跳至內容

Kò͘ Gân Âng sı̄ Sian-hô

Ùi Wiki Tô·-su-kóan
Âng--sı̄ Sian-hô chı̍t miâ kiò Éng-chím, hiān-sı̂ lâng chheng-ho͘ i chò Gân Sian-seⁿ-má. 
Tı̄ 1846 nı̂ 4 goe̍h 8 jı̍t chhut-sı̀ tı̄ Tâi-lâm chhı̄ Lâm-hô-ke; lāu-pē Âng Khiân-heng, lāu-bó Chng--sı̄. Pē-bó chò chûn-thâu hâng ê chit-gia̍p; sè-hàn ê sı̂ pē-bó ka-kè khah kan-khó͘. I ū nn̄g ê hiaⁿ, nn̄g ê sió-tı̄; jı̄-peh hoè ê sı̂ kè hō͘ Hûi-á-hāng ke Gân Éng-sêng chek, āu-lâi chiū seⁿ chı̍t ê cha-po͘ kap nn̄g ê cha-bó͘-kiáⁿ. 
Tı̄ 37 hoè ê sı̂ tùi chı̍t ê chí-moē Tân--sı̄ Liân (Koè-ḿ) tit-tio̍h tō-lí. In-ūi Éng-chek chò seng-lí tı̄ Oan-lí-ke(Siān-hoà), Éng-chím tio̍h kap i khiā-khí tı̄ hia. Sui-sı̄ toà Oan-lí-ke lı̄ chin-hn̄g, iáu-kú siông-siông lâi Tâi-lâm lé-pài. 
Tng-sı̂ Thâu-siā kap Hoan-á-chhân iā siat pài-tn̂g, chóng-sı̄ bô sian-seⁿ toà hia. Hit-tia̍p khah-siông ū bo̍k-su, thoân-tō sian-seⁿ kiâⁿ-lō͘ kàu Hoan-á-chhân, Thâu-siā chò chú-lí kóng tō-lí. In-ūi tng-sı̂ boē ū hoé-chhia, lō͘ tio̍h tùi Oan-lí-ke keng-koè, múi pài la̍k khah siông hioh tı̄ Éng-chím tau. Éng-chím iā chin hó khoán-thāi thoân-kàu--ê; thoân-kàu--ê chiū thàn ki-hoē pò͘-tō tı̄ hit tē-hng. Tùi án-ni oan-lí-ke tē-hng ê peh-sèⁿ kap kàu-hoē lāi ê lâng lóng kong-jı̄n i sı̄ jı̍p kàu--ê, him-bō͘ tō-lí--ê. 
Tı̄ 40 hoè ê sı̂ Éng-chím chiū chhoā i ê kiáⁿ (Gân Chín-seng Sian-seⁿ) lâi Tâi-lâm kau-thok Ko Thoân-tō-su Tióng-peh kā i kà jı̄-bó, tō-lí, kàu keh nı̂ chiū hō͘ i jı̍p Tiúⁿ-ló-kàu Tiong-o̍h. Liáu-āu iā hō͘ i nn̄g ê cha-bó͘-kiáⁿ chiap-soà lâi tha̍k Lú-o̍h. 
Tı̄ 47 hoè, chiū-sı̄ Bêng-tı̄ 26 nı̂ 9 goe̍h 10 jı̍t, Kam Bo̍k-su tı̄ Oân-lí-ke kā i kiâⁿ sé-lé. Bô phah-sǹg jı̍p-kàu liáu-āu i ê tiōng-hu Éng-chek seⁿ-khí khún-tio̍k, oàn-hı̄n kóng, “Lí hō͘ goá chiah-ê kiáⁿ lóng khı̀ jı̍p-kàu beh liân-lūi goá bô chó͘-chong, bô kong-má.” Tùi án-ni Éng-chím tú-tio̍h toā-toā khún-tio̍k, chē-chē chhi-chhám, iáu-kú gâu thun-lún. Sı̄m-chı̀ kàu-boé iā ín-chhoā i ê tiōng-hu, tı̍t-hū, chhin-chhek, pêng-iú, kúi-nā lâng lâi sı̀n tō-lí. 
Tùi chit-sı̂ chiū chiong i ê chhù chò Lé-pài-tn̂g. Tâi-lâm Sı̂n Ha̍k-hāu múi pài la̍k chiū phài ha̍k-seng khı̀ hia chò chú-lí lé-pài. 
Gō͘-cha̍p hoè ê sı̂ Moâ-tāu Kàu-hoē sı̀n-tô͘ tú-tio̍h siū thâi. Hit-sı̂ húi-lūi iā chhoā lâi Oan-lí-ke, beh thâi in chı̍t ke; kai-chài in tāi-seng cháu, thâi bô tio̍h. 
Tı̄ 53 hoè ê sı̂ put-hēng tiōng-hu Éng-chek koè-sin; 54 hoè chiū toè i ê kiáⁿ Gân Chín-seng Sian-seⁿ lâi khiā-khí tı̄ Tâi-lâm. Tı̄-hia chin-kú kap Bûn Ko͘-niû, Chu Ko͘-niû khı̀ siâⁿ-lāi, siâⁿ-goā pò͘-tō, chı̄n-la̍t kiâⁿ bô ià-siān. 
Koh tı̄ An-pêng chho͘-chho͘ siat kàu-hoē ê sı̂, i iā chin ū kan-sia̍p. Tı̄ kàu-hoē tiong i chin jia̍t-sim siú tō-lí, siú An-hioh-jı̍t, chhut-la̍t hiàn-chı̂ⁿ tı̄ kàu-hoē. Ta̍k-nı̂ i ê kiáⁿ nā beh kā i chò seⁿ-jı̍t, i chiū chiong hit tiâu chı̂ⁿ the̍h lâi hiàn chò kàu-hoē ê lō͘-ēng. 
Koh tı̄ sı̀n-tô͘ tiong-kan nā ū m̄ tú-hó--ê, siông-siông saⁿ bián-lē, saⁿ an-ùi, saⁿ pang-chān, bô sioh i ê khùi-la̍t. 
Koh nā ū bó͘ kàu-hoē bō͘-chı̍p iân-hāng, i iā chı̄n sò͘ ē tàu chhut-la̍t. Chhin-chhiūⁿ pún-nı̂ Siān-hoà pài-tn̂g ı̂-choán kiàn-tiok, i iā chı̄n só͘ ē kià-hù chı̂ⁿ, kià-hù í-liâu. Kàu beh sí hit-sı̂ iā siàu-liām Siān-hoà ê kàu-hoē. 
Khó-sioh in-ūi siàu-liân ê sı̂ kan-khó͘ thoa-boâ, kàu lāu sin-thé khah loán-jio̍k. Tùi he-ku sàu ê pēⁿ, bē thang chiàu ki-hoē kàu pài-tn̂g lé-pài. Sui sı̄ án-ni, siông-siông tı̄ chhù-lāi chū-chı̍p ka-têng ê lé-pài, chhin-chhiūⁿ lé-pài-jı̍t sio-siāng. 
Lūn i ê tı̄-ka chin khı̂n-khiām; gâu kà-sı̄ kiáⁿ-sun kı̂-tó, tha̍k Sèng-keng; tı̀-ı̀ siú lé-pài-jı̍t. I pún-sin iā chin tı̀-ı̀ kı̂-tó. Nā ū hoaⁿ-hí, á-sı̄ iu-būn, chiū kı̂-tó, beh thàn Chú ê chí-ı̀. 
Bô phah-sǹg tı̄ 6 goe̍h-boé jiám-tio̍h kám-mō͘; sui-jiân ū sè-jı̄ chiàu-kò͘ i-tı̄, chóng-sı̄ pēⁿ-sè ná tāng, sin-thé ná loán-jio̍k, chiū tı̄ 7 goe̍h 27 jı̍t hō͘ Chú tiàu i tò-khı̀ Thian-tông. Hióng-siū 79 hoè. 
I ê ûi-cho̍k: Ū chı̍t ê hāu-seⁿ, chı̍t ê cha-bó͘-kiáⁿ, jı̄-cha̍p ê sun-á. 
Hāu-seⁿ chiū-sı̄ Gân Chín-seng Sian-seⁿ, chò I-su chin kú, iā sı̄ Tâi-lâm iú-bêng ê I-seng ê chı̍t-ê. Koh iā sı̄ Tâi-lâm tông-hoē ê Tiúⁿ-ló. 
Cha-bó͘-kiáⁿ chı̍t-ê kè hō͘ thoân-kàu--ê, in-ūi tiōng-hu koè sin chiū tńg-lâi toà Tâi-lâm. 
Toā cha-bó͘-kiáⁿ kè hō͘ Gô͘ Tō-goân, bô kú sí-khı̀, ū pàng la̍k ê sun-á tı̄ Ē-mn̂g, Jiáu-a. 
Chı̍t ê tı̄ Bí-kok, Ha̍k-sū í-keng the̍h-liáu, bô kú chiū ū Se̍k-sū ê tē-ūi; nn̄g-ê tı̄ Jı̍t-pún Tang-kiaⁿ Bêng-tı̄ Tāi-ha̍k Hoat-kho; chı̍t-ê tı̄ Tiong-hoa Pak-kiaⁿ I-choan; chı̍t-ê tı̄ Tang-kiaⁿ Lú-chú I-choan; chı̍t-ê tı̄ Tang-kiaⁿ I-choan; chı̍t ê tı̄ Loē-tē Tiong-ha̍k chut-gia̍p liáu, hiān-sı̂ ū-pı̄ jı̍p-ha̍k; chı̍t ê tı̄ Tâi-lâm tē-it Ko-lú; chı̍t ê tı̄ Tâi-lâm Tiúⁿ-ló-kàu Lú-ha̍k-hāu; sı̀ ê tı̄ Jı̍t-pún Sim-siông Sió-ha̍k-hāu. Án-ni thang kóng sı̄ chin hó-miā. 
Tı̄ 8 goe̍h 6 jı̍t ngó͘-āu nn̄g-tiám, tı̄ Thài-pêng-kéng lé-pài-tn̂g ū chò i ê kò-pia̍t-sek, chhiáⁿ Ko Kim-seng bo̍k-su chò chú-lí. Lâi hù-hoē ê lâng ū 1000 goā miâ, iā ū tiàu-tiān, tiàu-sû, liân-te̍k, hoe-chhia, jı̂n-le̍k-chhia, chheⁿ-hoe, i-seng-hoē ê thoân-thé, Chú-jı̍t-o̍h ê thoân-thé, hui-siông ê chē lâng, thang kóng chin lāu-jia̍t. Che thang chí-chhut sian-siⁿ-má it-seng ê chò-lâng kap jia̍t-sim sı̀n Chú, só͘-í ū seⁿ chhut chit-hō hó ê kiat-kó. Sı̍t-chāi thang hō͘ lán o̍h. 
(Tâi-oân Kàu-hoē-pò tē 486 koàn, 1925 nı̂ 9 ge̍h)