Lūn A-phiàn

Tāi Jı̍t-pún lâi phah Tâi-oân hit-sı̂, Chóng-tok chhut kò-sı̄ kóng in tiāⁿ-tio̍h ê ı̀-sù, m̄-chún lâng chia̍h a-phiàn, tek-khak beh lóng-chóng kı̀m. Chóng-sı̄ in-ūi ū lâng í-keng giàn a-phiàn, kiaⁿ-liáu nā liâm-piⁿ kı̀m in m̄-thang chia̍h, in hut-jiân bô chia̍h, ē siū-hāi tio̍h-pı̄ⁿ kiám-chhái ē tı̀-kàu sí. Só͘-í hit-hō lâng tio̍h lı̂n-bín in, iông-ún i iáu-kú chia̍h; chóng-sı̄ pa̍t-lâng nā beh o̍h-chia̍h tek-khak m̄-chún i. Chiū chiong a-phiàn ê seng-lí lóng kui tı̄ kok-ka liāu-lí siat-hoat, m̄-chún pa̍t-lâng chài lâi bē.

Tāi-ke thiaⁿ-liáu chin hoaⁿ-hí, ǹg-bāng bô loā-kú Tâi-oân lóng bô lâng chia̍h a-phiàn. Chóng-sı̄ kúi-nā nı̂ ê tiong-kan ná-chún chhin-chhiūⁿ bô èng-hāu, chia̍h hun ê lâng bô khah chió. Goán kı̄n-lâi ū tit-tio̍h in-ê siau-sit, khoàⁿ nı̂-nı̂ loā-chē lâng chia̍h a-phiàn, iā ū chia̍h loā-chē. Kū-nı̂ ê siau-sit kap chûn-nı̂ ê siau-sit goán khiok iáu-boē ū chih-tio̍h; chóng-sı̄ chiong Bêng-tı̄ 30,31,32,33 nı̂, chiū-sı̄ 1897,1898, 1899,1900 hit sı̀ nı̂ ê siàu kı̀ tı̄-chia hō͘ lín sio-pí.

I.Chia̍h a-phiàn ê lâng-gia̍h.

Tı̄ 1897 nı̂ ū 5,4435 lâng chia̍h.

Tı̄ 1898 nı̂ ū 10,0548 lâng chia̍h.

Tı̄ 1899 nı̂ ū 15,2948 lâng chia̍h.

Tı̄ 1900 nı̂ ū 16,4763 lâng chia̍h.

Chiàu án-ni khoàⁿ hit sı̀ nı̂ ê tiong-kan lâng-gia̍h sı̄ ná-chē, m̄-sı̄ ná-chió. Lūn in chia̍h a-phiàn ê lâng, múi pah lâng ê tiong-kan chha-put-to chhit-ê sı̄ hū-jı̂n-lâng. Tı̄ 1900 nı̂ ū 368 iáu-boē 20 hoè ê lâng chia̍h-hun; iā ū 177770 goā hoè ê lâng chia̍h.

II. Múi-nı̂ bē a-phiàn loā-chē.

Tı̄ 1897 nı̂ bē 232,5193 niú.

Tı̄ 1898 nı̂ bē 443,5094 niú.

Tı̄ 1899 nı̂ bē 545,3439 niú.

Tı̄ 1900 nı̂ bē 536,5744 niú.

Chiàu án-ni khoàⁿ soah-boé nı̂ ū bē hun-hun-á khah-chió; che khiok sı̄ hó siau-sit.

III. Múi-nı̂ bē a-phiàn ta̍t loā-chē.

Tı̄ 1897 nı̂ ta̍t 163,1887 kho͘.

Tı̄ 1898 nı̂ ta̍t 372,0733 kho͘.

Tı̄ 1899 nı̂ ta̍t 466,2603 kho͘.

Tı̄ 1900 nı̂ ta̍t 461,6761 kho͘.

Téng-bı̄n chiah-ê lóng sı̄ sǹg Jı̍t-pún gı̂n, m̄-sı̄ gı̂n-phiò. Soah-boé nı̂ iā sı̄ ta̍t khah-chió. Chóng-sı̄ lâng iû-goân sı̄ chin-chē. Tâi-oân lâng siông-siông teh hoân-ló in chin sàn, bô gı̂n thang khai, beh-thài ta̍k-nı̂ ū gō͘-pah-bān kho͘ thang phah-sńg; m̄-nā phah-sńg, iā sı̄ liáu-chı̂ⁿ lâi hāi in-ê seng-khu.

Taⁿ goán ū thiaⁿ-kı̀ⁿ kóng Jı̍t-pún ū tiāⁿ-tio̍h ê ı̀-sù beh tòng chit-ê a-phiàn ; hiān-kim teh chia̍h-ê khiok iáu-kú thang chia̍h; chóng-sı̄ m̄-chún pa̍t-lâng lâi o̍h; nā ū lâng ài beh niá-pâi khı̀ chia̍h, chiū koat-toàn m̄ hō͘ i niá. Nā ū lâng phoà-pı̄ⁿ, i-seng kóng tio̍h chia̍h, chiah beh chún i niá, chóng-sı̄ pa̍t-lâng m̄-thang. Taⁿ goán ài mn̄g lín ta̍k só͘-chāi ê hiaⁿ-tı̄, khoàⁿ tı̄ lín hia kó-jiân ū án-ni á bô? Chit nn̄g-nı̂ ê tiong-kan ū-iáⁿ bô hō͘ lâng niá-pâi khı̀ chia̍h? Só͘ teh chia̍h-hun ê lâng lóng sı̄ nn̄g saⁿ nı̂ chêng í-keng niá-pâi-liáu á m̄-sı̄ ?

Chit-hō chin-chiàⁿ sı̄ hó siau-sit. Chiàu in Jı̍t-pún koaⁿ teh sǹg, tı̄ 50 nı̂ āu tı̄ Tâi-oân lóng bô lâng chia̍h a-phiàn. Kiám-chhái m̄-bián hiah-kú. In nā giâm kı̀m, chiū koh jı̄ saⁿ cha̍p nı̂ ê kú, chia̍h-hun ê lâng chám-jiân chió. Chóng-sı̄ ǹg-bāng lâng bô ēng chiú lâi thè-oāⁿ i; in-ūi chia̍h-chiú ê hong-sio̍k iā chin lı̄-hāi.

Jı̍t-pún koaⁿ nā kó-jiân ū-iáⁿ tòng, sı̍t-chāi sı̄ chin hó, hián-bêng in ài lı̄-ek peh-sı̀ⁿ. Hiān-kim in bē a-phiàn hō͘ Tâi-oân lâng chia̍h, nı̂-nı̂ thàn kúi-nā pah bān kho͘ chò kok-ka ê só͘-hùi. Chóng-sı̄ in kam-goān soah chit ê seng-lí, lâi khek-khui hiah-chē sı̄ chin hó-ı̀; hián-bêng lı̄-ek peh-sı̀ⁿ sı̄ khah iàu-kín thàn chı̂ⁿ. Ǹg-bāng lán Eng-kok ê koaⁿ thang siū kám-tōng, lâi o̍h chit-ê hó bô͘-iūⁿ.

(Tâi-lâm Hú-siâⁿ Kàu-hoē-pò tē 217 koàn, 1903 nı̂ 4 ge̍h)