Jı̂n-seng kap Kho-ha̍k

Ùi Wiki Tô·-su-kóan

Lâng chhut-sı̀ tı̄ sè-kan khang-khang lâi. It-seng tio̍h ài kap chū-jiân ê sè-kài tí-khòng, chiah ū thang pá, chiah ū thang an-lo̍k. Chêng sı̄ oá-khò ka-tı̄ ê khùi-la̍t lâi phah-la̍h, lâi keng-chhân. Taⁿ m̄-bián. Kin-á-jı̍t, lâng ū chı̍t ê chı̄n-tiong bē ià-siān ê lô͘-châi, thang thè i tio̍h-boâ. Phı̀-jū lâng beh koè-hái tio̍h chē chûn. Kū-té tio̍h ēng lâng ê la̍t lâi kò chûn. Āu-lâi chiū ēng hong ê la̍t lâi sái chûn. Taⁿ ū ēng ki-khı̀ ê hoé-chûn, che sı̄ ēng ki-khı̀ lâi thè jı̂n-le̍k. Lâng nā lı̄-iōng kho-ha̍k ê tı̀-sek, chiū ta̍k-hāng chia̍h chhēng kap ēng ū thang chhiong-chiok. A.Chia̍h. Lâng nā bô chia̍h chiū bē oa̍h, che sı̄ kı̄n-lâi tē-it iàu-kín ê būn-tê. Chhin-chhiūⁿ Jı̍t-pún, múi-nı̂ ke-thiⁿ chiâⁿ-pah bān lâng, só͘-í ko͘-put-chiong tio̍h ı̂-bı̂n khı̀ Lâm Bí á-sı̄ Boán Bông thó-thàn. Sè-kan ê thó͘-tē iú-hān, lâng-sò͘ jı̍t-jı̍t ke-thiⁿ, seng-oa̍h chū-jiân khùn-lân. Chóng-sı̄ kho-ha̍k ū hoat-tō͘, ē-thang hō͘ chı̍t-kah chhân pı̀ⁿ-chò nn̄g-kah chhân. Án-choáⁿ kóng? Chiū-sı̄ èng pûi, kéng hó ê chéng-chí, khui chúi-chùn. Ai-kı̍p kok siông-siông ki-hng, in-ūi ū-sı̂ Nı̂-lô-hô bô chúi, ū-sı̂ ū chúi (chham-khó Iok-sek tı̄ Ai-kı̍p ê sı̂ ū 7 nı̂ pûi, 7 nı̂ ki-hng). Nā-sı̄ Eng-kok lâng ū khui chúi-chùn thang chek-chū chúi, ta̍k nı̂ thang tit-tio̍h chhiong-chiok ê chúi, bián-tit ū-sı̂ ki-hng. Che sı̄ lı̄-iōng kho-ha̍k ê tı̀-sek. Kı̄n-lâi lâng ū lı̄-iōng pûi-liāu lâi hō͘ thó͘-tē ke-thiⁿ chhut-sán. Kho-ha̍k ē-thang tùi khong-tiong the̍h pûi-liāu, che tı̄ Ná-ui kap Tek-kok í-keng sı̍t-hêng, tùi chúi-chhiâng lâi tit-tio̍h tiān-le̍k, ēng tiān-le̍k lâi tùi khong-tiong the̍h pûi-liāu. Siat-sú Jı̍t-goa̍t-thâm ê kang-sū nā ē-thang sêng-kong, chiū só͘ chhut ê tiān-la̍t ē-thang chè-chō pûi-liāu lâi kiong-kip choh-sit-lâng. Chóng-sı̄ āu-lâi ê kho-ha̍k ē ke chı̀n chı̍t pō͘. Chím-má tio̍h oá-khò sı̍t-bu̍t, bí, be̍h, kam-chià, kap kı̂-thaⁿ lâi tit-tio̍h chia̍h-mı̍h. Āu-lâi m̄-bián lı̄-iōng sı̍t-bu̍t, tı̍t-chiap-tio̍h khong-tiong tùi tē tùi chúi thiu-chhut ióng-io̍k ê chit lâi chè-chō chia̍h-mı̍h. Ū lâng kóng āu-lâi ê lâng m̄-bián chú-pn̄g, m̄-bián sé oáⁿ, kan-ta múi-jı̍t chı̍t lâng pun saⁿ tè io̍h-piáⁿ, chá-khí thun chı̍t tè, ē-tàu thun chı̍t tè, ê-hng thun chı̍t tè, chiū ū thang pá. B.Chhēng. Lâng m̄-nā tio̍h chia̍h, ia̍h tio̍h chhēng-saⁿ, tiàm chhù-the̍h. Kū-té kúi phêⁿ ê tē ē-thang khí chı̍t keng chhù, chím-má ē-thang khí sı̀-gō͘-cha̍p keng, tha̍h koân khí--lâi. Joa̍h-thiⁿ ū léng hong, ū tiān-sı̀ⁿ. Koâⁿ-thiⁿ ū cheng-khı̀ lâi un sio. Ia̍h ū jı̂n-chō ê si, lâi thè thâm-á só͘ thò͘ ê si; āu-lâi chiū ē-thang ēng choá lâi chò pò͘, ēng hoà-ha̍k lâi chò jı̂n-chō ê phoê. M̄-nā án-ni, lâng nā ài chhia-hoa, ài chng-thāⁿ, kho-ha̍k ū hoat-bêng jı̂n-chō ê chin-chu, ta̍k lia̍p ı̂ⁿ koh súi. Ia̍h ū jı̂n-chō ê kim, jı̂n-chō ê soān-chio̍h, jı̂n-chō ê pó-ge̍k. C.Ēng. Lâng só͘ tio̍h ēng ê mı̍h chin chē, bô-lūn ba̍k-chiu, chhùi, hı̄-khang, phı̄ⁿ, chhiú, kha, lóng ū khı̀-khū thang lı̄-ēng: 1.Ba̍k-chiu. Ū chhian-lí-kiàⁿ, oán-bōng-kiàⁿ thang khoàⁿ hn̄g; ū hián-bı̂-kiàⁿ thang khoàⁿ bı̂-sè ê mı̍h. Ū oa̍h-tōng siá-chin, chím-má ū "radio" siá-chin, ē sái-tit kòng lán ê siōng khı̀ pa̍t-ūi hō͘ lâng, chhin-chhiūⁿ chím-má teh kòng tiān-pò sio-siāng. Āu-lâi lán chē tı̄ chhù-lāi, m̄-bián khı̀ hı̀-hn̂g, chiū hı̀-hn̂g teh chò hı̀ ē-thang tı̄ lán ê bı̄n-chêng hō͘ lán khoàⁿ. 2.Hı̄-khang. Ū chū-tōng ê piano, liû-seng-khı̀, radio (bô-soàⁿ-tiān) tı̄ lán ê chhù-lāi, ē-thang thiaⁿ Siōng-hái, Tang-kiaⁿ, á-sı̄ Hiong-káng ê Im-ga̍k-hoē. 3.Chhùi. Ū tiān-oē thang tùi Tâi-lâm kàu Tâi-pak kóng-oē. Chím-má ū bô-soàⁿ-tiān oē, tùi Niú Iok (New York) kàu lûn-tun (London). Ia̍h ū radio thang kóng hō͘ thong sè-kài chai-iáⁿ. 4.Phı̄ⁿ. Ū sin ê phang-bı̄, pí hoe khah phang, bē-bat ū ê phang-bı̄. 5.Chhiú. Ū chióng-chióng ê ki-khı̀. Ìn-chheh, lê-chhân, siu-koah, pháng-chit, chin-chē kóng bē liáu. Ia̍h ū sǹg-siàu ê ki-khı̀. Lâng sǹg-siàu ū-sı̂ ē chhò, ki-khı̀ sǹg-siàu bē chhò. 6.Kha. Ū chióng-chióng ê chûn, chhia, chū-tōng-chhia, tiān-chhia, tē-hā ê tiān-chhia. Ia̍h kūn-lâi ū hui-hêng-ki ē-thang poe koè toā hái. Jı̍t-pún lâng ū teh chún-pı̄ beh poe koè Thài-pêng-iûⁿ. Án-ni thang khoàⁿ lâng ū ki-khı̀ thang chò lán ê lô͘-châi. Kı̄n-lâi ê lô-tōng thoân-thé iau-kiû múi-jı̍t 8 tiám cheng chò kang, nā-sı̄ Edison, Bí-kok ê chhut-miâ kho-ha̍k-ka, ū kóng lâng nā múi-jı̍t chò 4 tiám cheng ê kang chiū hó, kı̂-û ê sı̂-kan thang chū-iû thit-thô, ngō͘-lo̍k. M̄-nā án-ni, kho-ha̍k ū hoat-bêng chin-chē io̍h lâi i-hó lán ê pēⁿ, hō͘ lán ê sèⁿ-miā khah tn̂g tı̄ sè-kan, khah khoàⁿ-oa̍h. In-ūi kho-ha̍k ê hoat-ta̍t, lâng ê hoè-siū jú tn̂g; chêng tı̄ Au-chiu sı̄ pêng-kin 32 hoè, hiān-kim ê pêng-kin sı̄ 51 hoè, āu-lâi kiám bē thang 80 hoè, he̍k-sı̄ 100 hoè mah? Kı̄n-lâi tı̄ Ò-kok ū chı̍t ê i-seng miâ Voronoff ū kóng lâng nā lāu, chiū i ū hoat-tō͘ thang chhiú-su̍t, chiū koh pı̀ⁿ-chò siàu-liân! Án-ni kán-kán siá-khí kho-ha̍k kap jı̂n-seng ê koan-hē. (Tâi-oân Kàu-hoē-pò tē 520 koàn,1928 nı̂ 7 ge̍h)