-sim, choân-pō͘ ū sı̀n Chú. Chū-jiân i ê tiōng-hu iā tùi i ê chin-sı̍t ê hoé-kái siū kám-tōng lâi sı̀n Chú.
I iā ū khı̀ pa̍t ê hoan-siā choè kan-chèng, hō͘ chin choē lâng sı̀n Chú.
Chhin-chhiūⁿ chit khoán ê lē í-goā chin choē lán bô beh koh kóng.
Kı̀m chiú ê seng-oa̍h.
Bunun cho̍k ka-kı̄ oē choè chiú, chèng-hú te̍k-pia̍t ū ún-chún in chū-iû thang choè. In bô-lūn hó-pháiⁿ sū lóng sı̄ chng-thâu ê lâng lóng chū-chı̍p lâi lim chiú, só͘-í chin chia̍p lim. Lim ê sı̂ sı̄ ēng pû-hia iúⁿ lâi lim, m̄-sı̄ chhin-chhiūⁿ lán ēng au-á hiah chió. Án-ni ta̍k-pái lóng tio̍h lim kàu tó tı̄ hia khùn chiah ū pàng-soah. Lim chiú hit-hāng sı̄ chı̍t chéng ê khoài-lo̍k, koh-chài lâm-lú saⁿ-kap lim iā sı̄ khoài-lo̍k, tı̄ hit-sı̂ iā ū choè pháiⁿ ê ki-hoē. Só͘-í lim chiú sı̄ choē-ok ê thâu. Tùi khí-seng lán chiū kà-sı̄ in tio̍h choa̍t-tùi kı̀m-chiú. Khí-seng in sı̀n tō-lí liáu-āu ū lâng chiū sûi-sı̂ kı̀m-chiú, ū lâng iáu-kú lim tām-po̍h, ū lâng tı̄ àm-chı̄ⁿ thau lim. Nā-sı̄ Siōng-tè ū te̍k-pia̍t kiâⁿ sı̂n-jiah hō͘ in chit-sı̂ lóng tit-tio̍h kı̀m-chiú.
Tı̄ 1950 nı̂ ê chhiu-thiⁿ, tı̄ Chheng-chúi (Toh-khe-hiong) só͘ hoat-khí ê sū. Tı̄ hia ū chı̍t ê lú-chú sı̄ iáu bē chhut-kè, miâ kiò Ali, bô sı̀n Chú. I ū phoà-pı̄ⁿ chin kú, ná siong-tiōng, kàu teh beh sí. Í-keng 7 jı̍t kú boē oē chia̍h. In Bunun ū sı̀n, lâng nā sí oē pı̀ⁿ kúi, kiaⁿ-liáu i sí tı̄ chhù-nih, i ê kúi oē tiàm tı̄ chhù-nih. Ke-lāi ê lâng chiū kng i kàu soaⁿ-téng, àn-sǹg tı̄ hia beh hō͘ i sí. Hit-sı̂ i í-keng m̄-chai lâng. Kàu kè chá-khí chit ê lú-chú thàu-chá chiū ka-kı̄ kiâⁿ tńg-lâi i ê chhù. Chèng-lâng lia̍h-choè Ali í-keng sí, sı̄ i ê kúi tńg-lâi. Nā-sı̄ i kā in kóng i bô sí, m̄-bián kiaⁿ. I chiū kóng, “Goá ū sí khı̀ lêng-hûn ū khı̀ chin koân ê só͘-chāi kı̀ⁿ tio̍h Iâ-so͘. I ū kā goá kóng, goá ê sı̂ iáu-bē kàu, kiò goá tio̍h koh tńg-lâi. Iâ-so͘ ū koh kóng tı̄ Bunun cho̍k ê tiong-kan sı̍t-chāi ū sı̀n ê lâng chin chió, chin choē iáu teh lim chiú, chia̍h hun. Só͘-í lí nā tńg-khı̀ tio̍h kiò in sı̍t-chāi kı̀m chiú, kı̀m hun.”I kóng án-ni hō͘ chèng-lâng lóng sı̀n. I tùi hit-sı̂ chin jia̍t-sim sı̀n Chú, iā ū khı̀ ta̍k ê kàu-hoē choè kan-chèng. Tı̄ hit-sı̂ iáu teh thau lim chiú ê Bunun chek-sı̂ lóng kı̀m chiú.
Thiàⁿ-thàng ê seng-oa̍h
Bunun cho̍k in-ūi kiaⁿ kúi ê in-toaⁿ, lâng nā sí pa̍t-lâng m̄-káⁿ oá-khı̀ tàu pang-chān. Taliban bat kóng khí i í-chêng iáu bē sı̀n Chú ê sı̂, i ê bó͘ sí ê sı̂ i tio̍h ka-kı̄ phāiⁿ i ê bó͘ léng-léng ê sin-si khı̀ bōng-toē tâi. Tùi sı̀n Chú liáu-āu in Bunun ê sı̀n-tô͘ lóng sı̄ kiò“hiaⁿ-tı̄.” In iā m̄-kiaⁿ kúi, só͘-í nā ū lâng phoà-pı̄ⁿ pa̍t-lâng chiū khı̀ thoè i kı̂-tó, nā ū lâng sí chiū khı̀ kā in pang-chān. Tı̄ Toh-khe-hiong ê Tiong-pêng ū chı̍t ê sin ê sı̀n-tô͘, sı̄ oá 50 hè ê hū-jı̂n-lâng. I sı̀n Chú í-āu, in-ūi hı̀-pı̄ⁿ, tı̄ chı̍t nı̂ ê tiong-kan i ū sí 3 ê cha-bó͘-kiáⁿ. Nā-sı̄ in-ūi tâng sı̀n ê lâng chin gâu pang-chān i, só͘-í i lóng bô sit-chı̀.
Bunun cho̍k tùi bê-sı̀n iā thang khoàⁿ chhut in lóng bô sı̍t-chāi thiàⁿ lâng ê sim. Tı̄ siu-tang, beh siu in ê ngó͘-kok jı̍p chhek-chhng ê sı̂ in tio̍h liām kóng.
“Tı̄ pa̍t lâng ê chhek-chhng ê ngó͘-kok,lóng tio̍h cháu lâi chia,tio̍h hō͘ goá ê chhek-chhng kàu moá-moá.”
Nā khoàⁿ chit ê, lâng chai in ê tı̀-sek sı̍t-chāi chin kē, koh iā chin pháiⁿ sim. Chóng-sı̄ sı̀n Chú ê lâng m̄-nā bô chit khoán ê bê-sı̀n, iā ū sı̍t-hêng saⁿ-thiàⁿ. Nā ū tāi-chı̀ saⁿ pang-chān, nā bô chia̍h-mı̍h saⁿ kiong-kip.
Toā-soaⁿ chhut-siaⁿ chhiùⁿ-koa
Chêng in chhin-chhiūⁿ teh khùn. In ta̍k jı̍t só͘ teh siūⁿ ê, sı̄ chiú chia̍h kàu bâng-bâng lâi khùn. Taⁿ sı̀n Chú liáu-āu in í-keng kak-chhíⁿ.
In tı̄ lêng-sèng kak-chhíⁿ, só͘-í ài lé-pài. Chin choē só͘-chāi ū chó-thian ê lé-pài. Ta̍k chá-khí tùi thiⁿ boē kng chiū gı̂m-si o-ló Siōng-tè. Tı̄ tiām-chēng ê soaⁿ-kan, tı̄ tiām-chēng ê chá-khí sı̂, in só͘ gı̂m ê chàn-bí ê koa thang thiaⁿ kàu ta̍k só͘-chāi.
Goân-lâi Bunun cho̍k sı̄ chin im-ga̍k-tek ê bı̂n-cho̍k. In ê koa sı̄ tı̄ ha̍p-chhiùⁿ ê sı̂ tē-it hó, in-ūi in tı̄ hit-sı̂ oē chhiùⁿ 6 pō͘ ê hô-siaⁿ. In ê im-kai sı̄ “do mi so͘” chit saⁿ im, sı̄ chin kán-tan. Iáu-kú in chit saⁿ im bô-lūn sím-mı̍h sı̂ lâi chhiùⁿ lóng oē hô. Án-ni lâm-lú, lāu kap siàu-liân lóng chin ài chhiùⁿ-koa, bô-lūn sím-mı̍h sı̂ sı̄ piān-piān thang ha̍p-chhiùⁿ, m̄-bián chhin-chhiūⁿ lán tio̍h liān-sı̍p. Iáu-kú kàu taⁿ in kan-ta tı̄ lim chiú ê sı̂ chiah ū saⁿ-kap chū-chı̍p chhiùⁿ-koa, só͘ chhiùⁿ ê koa sı̄ lim chiú ê koa, sı̄ ài khùn ê koa.
Nā-sı̄ taⁿ in ū tùi lán o̍h chin choē ê Sèng-si. In iā ū lâng oē choè Sèng-si lâi gı̂m. Án-ni in m̄-nā tı̄ lé-pài ê sı̂, tı̄ soaⁿ-nih teh choh-sit, tı̄ lō͘-nih teh kiâⁿ siông-siông sı̄ gı̂m-si. In tı̄ sàn-hiong, khùn-khó͘ ê seng-oa̍h tùi chit ê lâi boē kı̀-tit in ê kan-khó͘, hō͘ in ê seng-oa̍h pı̀ⁿ chiâⁿ hoaⁿ-hí, o-ló ê seng-oa̍h. Í-chêng sı̄ tı̄ lim chiú ê só͘-chāi, taⁿ sı̄ tı̄ soaⁿ-téng ta̍k só͘-chāi thang thiaⁿ-kı̀ⁿ in teh chàn-bí ê siaⁿ, iā thang thiaⁿ-kı̀ⁿ toā-soaⁿ sió-soaⁿ hô im saⁿ ı̀n siaⁿ. Chin-chiàⁿ sı̄ chhin-chhiūⁿ Í-sài-a só͘ kóng:
“Toā-soaⁿ sió-soaⁿ beh tı̄ lín ê bı̄n-chêng chhut-siaⁿ chhiùⁿ-koa,Tiân-iá ê chhiū-ba̍k lóng beh tah-chhiú.” (Í-sài-a 55:12)
Lán Ê Ǹg-Bāng
Í-siōng lán só͘ kóng, lán thoân-kàu 3 nı̂ kú, Bunun cho̍k ê tiong-kan Sin-ko-soaⁿ choè tiong-sim khiā-khí ê Takebunowad í-keng ū 20 keng ê kàu-hoē, nā-sı̄ tı̄ lâm-pêng ê Bubu-kun kan-ta ū 4 keng kàu-hoē. Só͘-í lán ê kang iáu chin choē tio̍h choè. Lán ǹg-bāng 18000 ê Bunun cho̍k tı̄ bô kú ê tiong-kan oē lóng tit-tio̍h kiù.
Lán iā koh ǹg-bāng tāi-seng sı̀n ê lâng ū hó ê bô͘-hoān hō͘ in thang khoàⁿ. Tı̄ Lun-pò͘-soaⁿ ū Bunun ê hiaⁿ-tı̄ khoàⁿ-kı̀ⁿ Tayal ê sı̀n-tô͘ lé-pài-jı̍t choè kang, in chiū toè in choè kang. In khoàⁿ-kı̀ⁿ Tâi-oân-lâng ê sı̀n-tô͘ teh lim chiú, in chiū ū ê koh lim chiú. Só͘-í choè a-hiaⁿ ê tio̍h m̄ thang hō͘ sió-tı̄ tio̍h-tak. Ǹg-bāng tı̄ Tâi-oân ê san-tē lâng oē lóng kui Chú.
Êng-kng kui Chú miâ. (A-bēng)
