Hóng-būn Sèng-keng toē

(J. Donald Mac Tavish) Tı̄ chiàn-cheng tiong goá tit-tio̍h ki-hoē hóng-būn Sèng-keng lāi só͘ kı̀ choē-choē só͘-chāi, lín tek-khak ài thiaⁿ. Tāi-seng ài kóng Malta, kı̀ tı̄ Hēng-toān 28 chiuⁿ. Chit ūi sı̄ Pó-lô tú-tio̍h chûn kòng-phoà chiūⁿ-lio̍k ê toē. Hit-sı̂ sı̄ kiò choè Malita (Bí-lı̄-tāi). Tio̍h kè hái, chit ê hái-sū sı̄ kē, iā chin pı̂ⁿ. Tı̄ hia bô chhin-chhiūⁿ Tâi-oân ū soaⁿ, sı̄ soa-chio̍h sang-sang ê toē, pe̍h, chheng-khı̀, koh súi. Chit ê hái-sū khah bô Tâi-oân ê toā. Goá sı̄ choè Pó-lô tú-tio̍h chûn kòng-phoà ê khoán lâi chiūⁿ chit ê hái-sū. Tı̄ hē-thiⁿ chin joa̍h ê chı̍t jı̍t, goá khiâ goá ê chū-choán-chhia keng-kè Valletta ê toā koe-lō͘ chhut-khı̀ kàu chng-siā. Bí-lı̄-tāi ê lông-bı̂n kan-khó͘ choè kang, in-ūi hn̂g ū choē-choē chio̍h. In chèng tomato, in kiò-choè “tofca”. In iā ū be̍h hn̂g. Goá kiâⁿ kè in ê hn̂g ê sı̂, in teh siu-koah. Ū chı̍t koá lâm-lú teh choè kang, goá khiâ tùi in tiong-kan kè, goá boē-hiáu kóng Bí-lı̄-tāi oē, in iā boē-hiáu kóng Eng-gú; chóng-sı̄ in tùi goá chin chhin-chhiat, hō͘ goá chē tı̄ in ê soè-soè ê chháu-liâu ê lāi-bı̄n, phâng chı̍t oáⁿ-kong ê cha̍p-chhài hō͘ goá chia̍h, lāi-bı̄n ū han-chû, chhang-á, mı̄-pau, gû-lin-iû, tomato koé-á thàn sio kā i chia̍h. Goá chia̍h liáu koàn-sı̀, iā goá ū chia̍h tām-po̍h, chóng-sı̄ goá bô hián-chhut khı̀-hiâm ê khoán. Goá put-chí chhù-bı̄ in ê siu be̍h. In ēng saⁿ chhe ê chhe-á (midra) chiong be̍h sūi hiat tı̄ khong-tiong, kó kap hio̍h thang hō͘ hong chhe cháu, āu-lâi ēng chhâ-thio (zapo͘nah) chū-chı̍p hiah ê be̍h, iā hū-jı̂n-lâng ēng chhiū-le kā i sak kàu tiong-ng, kiò-choè skulpa. Lō͘-bé ū nn̄g lâng chiong be̍h kā i hē tı̄ siak ê khı̀-kù kiò choè arbeal, āu-lâi siu be̍h jı̍p tı̄ thih-tháng. Goá ū chhı̀-khoàⁿ in só͘ choè ê kang, koāⁿ lâu moá bı̄n, chai choè kang tı̄ jı̍t tiong sı̄ chin kan-khó͘. In ài goá khoàⁿ in ê chhù, só͘-í goá iok tò-tńg ê sı̂ beh khı̀ khoàⁿ in khiā-khí ê só͘-chāi. Āu-lâi goá ū khiâ 15 mile chiūⁿ pak, kàu Sèng Pó-lô ê káng-oan. Tı̄ chit ê káng-oan ê tiong-ng ū chı̍t ê soè-soè ê hái-sū, kiò-choè Sèng Pó-lô hái-sū, chiàu liû-thoân kóng Pó-lô ū tı̄ chia lòng phoà chûn. Tı̄ chit ê hái-sū ê tiong-ng ū khiā chı̍t ê kı̀-liām-pi, ū Pó-lô ê tâng-siōng. Goá khoàⁿ liáu kám-khài bû-liōng. Tı̄ hia sı̀-ûi bô chûn-chiah; só͘-í goá koat-ı̀ lo̍h khı̀ siû. Káng khoah, lâu koh kín. Kàu poàⁿ-káng ū khoàⁿ chı̍t chiah kū chûn, chûn toé hiòng thian. Goá siūⁿ ài chiūⁿ chit chiah chûn-toé sió-khoá hioh-khùn, āu-lâi chiah koh siû hit chı̍t poàⁿ. Goá thǹg saⁿ hē tı̄ chio̍h kha chiū chhàng lo̍h-khı̀. Lâu thàu, kàu goá koh khí-lâi chûn-toé-nih, kám-kak chin siān. Goá koh ho̍k-tò goân-khı̀, khoàⁿ sı̀-ûi ê sı̂, ū khoàⁿ-kı̀ⁿ nn̄g lâng tùi goá chhàng saⁿ-khò͘ ê só͘-chāi cháu lı̄-khui, goá lia̍h choè in thau goá ê saⁿ, goá chiū kín thiàu lo̍h chúi siû tò-tńg. Chóng-sı̄ goá siû kàu goân-ūi ê sı̂, khoàⁿ goá ê saⁿ kap chı̂ⁿ lóng tı̄-teh. Taⁿ goá chai lâu chúi ê kín siáⁿ khoán, tē 2 pái goá chiū tı̍t tı̍t siû kàu hit ê hái-sū, lō͘-tiong bô hioh hit chiah phoà chûn. Goá bô chhēng oê, só͘-í goá peh chio̍h gâm ê sı̂ kha thiàⁿ. Kàu goá chiūⁿ kàu téng-bı̄n ê sı̂, chı̍t-ē khoàⁿ chit ê hái-sū lóng sı̄ chhı̀-phè, chhı̀-á chha̍k goá ê kha, āu-lâi goá teh siūⁿ beh lo̍h-lâi ê sı̂, khoàⁿ-kı̀ⁿ hia ū chı̍t niá phoà lāi-saⁿ tı̄ hū-kūn ê chhı̀-phè ê téng-bı̄n. Goá kā i thiah-khui pau goá ê kha, thang kiâⁿ kàu kı̀-liām-siōng ê só͘-chāi. Pó-lô ū chin hó ê hêng-thài, chhēng tn̂g-saⁿ, chhiú kia̍h koân, chhin-chhiūⁿ teh thoân tō-lí. Nā-sı̄ tı̄ tâng-siōng ê ē-kha ū khek tùi Sù-tô͘ Hēng-toān the̍h ha̍p-ēng ê Sèng-keng kù. Goá beh lı̄-khui ê sı̂, goá ū bán chı̍t lúi âng ê hoe khǹg tı̄ té-khò͘ ê phê-toà nih, siû kàu goân-pún ê só͘-chāi. Beh tò-lâi Valletta lō͘-tiong, goá hioh-khùn tı̄ chı̍t keng chhâi-hông-tiàm, pài-thok kā goá thı̄ⁿ chı̍t-lia̍p liú-á tı̄ goá ê lāi-saⁿ. I sûi-sı̂ kā goá thı̄ⁿ, soà chiong chı̍t tiâu chhiah soàⁿ, chiàn-cheng tiong oh-tit boé ê hō͘ goá. Goá beh chı̂ⁿ hō͘ i, i m̄ the̍h. Goá iû-goân thàm chhân-chng ê chhù chiàu só͘ iok-sok. Tı̄ hia hō͘ in chhiáⁿ tê; chóng-sı̄ bô koh ū cha̍p-chhài thng. Goá chin kám-siā. Peh-sı̀ⁿ sı̄ chhin-chhiūⁿ Bí-lı̄-tāi toā-pō͘-hūn ê lâng ê khoán, sı̄ Thian-chú-kàu ê sı̀n-chiá. Ū chı̍t ê lāu jū-jı̂n-lâng chhoā goá khı̀ i ê khùn-pâng, iā pò goá khoàⁿ i soè-soè ê chè-toâⁿ, ū saⁿ tiuⁿ teh ho̍k-sāi ê siōng tı̄ piah-nih, chı̍t ê sı̄ kiâⁿ soé-lé Iok-hān ê thâu-khak tı̄ poâⁿ-nih, chı̍t tiuⁿ sı̄ Má-lı̄-a, i siūⁿ Iâ-so͘ sı̄ Pô-lô, in sı̄ bô sím-mı̍h chai-iáⁿ, iā chin bê-sı̀n; chóng-sı̄ in chin chhin-chhiat. Goá khiâ chhia kàu goá ê chûn hioh ê só͘-chāi, jı̍t beh lo̍h, thiⁿ âng-âng chin súi, goá kı̀-tit Pó-lô ê oē, “Hoan lâng ēng hán-tit ū ê jı̂n-ài khoán-thāi goán.” Kúi-nā nı̂ āu, goá siông-siông péng goá ê jı̍t-kı̀, iā khoàⁿ-tio̍h lāi-bı̄n ū hit lúi soè-soè âng ê hoe, hō͘ goá hoê-kò͘ goá hóng-būn Sèng Pó-lô hái-sū ê sū. Jı̄-ge̍h goá siá Bí-lı̄-tāi hái-sū ê keng-giām tı̄ lán ê Pò-choá liáu-āu, goá ū tha̍k H. V. Morton ê chheh. Chiàu Pó-lô ê lō͘, goá chai i ū hóng-būn Bí-lı̄-tāi, chóng-sı̄ m̄-sı̄ Pó-lô tú-tio̍h chûn phoà ê hái-sū. I kóng, “chhin-chhiūⁿ goá nā chiàu goá só͘ oē khoàⁿ kūn tı̄ káng-oan ê pak-pêng ê chio̍h-gâm ê lō͘ lo̍h-khı̀, goá oē thang lo̍h-khı̀ kàu hái-sū tùi-bı̄n ê hái-kı̂ⁿ, iā kiám-chhái iû-goân oē keng-kè khı̀, in-ūi hit ê kū-lı̄ put-kò sı̄ chhin-chhiūⁿ thiàu-hn̄g nā tiāⁿ. Kiâⁿ-kè 2,3 Eng-lí liáu-āu, goá lı̄-khui chhia, tı̍t-tı̍t tùi hé-soaⁿ-gâm lo̍h-khı̀ kàu soa-po͘ ê hái-gān, chóng-sı̄ tı̄ hia chı̍t tiâu khoah ê kau tı̄ goá kap soè-soè bô liâu ê chio̍h-gâm ê tiong-kan, kau chhim, lâu kín, beh keng-kè sı̄ boē-oē. Hái-éng ek chēng tio̍h chio̍h-piah, só͘-í pı̀ⁿ-choè chı̍t-choā ê pe̍h chúi pho.....” Morton sı̄ khah choē hè. Goá tha̍k i ê chheh ê sı̂, goá lia̍h ka-kı̄ sı̄ choē hè, chiū kap i kám-kak siāng khoán, goá siû boē kè hit ê hái-sū, goá chiū beh chhiàⁿ chı̍t chiah soè-chiah chûn-á. Sió siūⁿ jı̂n-seng iàu-kín ê chı̍t hāng sı̄ ài chhı̀ khoàⁿ m̄-sı̄ kiaⁿ. Che m̄-sı̄ choè soat-kàu, sı̄ choè lú-hêng ê kı̀-sū, só͘-í goá ài pò lín saⁿ hāng pa̍t khoán ê sū, goá iáu-bē lı̄-khui Bí-lı̄-tāi ê tāi-seng só͘ keng-kè--ê: Chı̍t jı̍t, goán ê chûn-lāi ê lâng lóng chē khı̀-chhia keng-kè chı̍t ê hái-sū, ài khoàⁿ kó͘-chá Kabreto siâⁿ-chhı̄ ê goā-bı̄n, sèng An-gû-ló ê toē-hā koe-chhı̄. Bı̄-lı̄-tāi ê hái-sū sı̄ hu-hu ê hé-chio̍h lâi kiat-chiâⁿ--ê, tı̄ Chú-chêng 500 nı̂, Hui-nı̂-ki lâng (Ka-lâm lâng) tùi chit ê hé-chio̍h lâi phah chı̍t ê toē-hā siâⁿ-chhı̄, m̄-chai sím-mı̍h bo̍k-tek lâi khui; kiám-chhái sı̄ ài siám-pı̄ tùi-te̍k ê chhim-hoān. Chóng-sı̄ lí kái-piàn lí ê tùi-te̍k choè lí ê pêng-iú, lí chiah ū sı̍t-chāi ê an-ún, m̄-sı̄ cháu bih. Só͘-í Hui-nı̂-ki lâng tùi Bí-lı̄-tāi siau-bia̍t, chí-ū in só͘ bih ê khang tı̄-teh nā-tiāⁿ. Goá tiám la̍h-chek, iā kiâⁿ saⁿ-oá; in-ūi chit tiâu tē-hā-lō͘ ū 20 Eng-lí ê hn̄g, khoài-khoài bê-lō͘. Goán tè àn-nāi ê lâng pê chit ê tiong-lō͘ lo̍h-khı̀, keng-kè soè-soè ê pâng-keng, tı̄ piah-lāi ū khang, in só͘ khùn ê só͘-chāi. In tek-khak sı̄ chin soè-hàn; in-ūi goá kā i tó khoàⁿ bāi, goá ê kha ê toā pō͘-hūn cháu chhut tı̄ bı̂n-chhn̂g goā, koh in sı̄ chin ióng, in-ūi in tùi toē-bı̄n giâ toā tè ı̂ⁿ ê hoa-kong-chio̍h lo̍h lâi choè kian-kò͘ ê chio̍h-chân. Soà khoàⁿ bōng-toē, kaⁿ-ga̍k, kap chúi-chíⁿ tı̄ toē-hā. Tı̄ hia iû-goân ū choē-choē phı̀ⁿ ê tiau-khek; hū-jı̂n-lâng ê thâu, chhiú, kha khoà--teh, ēng la̍h-chek hé chı̍t-ē khoàⁿ, oē tio̍h-kiaⁿ. Goá koh chhut-lâi tı̄ Siōng-tè ê jı̍t-kng ê lāi-bı̄n, goá chin hoaⁿ-hí. Tē jı̄ hāng hán tit ū ê keng-giām, sı̄ goá tı̄ Bí-lı̄-tāi ê tiong-kan, kiâⁿ Bí-lı̄-tāi ê hái-toé. Chit ūi tı̄ chiàn-cheng tiong sı̄ choè chhàng-chúi-chûn ê ki-toē. Nā-sı̄ chiâm-chúi-théng ū kò͘-chiong, boē tit phû--khí-lâi ê sı̂, tı̄ chûn-lāi ê lâng chhēng chhàng-chúi-ho̍k, kiò-choè Davis Escape Apparatus, in tı̄ chúi-lāi oē tit chhoán-khùi, án-ni in oē thang siám-pı̄ sí. Goá ū chı̍t ê pêng-iú teh hoāⁿ chit ê ki-koan, hō͘ goá chhēng chı̍t niá chiâm-chúi-saⁿ. Tāi-seng, goá koà chı̍t ê chhùi-thâu, koà hı̄-á-choān, iā hē chı̍t tiâu toā tiâu kńg tı̄ goá ê chhùi-lāi. Chit tiâu kńg sı̄ thàu kap chı̍t ê tháng saⁿ liân-lo̍k (Sng-sò͘-tháng) goá thang chūn lâi tiau-chiat, āu-lâi goá koà chı̍t tiâu phê-toà, jı̍p 14 kun ê iân tı̄ goá ê pak-tó͘-piⁿ, hō͘ goá khah boē phû--khí-lâi, koh chhēng chı̍t siang chēng-lin oê. Iā ū chı̍t tiâu soh pa̍k tı̄ goá ê pak-tó͘-piⁿ, i khiú-teh, iā goá tı̄ chúi-lāi. I kā goá kóng, goá nā tú-tio̍h sím-mı̍h kò͘-chiong, tio̍h khiú 3 pái, goá thang sûi-sı̂ kā lí chhiūⁿ khí-lâi chúi-bı̄n. Goán tùi hái-kı̂ⁿ kiâⁿ kàu chio̍h-gâm ê bé-liu, iā lo̍h khı̀ siⁿ sian, kô͘ thô͘ kū ê thih-thui, chúi ná chhiⁿ, iā ná tāng. Goá ê hı̄-khang siū siong, iā goá khoàⁿ boē thang choān sng-sò͘, chóng-sı̄ kàu bé goá lo̍h khı̀ kàu hái-toé. Tı̄ hia sı̄ chhin-chhiūⁿ tı̄ pa̍t sè-kài, chhiⁿ ê sè-kài, chhin-chhiūⁿ iáⁿ iā bū-bū. Toā bé, soè bé hı̂ sô lâi sô khı̀, ū-ê bān-bān, ū-ê ēng chông, tùi goá sin-piⁿ keng-kè. Tı̄ goá ê chiu-ûi lóng sı̄ hái-chháu ê chhiū-nâ kap lê-á-khak. Goá nā ēng Cha lù ô͘-chhip-á, goá ê kha oē lâu huih. Goá iā ū khoàⁿ-kı̀ⁿ chı̍t chiah phoà chûn, chóng-sı̄ goá bô kā i kiám-cha; in-ūi kiaⁿ-liáu ū chiong-hı̂, á-sı̄ soa-hı̂ tı̄ iáⁿ ê só͘-chāi teh sô. Āu-lâi goá ê pêng-iú kā goá khiú khí-lâi, goán nn̄g lâng chiū choè-tı̄n koh lo̍h-khı̀, nn̄g ê saⁿ-pâi kiâⁿ tı̄ hái-iûⁿ toé, chhin-chhiūⁿ nn̄g ê siâ-sı̂n. Goá sǹg chit pái ê keng-giām sı̄ chin hi-hán ê mō͘-hiám ê chı̍t ê. Goá lı̄-khui Bí-lı̄-tāi ê nn̄g jı̍t chêng, bô phah-sǹg ê sı̂ tú-tio̍h chı̍t ê hó pêng-iú, sı̄ chı̍t ê hū-jı̂n-lâng, i ū kà Chú-jı̍t-o̍h tı̄ So͘-kek-lân, goá só͘ sio̍k ê kàu-hoē. I chham-ka Eng-kok Hái-kun-thoân, siū phài lâi chit ê soè-soè ê hái-sū choè Bû-tiān ê kang. Tı̄ hia ū chı̍t ê siû-chúi-khut, goán khoàⁿ lo̍h-khı̀ siû sı̄ chin hó; chóng-sı̄ i kā goá kóng, i boē-hiáu siû, só͘-í goá kā i kóng, goá beh kà i siû, goá khoàⁿ i tı̄ chúi--nih chhut-la̍t teh iah, m̄ hō͘ i tı̂m-lo̍h--khı̀, bô hō͘ chúi hû i phû. Goá kà i chı̍t ê pı̀-koat; oē tó tı̄ chúi-bı̄n boē tı̂m-lo̍h--khı̀, āu-lâi i khoài-khoài tín-tāng i ê chhiú. Goá kám-kak ū chı̍t-pō͘-hūn ê Ki-tok-tô͘ sı̄ chhin-chhiūⁿ án-ni. In oá-khò ka-kı̄ ê khùi-la̍t lâi choè ta̍k-hāng. In bô ha̍k-sı̍p gâu oá-khò Ki-tok. I sı̄ kàu-gia̍h ū khùi-la̍t thang ēng lán ta̍k khoán ê khiàm-kheh. Lō͘-bé jı̍t goán khı̀ chhu peng, sı̄ chhēng koà chhia-lián ê chhū-peng ê oê, bē bat ū chit khoán ê keng-giām. Lō͘-bé goá ū chhū, chhin-chhiūⁿ chı̍t ê soè-hàn gín-á, goán ū poa̍h chin-choē tó; chóng-sı̄ chin sim-sek. Keh-jı̍t chiū lı̄-khui Valatta káng ê sı̂, goá ê sin-khu chin-thiàⁿ, chin ngı̄-hoē. Bô loā-kú Pó-lô beh khı̀ Lô-má, lō͘-tiong hioh-kha 3 ge̍h jı̍t kú ê hái-sū, kan-ta khoàⁿ-kı̀ⁿ chı̍t tiâu kim-kim ê gûn-soàⁿ tı̄ chúi-pêng-soàⁿ chiūⁿ. Āu-lâi chiū bô khoàⁿ-kı̀ⁿ. Sı̀-ûi sı̄ Tē-tiong hái chhiⁿ-chhiⁿ ê toā hái-goân. Goán koh khı̀ hioh-kha ê só͘-chāi, sı̄ Ai-kı̍p. Āu-hō soà-chiap. Goān Siōng-tè chiok-hok lín chı̍t ê chı̍t ê. (Tâi-oân Kàu-hoē-kong-pò 723,726,728 koàn; 1949 nı̂ 3,6,8 goe̍h)