Kài-siāu Chit Pún Chheh ê Chok-chiá
Chit pún chheh ê chok-chiá Pa-tek lú-sū sı̄ Bí-kok Niú-iok séng ê lâng. I tı̄ Ko-lûn-pí-a toā-o̍h gián-kiù chong-kàu kàu-io̍k, ū tit-tio̍h Kàu-io̍k ha̍k-sū kap Bûn-ha̍k se̍k-sū ê hâm-thâu. Bí-kok Sèng-kong-hoē Choân-kok Kàu-io̍k Úi-oân-hoē bat chhiáⁿ i tı̄ Lô͘-chhui-su-tek kap Su-thán-teng-tó nn̄g só͘-chāi chhòng-pān bô͘-hoān chong-kàu kàu-io̍k ê sū-gia̍p, tit-tio̍h chin hó ê hāu-kó. I tı̄ Bí-kok Sèng-kong-hoē ho̍k-bū 3 nı̂-āu, siū Hek-tek-hok Sı̂n-ha̍k Chong-kàu Kàu-io̍k-ı̄ⁿ chhiáⁿ i choè kàu-siū. Āu-lâi i kap Pa-ní-pok Phok-sū kiat-hun saⁿ-kap lâi Tiong-kok choè kang. 1920 nı̂ Pa phok-sū siū Iàn-kiaⁿ toā-o̍h phèng-chhiáⁿ tam-jı̄m tē-chit-ha̍k ê kàu-siū, Pa-tek lú-sū iā siū phèng-chhiáⁿ choè chit keng toā-o̍h chong-kàu kàu-io̍k ê kàu-siū. Chit pún chheh sı̄ Pa-tek lú-sū tı̄ Iàn-kiaⁿ toā-o̍h ho̍k-bū ê kı̂-kan tiong só͘ siá ê.
Chı̍t ê bô͘-hoān ê ka-têng
Kū nı̂ gō͘ ge̍h, goá kàu Bí-kok pêng-iú Pò͘ Hu-jı̂n ê ke, tı̄ hia tiàm chı̍t nn̄g jı̍t. Goá chai i ū la̍k ê soè-hàn gín-ná iā bô chhiàⁿ kang-lâng. Só͘-í goá chá-khí la̍k tiám-cheng chiū khí-lâi siūⁿ beh pang-chān i pı̄-pān chá-tǹg, chóng-sı̄ i iân-chhiân kàu beh chia̍h ê sı̂ chiah chhut pâng-mn̂g. Goá chiū kóng, “Goá lâi pang-chān lí chiàu-kò͘ soè eⁿ-á, hó mah ? ” I kóng, “M̄-bián, to-siā. Soè eⁿ-á bô khiàm-ēng siat-hoat sím-mı̍h, in-ūi goá í-keng soé i ê seng-khu kàu chheng-khı̀, chiong i chhı̄-pá, pàng tı̄ bı̂n-chhn̂g. Chit sı̂ i teh thit-thô i ê kha chńg-thâu-á, bô joā kú chiū oē khùn-khı̀ lah ! ” I chiū chhoā goá kàu chia̍h-pn̄g-thiaⁿ. Hit sı̂ i hiah ê khah toā-hàn ê gín-ná ta̍k-ê chin bô-êng teh phâng bê, chhài, lâi chia̍h-pn̄g toh. Goá chiū mn̄g, “Bê sı̄ sím-mı̍h lâng chú ê ?” Hu-jı̂n kóng, “Ta̍k thiⁿ-kng ê bê, lóng sı̄ chiah ê gín-ná ka-kı̄ pı̄-pān. Kin-á-jı̍t sı̄ lûn kàu tio̍h cha̍p-hè ê chú ê, gō͘-hè kap saⁿ-hè pâi toh; cha̍p-jı̄ hè ê toā-hàn gín-ná piàⁿ hé-hu kap sàu thô͘-kha; chhit-hè ê pâi-lia̍t, jiû lāi-bı̄n ê mı̍h-kiāⁿ. ” Goá chiū koh mn̄g, “Chı̄-chūi kā in chhēng saⁿ? Chá-khí iā bô khoàⁿ-kı̀ⁿ lí khı̀ in ê pâng. ” I ı̀n kóng, “Saⁿ lóng sı̄ in ka-kı̄ chhēng. Hit ê saⁿ-hè ê boē hiáu liú liú-á, chóng-sı̄ in hiaⁿ kap toā-chí pang-chān i liú.”
Téng-bı̄n chit toāⁿ ê kò͘-sū, sı̄ siá chit pún chheh ê lâng kū nı̂ kàu chı̍t ūi pêng-iú ê ke tiàm chı̍t jı̍t goā, só͘ khoàⁿ-kı̀ⁿ ê sū. Goá siong-sı̀n hit chı̍t jı̍t in só͘ choè ê tāi-chı̀ chiū-sı̄ pêng-siông kè-jı̍t ê chêng-hêng, m̄ sı̄ te̍k-pia̍t ê chı̍t jı̍t. In-ūi goá tiàm in ê ke m̄-nā chı̍t pái nā-tiāⁿ. Koh hit khoán ê lí-ke hoat iā m̄-nā chí-ū chit ê lâng ū án-ni choè nā-tiāⁿ. Goá khoàⁿ-kı̀ⁿ chin choē choè lāu-bú ê, lóng ū án-ni choè, put-kò i sı̄ te̍k-pia̍t ê sêng-kong chiū-sı̄. Taⁿ koh lâi chiap-soà kóng hit chı̍t-jı̍t só͘ keng-kè ê sū.
Chia̍h chá-khí pá, ta̍k ê gín-ná lóng chiàu in toā-hiaⁿ só͘ hun-phoè hó ê jı̍t-thêng-piáu pun-tūi khı̀ choè tāi-chı̀. In pun-tūi lóng sı̄ chı̍t ê toā-hàn kap chı̍t ê soè-hàn. Bo̍k-tek chiū-sı̄ beh kiò toā-hàn ê kà soè-hàn ê cháiⁿ-iūⁿ choè. Iā koh siông-siông oāⁿ kang choè, bián-tit siūⁿ ià-siān. Chit chı̍t jı̍t sı̄ lûn-tio̍h toā-hiaⁿ kap saⁿ-hè ê sió-bē chhu bı̂n-chhn̂g, cha̍p-hè siu chia̍h-pn̄g-toh, gō͘-hè ê pang-chān goán soé oáⁿ-poâⁿ. Soé liáu goán chiū chhiat bah, siah han-chû, chiong ē-tàu só͘ beh chú ê mih lóng pı̄-pān piān. Iáu-bē káu tiám, kui ke téng-poàⁿ chá-khí ê kang chiū lóng chhòng oân.
Chit chı̍t-jı̍t tú-á sı̄ pàng-ké ê jı̍t, Pò͘ hu-jı̂n m̄ bián kà gín-ná tha̍k chheh, i iā bô siūⁿ soé-saⁿ, só͘-í i chiū chhoā goá chhut-khı̀ kiâⁿ. Goá chiū kóng, “Soè-hàn sió-tı̄ beh cháiⁿ-iūⁿ ? ” I chiū kóng, “I iáu tı̄ i ê bı̂n-chhn̂g teh khùn, boē oē poa̍h-tó. Chá-khí í-keng chia̍h-pá, thèng-hāu kàu cha̍p-it tiám-cheng chiah koh hō͘ i chia̍h chı̍t pái, i oē koh khùn nn̄g tiám-cheng; i chiū oē thit-thô i ka-kı̄ ê chńg-thâu-á thèng-hāu lán tò-lâi.”
Goá beh chhut-mn̂g ê sı̂ khoàⁿ-kı̀ⁿ saⁿ-hè kap gō͘-hè ê cha-bó͘ kiáⁿ tı̄ cháu-bé-lâu teh thit-thô soè sian ang-á, koh nn̄g ê toā-hàn cha-bó͘ kiáⁿ tı̄ hoe-hn̂g-lāi teh tèng chı̍t keng chhâ chhù;toā kiáⁿ teh siá-jı̄. Ta̍k ê lâng bô êng choè in ê tāi-chı̀. In ta̍k lâng ū ka-kı̄ ê thih-thô mı̍h, kap ke-si lēng-goā hē tı̄ kheh-thiaⁿ ê chı̍t ê kè-téng, beh ê sı̂ thang ka-kı̄ khı̀ the̍h.
Tı̄ lō͘-nih ê sı̂ goá mn̄g Pò͘ Hu-jı̂n kóng, “Lí ê gín-ná cháiⁿ-iūⁿ oē hiáu choè ke-lāi ê tāi-chı̀ hō͘ goá chin him-bō͘. Lí cháiⁿ-iūⁿ kà-sı̄ in ? ” I ı̀n goá kóng,“Goá lóng bô lēng-goā chhē chı̍t ê sı̂-kan lâi kà in. Chí-ū ta̍k-pái goá ka-kı̄ choè kang ê sı̂, bô-lūn chú-pn̄g, soé saⁿ, á-sı̄ bô-lūn choè ke-lāi sím-mı̍h kang, siông-siông kiò chı̍t ê iáu-bē ū o̍h choè hit hāng kang ê gín-ná tè goá choè. Hit sı̂ chū-jiân sı̄ khah hùi-khı̀ tām-po̍h, chóng-sı̄ nā kàu oē choè, í-āu chiū oē pang-chān ke-lāi ê sū, iā oē kà-sı̄ iáu-bē o̍h ê hiaⁿ-tı̄;só͘-í kàu bé sǹg khí-lâi iáu sı̄ séng goá chin choē sı̂-kan. Tı̄ kı̂-û chhun ê sı̂-kan goá chiū thang lâi khoàⁿ ta̍k téng hō͘ lí-ke ê chheh kap choè pa̍t hāng ê sū. ”
“Án-ni, lí tek-khak kui-jı̍t bô êng, bô sı̂-kan thang siau-khián, sı̄ á m̄-sı̄?” “M̄-sı̄ án-ni, goá kap gín-ná thih-thô chin choē. Tı̄ tang-thiⁿ sı̂ goá kap in lāu-pē chhoā in khı̀ peng-tiûⁿ kà in liu-peng, khı̀ hái-piⁿ kà in sái soè chiah chûn. Joa̍h-thiⁿ sı̂ chhoā in lú-hêng, tiàm soaⁿ-nih chia̍h. Goá siūⁿ bô chı̍t ê choè lāu-bú ê chhin-chhiūⁿ goá thit-thô hiah choē. Kap gín-ná thit-thô chin ū chhù-bı̄, koh in-ūi sı̄ goán só͘ thiàⁿ ê, goá khoàⁿ, choè lāu-bú sı̍t-chāi sı̄ sè-kài-siōng tē-it khoài-lo̍k ê sū.” I án-ni chı̍t-ē kóng, hō͘ goá kı̀-tit goá tâng-pan ê, ta̍k ê lóng kóng i beh ēng tio̍h i ê chhong-bêng, châi-tı̀, kap hó ê kàu-io̍k, tio̍h tiàm tı̄ ke-lāi soé oáⁿ-poâⁿ, kò͘ gín-ná, sı̍t-chāi sı̄ khó-lı̂n-tāi;bô phah-sǹg i chiū-sı̄ tâng-pan tiong tē-it hok-khı̀ ê, khoàⁿ i chhiú-ē hit tı̄n kiáⁿ, cha-bó͘ kiáⁿ, ta̍k ê hiah hó kà-sı̄, chin-chiàⁿ sı̄ hō͘ lâng him-bō͘.
EN-á chia̍h-ni ê sı̂ chha-put-to beh kàu, goán chiū tò-lâi. Tò-lâi ê sı̂ khoàⁿ-kı̀ⁿ gín-ná ta̍k ê iáu thit-thô kàu chin hoaⁿ-hí, iā ū nn̄g ê chhù-piⁿ ê gín-ná kap in tı̄ hoe-hn̂g teh thit-thô soè-téng chhia. Goán sūn lō͘ khı̀ chàu-kha, siūⁿ khí-hé pı̄-pān ē-tàu tǹg, toā cha-bó͘-kiáⁿ khiok í-keng teh chú lah.
Chia̍h ē-tàu, Pò͘ Hu-jı̂n the̍h chı̍t toā nâ ê phoà saⁿ, goán nn̄g lâng chiū chē, chı̍t-piⁿ pó͘-saⁿ, chı̍t-piⁿ kóng-oē. Goá chiū kóng, “Sím-mı̍h iân-kò͘ lí beh ka-kı̄ kà gín-ná tha̍k-chheh, m̄ hō͘ in khı̀ o̍h-tn̂g tha̍k ?” I kóng, “Goá pún iā siūⁿ beh hō͘ in khı̀ o̍h-tn̂g. Put-kò goá ū tāi-seng khı̀ o̍h-tn̂g khoàⁿ, khoàⁿ-kı̀ⁿ in ê khò-pún moá-moá sı̄ kóng lán ka-kı̄ ê kok ê hó kap êng-kng; goá kiaⁿ-liáu gín-ná iáu soè-hàn siū-tio̍h hit hō ê kàu-io̍k, chiong-lâi oē ēng chı̍t chióng bô Ki-tok-hoà ê cheng-sı̂n lâi khoán-thāi goā-kok. Só͘-í koat-ı̀ lēng-khó͘ ka-kı̄ kà, thèng-hāu in khah toā-hàn chiah sàng in jı̍p Tiong-o̍h. Chí-ū chı̍t hāng m̄ hó ê tāi-chı̀, chiū-sı̄ gín-ná lóng tha̍k siuⁿ kín. Toā cha-bó͘ kiáⁿ kin-nı̂ chiah cha̍p-hè, la̍k-nı̂ kip ê chheh í-keng tha̍k liáu, ē-tang goá chí-ū nn̄g ê gín-ná thang kà.” “Chóng-sı̄ lí cháiⁿ-iūⁿ ū sı̂-kan thang kà in? ” “Sı̂-kan sı̄ ū. Pí-phēng goá chı̍t-bı̄n ut saⁿ á-sı̄ pâng saⁿ, chı̍t-bı̄n chiū thang kà in tha̍k.” Kóng oē ê sı̂, goá chiah chai i iā tam-jı̄m pò-choá liân-ha̍p-hoē chı̍t ê kho-ha̍k siông-sek lân. Ta̍k jı̍t tio̍h siá chı̍t phiⁿ kho-ha̍k siông-sek ê bûn-jı̄ hō͘ kúi cha̍p ke pò-choá tâng-sı̂ teng-chhut. I ê tiōng-hu sı̄ choè kàu-oân, ū-sı̂ i iā pang-chān i. (Chit nn̄g jı̍t i ê tiōng-hu chhut-mn̄g khı̀ pa̍t-ūi, só͘-í chió kóng-khí i ê sū.) Chiah ê í-goā i koh khoàⁿ choē-choē chheh; nā-sı̄ koan-hē tı̄ kà gín-ná ê chheh i lóng ài khoàⁿ.
Goà mn̄g i kóng, “Sı̄ sím-mı̍h sı̂ choè chiah ê sū.” I ı̀n kóng, “Mı̂-sı̂, gín-ná teh khùn ê sı̂. ” “Lí iā kóng ta̍k lé-pài nn̄g ē-po͘ khı̀ Hū-Eng I-ı̄ⁿ kóng chhı̄ kiáⁿ ê hoat-tō͘ hō͘ choè lāu-bú ê lâng thiaⁿ; Chit nn̄g ê ē-po͘ lí cháiⁿ-iūⁿ siat-hoat?” “Chhù-piⁿ ū chı̍t ê hū-jı̂n-lâng, i ê gín-ná lóng toā-hàn, i hoaⁿ-hí choè tām-po̍h té-kang, goá chiū chhiáⁿ i hit nn̄g ē-po͘ lâi thoè goá choè tām-po̍h chho͘-tāng ê kang; hit-sı̂ ū i tı̄-teh, goá chiū thang pàng-sim tiàm goā-bı̄n khah kú. ”
Kóng oē ê sı̂, soè eⁿ-á chia̍h ni sı̂ koh kàu, i chiū kā i oāⁿ jiō-pò͘;chhı̄ ni liáu, chiū tı̄ goán ê bı̄n-chêng chhu chı̍t tè soè-niá mı̂-phē, kiò i chē tiàm hit ūi, iā hō͘ i kúi ki thng-sı̂ thit-thô. Goán chiū koh chiap-soà goán só͘ teh kóng ê oē, iā eⁿ-á ka-kı̄ i-i a-a kóng oē, iā bô chhá goán. Ū sı̂ thng-sı̂ hiat khah hn̄g, the̍h boē tio̍h, i oē i-i kiò, lāu-bú chiū chhun kha that-khı̀ hō͘ i, chiū bô tāi-chı̀ lah.
Goán in-ūi saⁿ lı̄-khui chhit nı̂ kú, hit jı̍t ē-po͘ kóng oē chha-put-to kàu gō͘ tiám, beh chia̍h ē-hng tǹg ê sı̂, chhit-hè ê cha-bó͘ kiáⁿ the̍h chı̍t-sian ang-á, kóng sı̄ i ēng poàⁿ-jı̍t ê kang choè ê, beh hō͘ soè-hàn sió-tı̄ thit-thô. Che choân-jiân sı̄ chhut tı̄ i ka-kı̄ ê ı̀-sù, lóng bô lâng kiò i án-ni choè. I ka-kı̄ ēng chı̍t-tè pe̍h-pò͘ kap chhâ-sut choè chiâⁿ; ēng pit-ba̍k lâi ūi hı̄-á, ba̍k-chiu, chhùi, phı̄ⁿ, thâu-mn̂g kap saⁿ, choè kàu chin súi. Goá kóng, “Lí ê gín-ná cháiⁿ-iūⁿ chiah gâu thoè ke-lāi keng-êng ah?” I kóng, “Lóng sı̄ in ka-kı̄ hoaⁿ-hí ê. In lia̍h ke-têng tòng-choè in ka-kı̄ ê ke-têng, lia̍h ke-lāi ê tāi-chı̀ tòng-choè in ka-kı̄ ê tāi-chı̀, sió-tı̄ sı̄ in ka-kı̄ ê, in kap goá chı̍t-iūⁿ ê koan-sim ài beh hō͘ i hoaⁿ-hí, ài i chiâⁿ-choè chı̍t ê hó tek-hēng ê lâng.” Goá o-ló in kóng, “In chin-chiàⁿ sı̄ hui-siông ê bô chū-su, chiong-lâi tek-khak beh chiâⁿ-choè hó jı̂n-phín ê lâng.” I ı̀n kóng, “Chit ê chiàⁿ sı̄ goá só͘ ǹg-bāng ê. Lí kóng thiⁿ-ē iáu ū chı̍t hāng sū pí chit hāng khah iàu-kín mah ? ”
Teh beh chia̍h ē-hng pn̄g ê sı̂, i tāi-seng phō sió-tı̄ pàng tı̄ bı̂n-chhn̂g, hō͘ i tó-teh thèng-hāu chia̍h ni ê sı̂ kàu. Chia̍h-pn̄g ê sı̂ lóng bô thiaⁿ-kı̀ⁿ i ê siaⁿ, kiám-chhái sı̄ khùn khı̀. Chia̍h pá, goá ê pêng-iú chiū khı̀ chhı̄ sió-tı̄. Saⁿ ê soè cha-bó͘ kiáⁿ ka-kı̄ khı̀ soé seng-khu, pı̄-pān khùn. Chhit-hè ê, pang-chān saⁿ-hè ê thǹg liú-á. Toā-hàn ê ta-po͘ kiáⁿ kap cha-bó͘ kiáⁿ tı̄ lâng-kheh-thiaⁿ toâⁿ tâng-soàⁿ khı̂m. Goá ê pêng-iú kap chı̍t ê, chı̍t ê ê gín-ná kı̂-tó liáu, chiū tò-tńg lâi kheh-thiaⁿ. Goán chiū pâng saⁿ, iā gín-ná toâⁿ-khı̂m.
Khoàⁿ chit khoán ê chêng-hêng, goá sim-lāi boē kı̀m-tit àm-chı̄ⁿ ka-kı̄ thó͘-khùi kóng, chit ê ke-têng sı̄ cháiⁿ-iūⁿ ê khoài-lo̍k ! Ke-têng chit khoán ê tām-po̍h, liân hı̂, bah kap sin ê saⁿ to hán-tit khoàⁿ-kı̀ⁿ, iáu-kú oē chit khoán ê khoài-lo̍k, chin-chiàⁿ sı̄ oh tit-tio̍h kàu-ke̍k !
Thiaⁿ-kı̀ⁿ lâng ū chiah hó ê ke-têng seng-hoa̍t, hō͘ lán boē bián-tit ài mn̄g: Pa̍t lâng ê soè-kiáⁿ cháiⁿ-iūⁿ oē hiah hó, liân saⁿ-hé ê to oē hiáu pang-chān ke-sū? Lâng ê gín-ná cháiⁿ-iūⁿ boē chhá? Lâng ê la̍k-ge̍h-jı̍t ê gín-ná cháiⁿ-iūⁿ m̄-bián phō? Chiàu tiám-cheng chia̍h ni iā boē háu? Lâng choè lāu-bú ê lâng cháiⁿ-iūⁿ m̄-bián kap gín-ná tó͘-khı̀, iā gín-ná hoán-tńg oē hiáu khoà-lū chı̍t ke ê hó bái? Chiah-ê tàu-té choáⁿ-iūⁿ kà ē tit lâi? Lán m̄ chai ē chhin-chhiūⁿ án-ni chiong lán ê gín-á kà kàu hiah hó boē?
Ū lâng beh kóng, “Pò͘ Hu-jı̂n in hu-hū gín-ná ka-tı̄ chiâⁿ chı̍t ke, ài cháiⁿ-iūⁿ kà chiū cháiⁿ-iūⁿ kà, bô pa̍t lâng kan-sia̍p. Chhin-chhiūⁿ goán iā ū in án-má, in peh, lóng-chóng saⁿ-kap khiā. Goán ū sím-mı̍h hoat-tō͘ thang kà-sı̄ gín-ná? Siat-sú goán ū bêng-pe̍k sin ê kàu-hoat, kóng gín-ná m̄ eng-kai phō, chóng-sı̄ goán nā kā i pàng hē-teh chhut-chāi i háu, bô beh phō i, khah-thêng i ê án-má lâi, chiū kā i phō. Án-ni ū sím-mı̍h hoat-tō͘ ? ”
Ū lâng iā kóng, “Téng-bı̄n só͘ kóng ê, ū hāng bêng-bêng sı̄ lán ê gín-ná choè boē kàu. Chhin-chhiūⁿ Pò͘ hu-jı̂n ê cha̍p-hè gín-ná oē chú chı̍t ke chá-khí sı̂ ê bê, chhin-chhiūⁿ lán hit khoán ê tiáⁿ chàu cha̍p-hè gín-ná thái-thó oē chú ah? ” Che iā sı̄ ū iáⁿ. Put-kò lán tio̍h kı̀-tit, lán só͘ beh o̍h ê sı̄ kà gín-ná ê goân-lí kap hong-hoat, m̄ sı̄ beh sí-sí pán-pán, ta̍k-hāng o̍h pa̍t lâng ê khoán. In-ūi ta̍k-lâng ê ke-lāi lóng ū bô tâng ê chêng-hêng.
Tı̄ chia ū chı̍t hāng, goá ài thok-chiá chù-ı̀ ê, chiū-sı̄ lán eng-kai tio̍h séng-chhat Pò͘ Hu-jı̂n hit khoán ê chhut-la̍t, i só͘ ǹg-bāng ê tàu-tí sı̄ sím-mı̍h? I só͘ ǹg-bāng ê, m̄ sı̄ ka-kı̄ ê khoàⁿ-oa̍h, ka-kı̄ ê an-lo̍k;i ū chı̍t ê khah koâiⁿ ê lí-sióng. Lán thiaⁿ i ka-kı̄ kóng----Chō-chiū iu-liông ê jı̂n-phín, chiū-sı̄ i ê bo̍k-tek.
