A-Tong Ê Cho̍k Tı̄ Tâi-Oân
Tâi-oân tē-it koân ê Gio̍k-san (13,000 chhioh) ê hū-kūn khah-kē ê só͘-chāi ū chin-choē bô khai-hoà ê lâng khiā-khí tı̄ hia. In ka-kı̄ kiò in choè “Bunun” nā chiàu Hi-pek-lâi ê oē chiū-sı̄ A-tong, hit ê ı̀-sù chiū sı̄ lâng. Chin sim-sek in ê cha-bó͘-lâng choē-choē hō miâ choè Hā-oa.
In tùi sím-mı̍h só͘-chāi lâi, tùi sím-mı̍h sı̂ chiah ū, bô lâng chai, chí-ū Siōng-tè chai. Tı̄ chı̍t-pah nı̂ chêng in-ūi jı̂n-kháu cheng-ka chiū poaⁿ-soá chı̍t-pō͘-hūn, ū-ê kàu Tang-pō͘, ū-ê kàu Ko-hiông ê san-tē khiā-khí.
Sui-jiân sè-kài kàu-ke̍k bûn-bêng, chı̀n-pō͘ kàu goân-chú ê sı̂-tāi, nā-sı̄ chiah-ê lâng chhin-chhiūⁿ teh khùn, tiāⁿ-tiāⁿ tiàm-tı̄ A-tong goân-sí ê sı̂-tāi, goân-sí ê seng-oa̍h. In bô tı̀-sek, bô ka-kı̄ ê jı̄, bô chhēng-khò͘,chhin-chhiūⁿ A-tong chhēng cheng-siⁿ ê phoê. In ê tō-tek hú-pāi, oē-seng bái, sàn-hiong, chiú-chùi, pı̄ⁿ-thiàⁿ, la-sam, sı̍t-chāi kàu-ke̍k ê khó-lı̂n.
Iáu-kú in chin ióng-kám, ài thâi lâng ê thâu-khak. Tı̄ kau-chiàn ê sı̂ in-ūi ài hun-pia̍t ka-kı̄, só͘-í khah-chá in ê chheng-liân tio̍h khà chhùi-lāi ê kak-khí hiat-ka̍k. In sui-jiân gōng, iáu-kú ka-kı̄ oē chù chhèng, iā-oē chè-chō chhèng-io̍h. In-ūi án-ni soaⁿ-téng ê béng-siù kiaⁿ in, pa̍t-cho̍k ê lâng iā lóng kiaⁿ in. Só͘-í āu-lâi Jı̍t-pún ê chèng-hú ēng thih-soàⁿ khan tı̄ soaⁿ-kha, pàng tiān-khı̀ tı̄ hia, lâi kı̀m in lo̍h soaⁿ lâi thâi lâng.
Kiaⁿ kúi ê bı̂n-cho̍k
Bunun cho̍k sui-jiân pí tē-it béng ê iá-siù khah béng, m̄-kiaⁿ lâng, iáu-kú pí tē-it bô táⁿ ê niáu-chhí khah kiaⁿ kúi. Chiàu in siūⁿ, só͘-ū ê pı̄ⁿ-thiàⁿ kap chai-ē lóng sı̄ tùi kúi lâi. In m̄-chai ū thiàⁿ-thàng, pó-hō͘ lâng ê Sı̂n, chí-ū chai oē hāi lâng ê kúi lâi kiaⁿ-hiâⁿ, sı̍t-chāi chin put-hēng. In siông-siông khoàⁿ-tio̍h kúi, á-sı̄ hō͘ kúi chhoā-khı̀ soaⁿ-nı̍h kiâⁿ bô lō͘. Bô kúi-nı̂-chêng, tı̄ Lí-lāng ê hū-kūn iā ū chı̍t ê phài-chhut-só͘ ê kang-ia̍h in-ūi kúi lâi kap i khùn, in-ūi kiaⁿ-liáu koè-thâu, bô kúi-jı̍t chiū sí-khı̀. Nā ū lâng á-sı̄ cheng-siⁿ siⁿ kı̂-hêng ê chiū kóng “minpaka-liba”... koài mı̍h, chin kiaⁿ chiū kā i hāi sí. Só͘-í tı̄ Bunun cho̍k m̄-bat khoàⁿ-kı̀ⁿ ū siang-siⁿ, cha̍p-jı̄-cháiⁿ á-sı̄ khih-chhùi hit-khoán ê lâng oa̍h-teh, lóng chhut-sı̀ chiū kā i hāi sí. Nā-ū lâng khı̀ pa̍t-ūi tńg-lâi ê sı̂, in-ūi kiaⁿ kúi toè i tńg-khı̀, i chiū tı̄ lō͘-thâu liām chiù kóng:
“Xao,mosoxaisa moto xahito,Kato malavi madami, maxanso kamin,munsaina doma, sopaxtiti nakaonun, xo xo ”
Hit-ê ı̀-sù sı̄ kóng:
“Oeh, lín chiah ê kúi tio̍h tńg-khı̀, M̄-thang tè goán lâi, in-ūi goán chin chhàu,Tio̍h khı̀ chhē pa̍t-lâng khah ū thang chia̍h, huhhuh.”
Chiàu in thó͘-siūⁿ, kúi sı̄ chhin-chhiūⁿ lâng bô-ài chiū-kūn la-sam ê lâng, kiaⁿ chhàu-bı̄ ê lâng. Chit-khoán ê bê-sı̀n hō͘ Bunun cho̍k chiâⁿ-choè ài la-sam ê sı̍p-koàn. In tùi chhut-sı̀ kàu sí m̄-bat sé seng-khu. Jı̍t-pún ê kéng-chhat beh kái-liông chit khoán ê sı̍p-koàn bat kiông-chè lia̍h in lâi phài-chhut-só͘, ūi-tio̍h in tiau-kang khí ê e̍k-tiûⁿ, tı̄ hia kā in boah soat-bûn, kā in sé seng-khu. In ê saⁿ iā hán-tit sé. Só͘-í chiàu téng-bı̄n in tùi kúi só͘ kóng in ê seng-khu sı̍t-chāi chin chhàu. Kúi-nā-pái goá ū khoàⁿ Tâi-oân-lâng chham Bunun saⁿ-kap chē-teh lé-pài, nā-sı̄ in-ūi chhàu-bı̄ Tâi-oân-lâng chiū tòng-boē-tiâu chiū cháu chhut-khı̀ goā-bı̄n. Sı̀n-tô͘ iáu-kú án-ni, bô sı̀n ê lâng sı̄ boē-tàng oá.
Lán chai káu sı̄ chin cheng ê cheng-siⁿ, oē khoàⁿ lâng nā chhēng hó ê saⁿ chiū m̄-káⁿ pūi. Ūi-tio̍h Bunun ê saⁿ la-sam, phoà, thâu-mn̂g tn̂g koh sàm, sui-jiân tı̄ jı̍t-sı̂ in lâi ke-lō͘ káu iā khoàⁿ-khin lâi pūi in, gín-á khoàⁿ-tio̍h in chin kiaⁿ chiū cháu.
Khí-seng goá m̄-chai Bunun ê chhù-nih ū ba̍k-sat kap ka-cháu. Ū chı̍t-pái goá khı̀ tiàm-tı̄ hiong-tiúⁿ ê chhù kè-mı̂. Kàu poàⁿ-mı̂ sin-khu chiūⁿ khí-lâi tiám hé chı̍t-ē khoàⁿ, ba̍k-sat chhin-chhiūⁿ káu-hiā hiah chē, chha-put-to kúi-nā-pah chiah, tùi án-ni hit àm lóng bô khùn. Kè chá-khí hiong-tiúⁿ ū kóng, in ēng ê tatami chiū-sı̄ Jı̍t-pún-lâng Kong-ho̍k ê sı̂ beh tńg-khı̀ ê sı̂ hō͘ i, án-ni kúi-nā-nı̂ in bô pha̍k-jı̍t, só͘-í siⁿ-thoàⁿ hiah chē. Tùi hit-sı̂ khí goá nā beh khı̀ hoan-siā, tiāⁿ-tio̍h ū toà DDT.
In chia̍h pn̄g sı̄ ēng thng-sı̂ tı̍t-chiap tùi tiáⁿ khat, iā thng-sı̂ m̄-bat sé, kong-ke ēng, só͘-í hı̀-pı̄ⁿ ê lâng ū 80%. Tùi in lâm-lú-kan ê bô chheng-khı̀, koh hō͘ in ê sèng-pı̄ⁿ chin chē. Tùi án-ni hō͘ in ê hū-jı̂n-lâng toā-poàⁿ boē siⁿ kiáⁿ. Án-ni hı̀-pı̄ⁿ hō͘ in bô lāu-lâng, sèng-pı̄ⁿ hō͘ in bô soè-kiáⁿ, só͘-í Bunun cho̍k ê jı̂n-kháu chit saⁿ-cha̍p nı̂ í-lâi tiāⁿ-tiāⁿ sı̄ 18,000 lâng.
Tháu-Pàng Ê Hi-Liân
Tı̄ Lō͘-ka 8: 27 ū kı̀-chài, tı̄ Kek-la̍h-sim ū chı̍t lâng hoān-tio̍h kúi, thong-jı̍t tiàm-tı̄ sí-lâng só͘ tiàm ê bōng-khòng khang iā m̄-chai ka-kı̄ sı̄ la-sam khó-lı̂n. Chiàu goân-bûn khoàⁿ, i sı̄ hō͘ la-sam ê lêng(kúi) pé-pa̍k. Án-ni chiah-ê khó-lı̂n ê Bunun cho̍k m̄-sı̄ in ài la-sam, sı̍t-chāi sı̄ hō͘ la-sam ê kúi lia̍h-khı̀, ài in ê lêng-hûn jio̍k-thé lóng bia̍t-bô. In ê sí-lâng tı̄ chá-sı̂ lóng sı̄ tâi tı̄ chhù-lāi ê thô͘-té (āu-lâi Jı̍t-pún-lâng ū kı̀m), án-ni sı̄ kap sí-lâng tiàm siāng só͘-chāi, in ê chhù-lāi iā hō͘ chí-pn̄g ê hé, hun kàu o͘-o͘ chhàu-chhàu, iā bô khui po-lê-thang, só͘-í àm-àm chhin-chhiūⁿ khang-lāi.
Sui-jiân Iâ-so͘ ê ha̍k-seng ū chē-chûn kè hái lâi beh kiù in, nā-sı̄ Mô͘-kúi ū chioh Jı̍t-pún chèng-hú ê la̍t kı̀m-chí Hok-im ê sú-chiá khı̀ tháu-pàng in, beh hō͘ in kú-tn̂g choè Mô͘-kúi kap in Jı̍t-pún lâng ê lô͘-châi.
Iáu-kú Siōng-tè iā bô boē-kı̀-tit i ê peh-sı̀ⁿ tı̄ lô͘-châi ê khó͘-kéng. I tı̄ tiāⁿ-tio̍h ê sı̂ oē chín-kiù in. Tı̄ Kū-iok Lı̄-bı̄-kı̀ 25: 10 ū kóng, Lín tio̍h ēng tē 50 nı̂ choè sèng, tı̄ piàn-toē kā it-chhè khiā-khí ê peh-sı̀ⁿ soan-pò͘ chū-iû, chit-nı̂ beh choè lín hoaⁿ-hí ê nı̂. Chú-āu 1945 nı̂, chiū-sı̄ Jı̍t-pún thâi-su ê nı̂, chit-nı̂ chiū-sı̄ Jı̍t-pún koán Tâi-oân ê tē 50 nı̂, iā-sı̄ Tâi-oân ê pı̂ⁿ-toē, san-tē siū tháu-pàng ê hi-liân. In-ūi Tâi-oân ê Kong-ho̍k m̄-nā hō͘ Tâi-oân-lâng tit-tio̍h chèng-tı̄ ê tháu-pàng, te̍k-pia̍t san-tē lâng ū tit-tio̍h chong-kàu ê chū-iû.
Tı̄ tē-jı̄-chhù ê tāi-chiàn-tiong, Ki-tok ê hok-im tı̄ àm-chı̄ⁿ ê tiong-kan í-keng ū thoân kàu Ami cho̍k kap Tayal cho̍k. Sui-jiân ū siū Jı̍t-pún kèng-chhat chin toā ê ap-pek, iáu-kú chhin-chhiūⁿ chho͘-tāi ê kàu-hoē siū Lô-má tè-kok ê ap-pek, iáu-kú sı̀n-tô͘ chiām-chiām ke-thiⁿ, kàu Tâi-oân Kong-ho̍k ê sı̂ in san-tē lâng kong-jiân jı̄n Ki-tok ê í-keng ū 4,000 í-siōng. Nā-sı̄ kàu chit-sı̂ Bunun cho̍k iáu bē ū ki-hoē thang thiaⁿ hok-im.
Kong-ho̍k liáu tı̄ 1946 nı̂ Sun Ngá-kok bo̍k-su（Rev. James Dickson） ū tùi Bí-kok tńg-lâi Tâi-oân khoàⁿ kàu-hoē, ū khoàⁿ-kı̀ⁿ Tayal kap Ami cho̍k tı̄ bô phah-sǹg ê tiong-kan í-keng ū hiah chē sı̀n-tô͘, hō͘ i tùi soaⁿ-tē ê thoân-kàu khǹg chin toā ê ǹg-bāng. Te̍k-pia̍t ū 1 hāng hō͘ i toā-hoaⁿ-hí ê siau-sit. Tō-sı̄ i kàu tang-pō͘ koân-soaⁿ ê sı̂, ū 1 ê Bunun ê thâu-ba̍k chhoā 1 tı̄n ê Bunun cho̍k chheng-liân tiau-kang tùi chin-hn̄g ê soaⁿ-tē lâi hoan-gêng i, soà-kóng, in ê gín-á hō͘ Jı̍t-pún-kun tiàu khı̀ Lâm-iûⁿ chò-peng, āu--lâi Jı̍t-pún su, ū hō͘ Bí-kok-peng lia̍h-khı̀. Tı̄ í-chêng Jı̍t-pún-lâng ū tùi in soan-thoân Bí-kok ê pháiⁿ-oē kóng: “Bí-kok-lâng chin pháiⁿ, nā hō͘ in lia̍h-khı̀ ê lâng m̄-nā ē hō͘ in thâi-sí, iā soah ē hō͘ in chia̍h-ba̍h.” Só͘-í hit-ê chheng-liân chin kiaⁿ, phah-sǹg ún-tàng sí, nā-sı̄ Bí-kok-lâng m̄-nā bô khó͘-chhó͘ in hoán-tńg chin hó-khoán-thāi i, soah iōng hó ê saⁿ, hó ê chia̍h-mı̍h hō͘ i. I-seng ū pau i ê siong-chhùi tùi i chin chhin-chhiat. Kàu beh tńg--lâi ê sı̂ iā ū chin-chē mı̍h hō͘ i. I tńg-lâi ka-tı̄ ê só͘-chāi ū chiong chit-ê siau-sit kóng hō͘ in thiaⁿ. Só͘-í thâu-ba̍k ū kóng i tùi Bí-kok chin kám-siā, chai Ki-tok-kàu chin hó, nā-sı̄ ū phài-lâng lâi thoân, in lóng beh sı̀n Ki-tok.
Sun bo̍k-su thiaⁿ-kı̀ⁿ chit-ê iau-kiû, koh hō͘ i tùi soaⁿ-tē ê thoân-kàu ke-thiⁿ jia̍t-sim ê hoé. I bô joā kú ū koh tńg-khı̀ chiong chit-ê soaⁿ-tē ê hó-siau-sit thoân-pò hō͘ bú-hoē ê hiaⁿ-tı̄ chai, tı̄ 1947 nı̂ koh-chài tńg-lâi Tâi-oân ê sı̂ ū khǹg chin toā ê kè-oē, beh tùi choân Tâi-oân ê soaⁿ-tē thoân-kàu. Ū 1 jı̍t i ū kiò 1-ê Tâi-oân-lâng ê bo̍k-su khı̀ i ê chhù, ū chiong Tâi-oân ê tē-tô͘ hō͘ i khoàⁿ soaⁿ-tē, kóng-khí i ê kè-oē hō͘ i thiaⁿ. Iā-ū tùi i kóng hit-ê Bunun ê thâu-ba̍k ê oē hō͘ i thiaⁿ. Choè-āu ū kiò i tio̍h koáⁿ-kín khı̀ Bunun cho̍k thoân Ki-tok ê hok-im. I thiaⁿ-liáu sim iā chhin-chhiūⁿ hoé teh to̍h, chiū chek-sı̂ iok-sok beh khı̀.
Tı̄ 1947 nı̂ ê nı̂-boé hit-ê bo̍k-su chiū kap ka-cho̍k chē-chûn khı̀ Hoa-lian-káng. In-ūi toā ê hong-thai hit-sı̂ tang-pō͘ ê thih-lō͘ lóng pháiⁿ, i kap ka-cho̍k chiū kiâⁿ-lō͘ kúi-nā-jı̍t kàu Koan-san ê só͘-chāi. Hit-sı̂ tı̄ Koan-san ū 1-ê sı̀n Chú ê i-seng N̂g Èng-thiam sian-siⁿ í-keng ū tùi Bunun teh pò͘-tō, i khí-seng Kong-ho̍k āu ū chò soaⁿ-tē ê chí-tō-oân, hit-sı̂ i iā bat kàu soaⁿ-tē pò͘-tō, āu--lâi koh tńg-lâi chò i-seng tı̄ ka-tı̄ ê pēⁿ-ı̄ⁿ lāi iā ū siat pài-tn̂g, ta̍k lé-pài-jı̍t ū chū-chı̍p Bunun cho̍k lâi lé-pài. Lâi hia lé-pài ê gín-á ū pun piáⁿ hō͘ in, toā-lâng bô kā in the̍h io̍h-chı̂ⁿ. Tùi án-ni bo̍k-su chiū tı̄ hia khai-sí kang-chok, āu--lâi chiū kàu soaⁿ-tē pò͘-tō.
Thâu 1 pái in thiaⁿ bo̍k-su kóng tō-lí ê sı̂, in lóng chin hoaⁿ-hí. In ê sim sı̄ chhin-chhiūⁿ gín-á chin tan-sûn. Lán khah chē ê lâng khoàⁿ hok-im sı̄ chò sı̀n-gióng, nā-sı̄ in khoàⁿ-chò 1 chióng iàu-kín ê tı̀-sek. Bo̍k-su kā in kóng: “Thiⁿ-tē sı̄ Siōng-tè chhòng-chō ê, lán ê sí-chó͘ sı̄ A-tang. In kóng chit-ê sū in chêng m̄-bat siūⁿ-tio̍h, iā bô lâng bat pò in chai.” Ū 1 pái tı̄ chit só͘-chāi bo̍k-su kóng tō-lí liáu ê sı̂, in tiong-kan ū kúi-nā ê chheng-liân kiò i tio̍h koh kóng 1 pái, in chiū the̍h iân-pı̍t chiong iàu-kín ê só͘-chāi lóng siá--khí-lâi, sı̄ kóng kiaⁿ liáu boē kı̀-tit. Bo̍k-su kàu ta̍k só͘-chāi lóng sı̄ kóng 3 àm ê tō-lí hō͘ in thiaⁿ. Kàu lō͘-boé-àm mn̄g in ài sı̀n-gióng bô? In lóng gia̍h-chhiú kóng ài sı̀n, án-ni hō͘ bo̍k-su siūⁿ soaⁿ-tē ê thoân-kàu sı̄ chin khoài ê sū.
Chóng--sı̄ tē 2 pái bo̍k-su koh khı̀ ta̍k só͘-chāi ê sı̂, ū hoat-kı̀ⁿ tio̍h chêng só͘ iā hok-im ê chéng-chí lóng hō͘ chiáu chia̍h-khı̀. In-ūi tı̄ soaⁿ-tē khiā-khí ê Tâi-oân-lâng tı̄ pò͘-tō liáu chiū tùi in kóng: “Ki-tok-tô͘ nā-sı̄ ū-iáⁿ hó, goán chiū í-keng sı̀n liáu, bô kóng lâu kàu chiah-kú chiah hō͘ lín sı̀n tio̍h. Lín khı̀ pêⁿ-tē iā thang khoàⁿ bô siáⁿ-mı̍h lâng teh sı̀n, chí-ū tām-po̍h ê gōng-lâng chiah hō͘ in phiàn khı̀ sı̀n.” Koh in ê lāu-lâng iā khí-lâi hoán-tùi kóng lán tio̍h chiàu chó͘-kong liû-thoân lâi ê kà-sı̄. Tùi án-ni sui-jiân ū lâng ài sı̀n iā hō͘ thoân-thé ê la̍t ap-pek m̄-káⁿ soà-chiap lâi sı̀n. Só͘-ū khı̀ thoân ê chí-ū 1 só͘-chāi soà-chiap sı̀n, kı̂-ı̂ ê lóng chin hoán-tùi.
Tùi chit-ê keng-giām bo̍k-su chiah siūⁿ tio̍h Chú Ia-so͘ ê oē. Lín só͘ jı̍p ê chhù tio̍h toà tı̄ hia, tı̍t-kàu lı̄-khui hit-ê tē-hng ê sı̂. Hit-ê ı̀-sù kiám m̄-sı̄ kiò lán tio̍h tı̄ hit-ê só͘-chāi chò-kang kàu sêng-kong chiah thang oāⁿ khı̀ pa̍t-ūi--mah? Tùi chit-tia̍p khí bo̍k-su thoân-tō ê hong-chiam chiū-sı̄ chiām-chı̀n, chiū-sı̄ chit só͘-chāi sêng-kong liáu chiah ū oāⁿ kàu pa̍t só͘-chāi, m̄-bián ū phāng thang hō͘ mô͘-kúi jı̍p-lâi.
Bunun Cho̍k Bûn-jı̄ Ê Kò͘-sū
Bunun cho̍k ê lâng m̄-nā siūⁿ in sı̄ chin-chiàⁿ ê lâng, koh iā kóng in tı̄ chá-sı̂ iā ū in ê bûn-jı̄, iā bô-su bûn-bêng-lâng. Taⁿ in ê jı̄ tùi tá-lo̍h khı̀, in ū kóng chin sim-sek ê kò͘-sū:----
“Kó͘-chá bat ū 1 boé toā-choâ sô lâi goán ê khe-thâu cha̍h tı̄ khe-chúi, tı̀-kàu khe-chúi chiām-chiām tı̄ⁿ. Nā-sı̄ hit-sı̂ goán tiàm-tı̄ khe-boé ê lâng soah lóng bô chúi thang chia̍h. Hit-sı̂ ū 1 chiah toā-chiah mo͘-hē lâi, khoàⁿ-tio̍h án-ni chin siūⁿ-khı̀, chiū iōng i ê kha ê ka-to kā ka hit-boé choâ hō͘ i tn̄g. Tùi án-ni só͘-ū chek-chū tı̄ khe-thâu tiⁿ-moá-moá ê chúi chiū chı̍t-sı̂ , lâu-lâi ē-bı̄n chiâⁿ-chò toā-chúi. Ūi-tio̍h án-ni goán ê chhù kap mı̍h lóng lâu-khı̀, goán ê jı̄ iā lâu-khı̀. Tùi chit-sı̂ khí goán chiū bô jı̄.”
Soaⁿ-tē ê lâng sui-jiân bat Jı̍t-pún-jı̄, iáu-kú só͘ bat sı̄ chhián-chhián, Jı̍t-pún-oē ê Sèng-keng in bat bô chı̍t-poàⁿ. Só͘-í Kong-ho̍k āu soaⁿ-tē soan-tō-hoē-tiúⁿ Sun bo̍k-su ū kè-oē beh hō͘ soaⁿ-tē-lâng ū in ka-tı̄ ê oē ê sèng-keng. Lán só͘ phài tı̄ Bunun ê bo̍k-su iā ū o̍h in ê oē, ū iōng 19 jı̄ ê Lô-má-jı̄ lâi chò Bunun ê jı̄-bú. Kàu 1949 nı̂ ê chhun-thiⁿ ū ı̀n 1 pún Bunun ê jı̄-bú. Tı̄ chit-pún ê lāi-té iā ū ı̀n kán-tan ê kàu-lí kap 10 tiâu kài.
Hit-sı̂ chiū-sı̄ tı̄ 1949 nı̂ ê chhun-thiⁿ. Lán ū tùi Gio̍k-lí Toh-khe-hiong ê hiong-tiúⁿ kóng-khí Ki-tok-kàu ê tō-lí kap Bunun ê jı̄ hō͘ i thiaⁿ. I thiaⁿ liáu chin hoaⁿ-hí chiū sûi-sı̂ tap-èng kóng: “Án-ni chin-hó, lâi khui káng-sı̍p-hoē ê sū goá chin chān-sêng, goá beh tùi ta̍k ê hoan-siā phài tāi-piáu lâi káng-sı̍p.” Kó-jiân tı̄ Gio̍k-lí kàu-hoē hit-jı̍t ū lâm-lú chheng-liân 12 lâng lâi hù.
“Lán tı̄ kó͘-chá hō͘ toā-chúi lâu-khı̀ ê jı̄ chit-pang Ki-tok-kàu ê sian-siⁿ ū koh kà lán. Iā ū kà-sı̄ lán thiⁿ ê sı̂n chhòng-chō bān-mı̍h kap lán lâng ê kò͘-sū, lóng sı̄ lán só͘ m̄-bat thiaⁿ chin hó ê sū.” Kó-hong ê chhoan-tiúⁿ lâi hù káng-sı̍p-hoē 2 jı̍t, sûi-sı̂ ū tńg-khı̀ ka-tı̄ ê hoan-siā pò hó ê siau-sit. Koè chá-khí chiū koh lâi hù, kàu thàu-boé chin tı̀-ı̀ lâi thiaⁿ.
In khí-seng ê ı̀-sù sı̄ ài o̍h-jı̄, tān-sı̄ lán ū iōng Chhòng-sè-kí ê kò͘-sū kap Ia-so͘ ê lâi le̍k kóng hō͘ in thiaⁿ. Teh kóng ê sı̂ lán ū iōng Sèng-keng kap ang-á-tô͘ hō͘ in khoàⁿ. Chin sim-sek in ê oē “siōng” kap “tô͘” sı̄ iōng siāng-khoán ê jı̄ “xalengo” chit-kù-oē. Án-ni thang chai in khoàⁿ Sèng-keng ê tô͘ tú-tú sı̄ chhin-chhiūⁿ khoàⁿ siá-chin ê khoán. Só͘-í in thiaⁿ ê kò͘-sū ū chhim-chhim tiâu-tı̄ in ê thâu-khak. Tùi chit-tia̍p khí lán tı̄ soaⁿ-tē kóng tō-lí khah siông ū iōng ang-á-tô͘. In-ūi in sı̄ chhin-chhiūⁿ gín-á ài khoàⁿ súi ê ang-á, koh iā khah ē kı̀-tit lán ê só͘ kóng, siāng-sı̂ in khah boē siūⁿ lí só͘ kóng ê sı̄ khang-khang ê oē.
Káng-sı̍p-hoē ê tiong-kan lán iā ū kà in chin chē in ê oē ê sèng-si. Tı̄ im-ga̍k ê sı̂-kan í-goā tı̄ khai-sí iah-sı̄ hioh-khùn, iah-sı̄ lán chhoā in lé-pài ê sı̂ siông-siông ū gı̂m-si, chit-ê iā chin toā pang-chān in ê sı̀n-gióng.
Án-ni kàu-hoē ê lō͘-boé-jı̍t koat-sim-hoē ê sı̂ in ū kóng khí-seng in sı̄ kan-ta siūⁿ ài lâi o̍h in ê jı̄, kàu-taⁿ chin chai Ki-tok ê tō-lí sı̄ chin-hó, beh kiù in ê lâng, beh chhoā in kiâⁿ tı̄ chin-chiàⁿ ê lō͘. Só͘-í in lóng ū koat-sim beh tńg-khı̀ pò chit-khoán ê hó siau-sit hō͘ in ê lâng thiaⁿ.
Koh bô chin-kú, lán iā ū iōng in ê oē ı̀n chit-pún Ná-á toā-chúi ê kò͘-sū, lâi chí-bêng in toā-chúi ê kò͘-sū ū m̄-tio̍h. Kàu 1951 nı̂ lán ê Bunun oē ê Má-thài hok-im-su iā í-keng tùi Hiong-káng ê Sèng-keng kong-hoē chhut-pán. Tı̄ 1952 nı̂ 5 goe̍h lán iā koh tùi Tâi-lâm Kong-pò-siā chhut-pán in ê sèng-si kiōng ū 108 siú. Lán iā ǹg-bāng koh bô kúi-nı̂, in ū thang iōng in ê oē tha̍k Sin-iok choân-pō͘ ê sèng-keng.
Bunun ê jı̄, pang-chān in ê seng-oa̍h chin toā. In m̄-nā tùi che thang tha̍k-chheh, iā thang siá-phoe kap kı̀-siàu. Í-chêng in-ūi ài kóng 1 kù-oē, ū-sı̂ kiâⁿ 3 jı̍t ê lō͘, hiān-chāi sı̀n Chú ê lâng lóng sı̄ iōng Lô-má-jı̄ ê phoe teh ko͘-thong. Ū 1 pái iû-kio̍k ê lâng the̍h Lô-má-jı̄ ê phoe khı̀ Sı̀n-gı̄-hiong kong-só͘ mn̄g siu-phoe ê lâng tiàm-tı̄ tá-lo̍h? In thâu-pái khoàⁿ-tio̍h chit-hō ê phoe sûi-sı̂ tō kóng: “Chit-khoán Eng-kok-jı̄ hoan-á thái ē-hiáu tha̍k?” Āu--lâi kiò hit lâng lâi mn̄g, khoàⁿ i ē tha̍k ê sı̂ ta̍k-ke toā gông-ngia̍h.
Sèng-sı̂n Ê Hé Sio Soaⁿ-tē
Lí bat khoàⁿ-kı̀ⁿ hé sio soaⁿ bô? Tı̄ o͘-àm ê mı̂-sı̂ tùi hn̄g ê só͘-chāi lán bat khoàⁿ-kı̀ⁿ soaⁿ-téng kui-phiàn teh to̍h ê hé. Khí-seng sı̄ chı̍t só͘-chāi, āu-lâi hé ka-kı̄ sio kàu pa̍t-ūi, chı̍t-tia̍p-á kú chiū moá-soaⁿ lóng sı̄ hé. Sèng Sı̂n tı̄ san-tē choè kang tú-tú chhin-chhiūⁿ án-ni. Te̍k-pia̍t tı̄ chit ê o͘-àm m̄-sı̀n ê sı̂-tāi lán tùi hn̄g-hn̄g ê pı̂ⁿ-toē lâi khoàⁿ Sèng Sı̂n ê hé tı̄ soaⁿ-téng teh to̍h ê khoán-sit, boē-bián-tit hō͘ lán ê sim oē kám-kak sio.
Tı̄ 1949 nı̂ chhun-thiⁿ tı̄ Gio̍k-lí khui ê Sèng-keng káng-sı̍p-hoē khak-sı̍t ū chin toā ê hāu-kó. Lâi hù-hoē 12 ê Bunun ê chheng-liân ū siū toā ê kám-kek, khǹg toā ê ǹg-bāng tı̄ in ê sim-lāi soàⁿ-hoē. Hit-sı̂ in ê sı̀n-gióng í-keng ū Sèng Sı̂n ê hé teh to̍h, chhin-chhiūⁿ gō͘-sûn-choeh hit-sı̂ ê ha̍k-seng, in ê sim nā bô kan-chèng tō-lí chiū tòng-boē-tiâu. Tı̄ káng-sı̍p-hoē soah hit àm, in tiong-kan 3 lâng chiū khı̀ Chheng-chúi choè kiàn-chèng, kóng khí in tı̄ Gio̍k-lí só͘ tit-tio̍h ê tō-lí.
Lâi hù Káng-sı̍p-hoē ê lâng tē-it chhut-tio̍h ê chiū-sı̄ Kó͘-hong ê chhoan-tiúⁿ Taliban. I tńg-khı̀ liáu-āu tı̄ chı̍t nı̂ āu ū ín-chhoā 70 lâng lâi sı̀n Chú, koh ū khí Bunun thâu chı̍t-keng ê pài-tn̂g. Hiàn-tn̂g-sek ê sı̂ chin sēng-hóng, Sun Bo̍k-su tiau-kang tùi Tâi-pak lâi hù sek. In tāi-ke iā chin hoaⁿ-hí, thâi-ti pān toh lâi chhiáⁿ pı̂ⁿ-toē san-toē iok ū 200 lâng ê hiaⁿ-tı̄. Koh iā tah-pı̂ⁿ tı̄ goā-kháu, thiàu-bú kap choè-hı̀, lâi piáu-hiān in ê hoaⁿ-hí.
Í-goā lâi hù káng-sı̍p-hoē ê lâng tńg-khı̀ iā lóng ū choè chin hó ê kang tı̄ ka-kı̄ ê hoan-siā. 2 nı̂ āu tı̄ Lûn-thian, Takimi, Chheng-chúi iā ū khí pài-tn̂g. Toh-khe ū 70 lâng ê chū-hoē tı̄ Gio̍k-lí ê pài-tn̂g, Lûn-san iā ū 60 lâng ê chū-hoē tı̄ Taiyal ê pài-tn̂g. Chiah ê Bunun ê sı̀n-tô͘ ū ê ū khı̀ pa̍t ê hoan-siā choè kiàn-chèng, kàu 1952 nı̂ Toh-khe hiong ê Tiong-pêng kap Ban-lí hiong ê Má-oán iā ū khí pài-tn̂g.
Saⁿ-chiⁿ Thian-kok
Tı̄ 1951 nı̂ ê nı̂ bé, tùi Tang-pō͘ ū nn̄g ê chheng-liân kiâⁿ 3 jı̍t ê lō͘ poâⁿ-soaⁿ peh-niá kàu Sin-ko-soaⁿ kha tē-it koân ê Tong-po͘ ê hoan-siā. In ê miâ sı̄ Topas kap Laong. In ū toà toā-pak ê ang-á-tô͘, chiàu chit ê lâi kóng Kū-iok kap Iâ-so͘ ê kò͘-sū hō͘ Bunun thiaⁿ. Iā ū kà in Bunun ê Lô-má-jı̄ kap Sèng-si. Chiah ê lóng sı̄ in tùi kó͘-chá kàu hiān-kim lóng m̄-bat thiaⁿ, m̄-bat khoàⁿ tio̍h ê sin ê tāi-chı̀. Hit àm ê chū-hoē ū 300 lâng. In tùi àm-thâu chiū chū-chı̍p, ná chhiùⁿ Sèng-si ná khoàⁿ ang-á-tô͘ thiaⁿ tō-lí kap o̍h jı̄. In-ūi ta̍k hāng lóng sı̄ sin ê, só͘-í hoē-chiòng lóng boē siān, kóng ê lâng koh-khah sı̄ án-ni. Kàu koe thı̂ ê sı̂ in chiah chai í-keng chin oàⁿ. Hit-sı̂ Topas kóng, “Taⁿ tio̍h hioh-khùn, kiaⁿ-liáu siuⁿ àm oē éng-hióng lín bı̂n-á-jı̍t ê kang.”
“Boē, boē, goán lóng boē ài-khùn, tio̍h koh kà goán, goán m̄ sı̀-soàⁿ, bı̂n-á-chài ê tāi-chı̀ bô iàu-kín.”
“Goán iáu beh tı̄ chia nn̄g àm, m̄-sı̄ bô ki-hoē, só͘-í tio̍h hō͘ goán hioh-khùn.”
“Kàu bı̂n-á àm siuⁿ kú,” ū kúi-nā lâng toā-siaⁿ kóng, “Tio̍h thé-thiap goán kiâⁿ-lō͘ chin siān. Tio̍h hō͘ goán hioh-khùn kàu bı̂n-á chá-khí chiah koh kóng.”
Tùi án-ni hoē-chiòng chiah kam-goān soàⁿ. Kàu kè chá-khí chá-chá chiū chin choē koh chū-chı̍p lâi beh thiaⁿ. Chhin-chhiūⁿ án-ni ê jia̍t-sim in thiaⁿ 2 jı̍t 3àm chiū lóng koat-sim beh sı̀n Chú.
In tiong-kan chı̍t ê 50 hoè ê hū-jı̂n-lâng miâ kiò Oli, thiaⁿ tio̍h kóng lán lâng ê choē kap Iâ-so͘ ê chín-kiù, siū chin toā ê kám-kek. I tùi siàu-liân chiū siông-siông kàu pı̂ⁿ-toē kap Tâi-oân lâng choè pháiⁿ, só͘-í Tâi-oân-oē chin gâu kóng. I siū sià-bián tē-it choē só͘-í tē-it thiàⁿ Chú, iáu chı̍t nn̄g ê sian-siⁿ toà tı̄ i ê chhù, chin hó khoán-thāi in.
Tùi chia lı̄ saⁿ tiám-cheng ê lō͘ ê pa̍t só͘-chāi kiò Bōng-hiong ê chhoan-tiúⁿ ū thiaⁿ-tio̍h chit ê siau-sit, tı̄ tē-saⁿ jı̍t chiū phài lâng lâi ngiâ-chih Topas kap Laong. Hit àm tı̄ hia ū 200 lâng lâi thiaⁿ in ê kà-sı̄. Kàu thiⁿ beh kng koe thı̂ ê sı̂ 2 ê sian-siⁿ ū siūⁿ beh hioh-khùn, nā-sı̄ chhoan-tiúⁿ kap lāu-lâng lóng m̄ hō͘ in hioh. In nn̄g lâng khoàⁿ-kı̀ⁿ 200 lâng ê jia̍t-sim, ko͘-put-chiong koh soà-chiap kóng tō-lí kàu thiⁿ-kng.
Tng-sı̂ Sı̀n-gı̄-hiong ê ta̍k só͘-chāi í-keng o̍h Tâi-oân-lâng pài kong-má-pâi. Keh-jı̍t chhoan-tiúⁿ Kulisima tùi in kóng, “Cha-mı̂ goán ū thiaⁿ lín kà-sı̄ chin Sı̂n ê tō-lí, taⁿ í-keng chai goán tùi pı̂ⁿ-toē-lâng o̍h ê pang ê sı̂n sı̄ m̄-tio̍h ê. Taⁿ lí khoàⁿ pang-á ê sı̂n tı̄ chia, chhiáⁿ lín kā goá the̍h hiat-ka̍k.”
Tùi án-ni Laong chiū chhut chhiú the̍h hit-tè kong-má-pâi kiâⁿ kàu khah hn̄g tek-phō ê só͘-chāi hiat tı̄ hia. Ū chı̍t ê lāu-lâng tùi lâng kóng án-ni choè Laong ê pak-tó͘ tek-khak oē thiàⁿ. Chóng-sı̄ khoàⁿ Laong lóng bô án-choáⁿ chiū kóng, “Sı̍t-chāi ū chin ê Sı̂n teh pó-hō͘ in.” Tùi án-ni hit chhoan choân-pō͘ tit-tio̍h kiù.
Tı̄ khah kē ê só͘-chāi, tāi-iok chı̍t-tiám-cheng ê lō͘ ê Kiú-bí ê lâng iā ū thiaⁿ-kı̀ⁿ hó ê siau-sit, chai-iáⁿ tē-saⁿ-jı̍t beh khı̀ in ê só͘-chāi, chiū chá-chá phài kúi-nā ê chheng-liân lâi ngiâ-chih in nn̄g lâng. Nā-sı̄ Bōng-hiong ê Bunun lú-chú chheng-liân kúi-nā lâng thiaⁿ-kı̀ⁿ in ê sian-siⁿ, lâng beh chhoā-khı̀ chiū koáⁿ-kín cháu-khı̀, the̍h sian-siⁿ ê hêng-lí khı̀ chhàng tı̄ pa̍t-ūi. Tùi án-ni nn̄g pêng teh saⁿ-chiⁿ thian-kok. (Má-thài 11:12)
In koh tı̄ Kiú-bí, Sı̀n-gı̄, Sin-hiong, Hong-kong, chiah ê só͘-chāi chhin-chhiūⁿ án-ni pò-thoân chín-kiù ê hok-im.
Ta̍k-ūi ū 200 lâng ê chū-hoē, ta̍k-àm nā bô koe-thı̂ bô thang khùn. Soan-tō-su nā beh khı̀ pa̍t só͘-chāi ê sı̂, tiāⁿ-tio̍h ū kúi-nā lâng toè in khı̀ pa̍t-ūi koh thiaⁿ in ê kà-sı̄.
In tı̄ Hong-kong (Toyoka) ê sı̂ ū chı̍t ê Bunun ê tāi-jı̂n miâ kiò Laong chū-chı̍p chèng-lâng lâi phài-chhut-só͘ thiaⁿ tō-lí. I thiaⁿ tō-lí liáu-āu ū mn̄g Soan-tō-su kóng, “Í-chêng lán ê chó͘-kong ū kā lán kóng lâng sı̄ tùi sè-sè ê thâng lâi piàn, ū ê kóng sı̄ ka-cháu lâi piàn, án-ni lán lâng chin bô kè-ta̍t. Taⁿ ū thiaⁿ lí kóng sı̄ Siōng-tè chhòng-chō, sı̄ I ê kiáⁿ, goá ê sim chin hoaⁿ-hí. Chóng-sı̄ lí só͘ kóng ê m̄-chai sı̄ chin-sı̍t á-m̄-sı̄? Sı̄ lí ka-kı̄ siūⁿ ê á-sı̄ le̍k-sú ê chheh ū siá?” Hit-sı̂ Soan-tō-su chiū ēng Chhòng-sè-kí hō͘ i khoàⁿ. I chin hoaⁿ-hí, chiū sı̀n in ê chhùi só͘ chhut ta̍k-kù ê oē. Hit-àm in m̄-khéng hō͘ Soan-tō-su khùn, thiaⁿ tō-lí kàu thiⁿ-kng. Kàu beh sı̀-soàⁿ ê sı̂, thâu-lâng Tiban chiū kóng, “Taⁿ goán koat-tēng beh ho̍k-sāi Siōng-tè, tùi bı̂n-á-jı̍t khí chiū beh khí pài-tn̂g, kàu lín khı̀ pa̍t-ūi koh tńg-lâi chia chiū oē hó.” Kó-jiân in tùi kè-jı̍t chiū khı̀ chhò chhiū-á lâi khí pài-tn̂g. Chit ê chiâⁿ-choè Se-pō͘ thâu-chı̍t-keng Bunun ê pài-tn̂g.
In nn̄g-lâng koh lo̍h khah kē ê só͘-chāi, Lāi-hm̂-po͘ ê hoan-siā. Tı̄ hia iû-goân siū siāng-khoán ê hoan-gêng. Kè-jı̍t in-ūi in 20 jı̍t kú bô-mı̂ bô-jı̍t kè-thâu choè kang ê koan-hē Topas í-keng peh boē khí-lâi. I ê sin-khu chin sio ná kún-chúi, choân-sin lóng thiàⁿ. In ū lâng chiū khı̀ kiò i-seng, nā-sı̄ i-seng khı̀ pa̍t-ūi tio̍h kúi-nā-jı̍t chiah oē tńg-lâi. In chin hoân-ló kiaⁿ-liáu sian-siⁿ oē sí, siūⁿ kàu bô hoat-tō͘ chiū khı̀ kiò in ê tâng-ki lâi beh koáⁿ-kúi. Tâng-ki lâi ê sı̂ chiū kiò Topas khí-lâi, beh kā i koáⁿ-kúi. Topas tio̍h-chı̍t-kiaⁿ, chiū kā in kóng lán bô sı̀n chit-khoán, tio̍h kı̂-tó Thiⁿ Pē. I toā-siaⁿ kı̂-tó chiū koh khùn. Kàu hit-àm i ê jia̍t lóng thè, koh khiā tı̄ chèng-lâng ê bı̄n-chêng kóng tō-lí. Chèng-lâng toā gông-ngia̍h kóng, “Chin-chiàⁿ Sı̂n ū pang-chān i.” Chhin-chhiūⁿ Boa̍t-tāi-lia̍p ê Má-lı̄-a toè Chú, ū chı̍t ê hū-jı̂n-lâng tùi Sı̀n-gı̄ toè in lâi ê Obao khoàⁿ-kı̀ⁿ chit ê sı̂n-jiah chiū tńg-khı̀ chêng só͘ thoân tō-lí ê ta̍k ê hiuⁿ-siā pò-kò chit ê sū, hō͘ chèng-lâng ê sı̀n-sim ke-thiⁿ chı̍t-poē ê jia̍t.
Tng-sı̂ Bunun cho̍k ê Iâ-lō͘-sat-léng Kó͘-hong kàu-hoē ū thiaⁿ-kı̀ⁿ Sèng Sı̂n ū toā iô-tāng, Sı̀n-gı̄ hiong ê lâng chiū koh nn̄g ê lâng koáⁿ-kín khı̀ beh pang-chān-thoân-tó-lí ê kang. Chı̍t ê chiū-sı̄ Bunun ê Pó-lô, miâ Taliban, koh chı̍t ê chiū-sı̄ Talima. Chit nn̄g ê lūn sı̀n-gióng kap lêng-le̍k sı̄ iâⁿ-kè chêng ê lâng kúi-nā poē. Lâu-thoân sı̄ tı̄ chit cho̍k tē-it hiông-piān, Talima sı̄ Sèng-keng tē-it chai, só͘-í in nn̄g lâng hō͘ lâng hoan-gêng chhin-chhiūⁿ thiⁿ-sài. In kàu Lāi-hm̂-po͘ bô kúi-jı̍t chiū siau-sit thoân kàu ta̍k ê hiuⁿ-siā. Tùi ta̍k ê só͘-chāi chiū phài lâng lâi chhiáⁿ, nā bô lâi chhiáⁿ ê só͘-chāi in chiū bô thang khı̀. Ū chı̍t pái tùi Langlun ū phài tāi-piáu lâi Lāi-hm̂-po͘ ê só͘-chāi, kàu ê sı̂ chin siū-khı̀ mē hia ê Bunun kóng, “Lín chin pháiⁿ-sim, ū hó ê mı̍h khǹg-ba̍t kiaⁿ lâng chai, tùi Kó͘-hong lâi ê sian-siⁿ tiāⁿ-tiāⁿ khǹg tı̄ lín chia kà-sı̄ iā bô pò goán chai.” Chhin-chhiūⁿ án-ni in siông-siông saⁿ-chiⁿ ài chhiáⁿ sian-siⁿ. Tùi in khı̀ hia choè kang liáu-āu tı̄ Langlun ū tit-tio̍h 500 lâng, tı̄ Isengan ū tit-tio̍h 300 lâng Tam-adoan ū 400 lâng, Walabi iā ū 200 miâ sı̀n Chú. Ta̍k-só͘-chāi chêng ū sı̀n ê, sı̀n-gióng ná kian-kò͘, sı̀n ê lâng iā ná ke-thiⁿ.
